ترکیدن حبابِ خنده در کافه‌های ایران
چرا برخی مقام‌های بهداشتی و سازمان‌های مسئول کنترل مصرف دخانیات «پاکدم» یا «قلیان اکسیژن» را توصیه می‌کنند؟ آیا پای لابی‌های فساد و مافیای مواد مخدر در میان است؟
نازنین درگاهی
دستگاه «پاکدم» یا «قلیان اکسیژن»
اسمش را گذاشته بودند هابل بابل. از روی مارک یک تنباکو. ساعت ۳و نیم از اداره می‌زدند بیرون و با تاکسی، صاف می‌رفتند و انتهای طالقانی پیاده می‌شدند. اولش به خاطر وای‌فای رایگان می‌رفتند و بعد کم‌کم عطر دودناک دوسیب، دیوانه‌شان می‌کرد. بردیا و مسعود دو ساعت فرصت داشتند تا در مه‌دود قهوه‌خانه‌ی نخل غرق شوند و وقتی حسابی خواب از سرشان پرید، راهی محل کار دومشان بشوند. خیالشان راحت بود تا ساعت ۱۰ شب که به خانه می‌رسند، دیگر بوی دود قلیان نمی‌دهند.
بردیا ع حالا که به آن روزها نگاه می‌کند، حسرت همراهی با مسعود را می‌خورد. او به زمانه می‌گوید:
نمی‌توانم قطعی بگویم که به خاطر اعتیاد مسعود به قلیان دوستم را از دست دادم یا عامل دیگری باعث آن شد. سال ۹۹ در اوج پاندمی کرونا، مسعود به خاطر نارسایی ریه به کما رفت و چند روز بعد فوت کرد. دکترش گفته بود که قلیان ریه‌اش را ضعیف کرده.
او می‌گوید که دیگر اهل هابل بابل رفتن نیست و در همان روزها عادتش را از سرش بیرون انداخته و قلیان خانگی‌اش را هم کنار سطل آشغال سر کوچه گذاشته، «اما قلیان یک اعتیاد مرگبار است.»
دود تازه‌یی به‌نام پاکدم
با وجود مرگ و میرهای ناشی از همه‌گیری کووید۱۹ و بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، ۲۵,۸۸ درصد مردان و ۴,۴۴ درصد زنان ایرانی مصرف‌کننده‌ی دخانیات هستند. یعنی به طور متوسط ۱۴ درصد گروه سنی بالای ۱۸ سال انواع محصول‌های دخانی را مصرف می‌کنند. مصرف روزانه سیگار در زنان این گروه سنی هم ۱۹۰درصد افزایش یافته و مصرف قلیان هم به طور کلی با رشد ۵۴ درصدی مواجه بوده است.
بر همین اساس وزارت بهداشت از دوسال پیش با ارائه‌ی دستگاهی به‌نام پاکدم، استعمال یک دود تازه را به جوانان ایرانی پیشنهاد داد.
رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت چهارم اردیبهشت ۱۴۰۳ به خبرگزاری امنیتی تسنیم گفت:
طرح مطالعاتی دستگاه «پاکدم» یا «قلیان اکسیژن» در زمان حاضر به‌صورت آزمایشی، تحت نظارت وزارت بهداشت حدود دو سال است که در ۱۰ استان کشور در حال اجراست. این وسیله ثبت اختراع شده است و بعد از اینکه تأییدیه‌ی آن از سازمان غذا و دارو گرفته شد به‌عنوان تجهیزات پزشکی ثبت شده و در سازمان غذا و دارو استانداردهایی برای آن در نظر گرفته شده است. در این وسیله از ترکیب گازهای اکسیژن و دی‌اکسید نیتروژن با رعایت حدود تعیین‌شده در سازمان غذا و دارو برای اطمینان از اینکه ضرری برای سلامتی افراد نداشته باشد استفاده می‌شود.
پای نفعشان در میان است
بردیا درباره این قلیان جدید می‌گوید:
من گول این حرف‌ها را نمی‌خورم و توصیه می‌کنم شما هم گول آن را نخورید. مافیای غذا و دارو در هر کشوری شیوه‌های به ظاهر معقول و موجهی را ارائه می‌دهد تا مصرف‌کنندگان را حفظ کند. دقت کنید سیگار را به راحتی می‌فروشند اما روی جعبه‌اش می‌نویسند استعمال دخانیات برای سلامتی مضر است. عکس‌های وحشتناک روی پاکت سیگار چاپ می‌کنند اما کسی به این عکس‌ها توجهی نمی‌کند. آن‌ها می‌دانند که بخش عظیمی از درآمد کشور از تولید وفروش دخانیات است. حالا آمده‌اند یک وسیله‌ی جدید به مردم ارائه کرده‌اند.
ایرج رسولی که دستگاه پاکدم را یک بار استفاده کرده درباره تجربه‌ی خود از آن می‌گوید:
همان یک بار هم برای هفت پشتم بس است. به من که نساخت. در یکی از کافی‌شاپ‌های خیابان ولی‌عصر تجربه‌اش کردم. به پارک‌وی نرسیده حالم بد شد و حالت تهوع شدید باعث شد ماشینم را وسط خیابان رها کنم. تجربه‌ی خوبی نبود و فکر می‌کنم این‌طور که می‌گویند بی‌ضرر نیست.
جایگزین نیکوتین!
بهزاد ولی‌زاده، رییس ستاد کنترل دخانیات، درباره ترکیب موجود در این قلیان گفته است:
در این دستگاه گاز دی‌اکسید نیتروژن به‌عنوان گاز خنده و شادی‌آور در ترکیب با اکسیژن مورد استفاده قرار گرفته است و احتمال می‌رود که این ترکیب بتواند جایگزین اعتیاد به نیکوتین و تنباکو باشد. شواهد تاکنون نشان داده است افرادی که این وسیله را مصرف کرده‌اند پس از مصرف قلیان اکسیژن تمایل چندانی به مصرف مواد دخانی ندارند؛ البته باز هم باید نتایج آزمایش به‌طور قطعی مشخص شود. انتظار داریم که با پایان یافتن مرحله‌ی آزمایشی این طرح، علاوه بر مشخص شدن اثرات مرتبط با سلامتی، درباره بحث جایگزینی آن با مواد اعتیادآوری مانند نیکوتین و تنباکو نیز به نتیجه برسیم.
بر خلاف آقای ولی‌زاده که از دی‌اکسید نیتروژن به عنوان محتوای دستگاه پاکدم نام می‌برد، غلامرضا حیدری، مجری طرح مطالعاتی بررسی «قلیان اکسیژن» به ایسنا گفته است:
اکسید نیتروژن که با گاز خنده شناخته می‌شود در قلیان اکسیژن وجود ندارد. انتونوکس که یک گاز بی‌ضرر به حساب می‌آید در قلیان اکسیژن استفاده می‌شود. پژوهش‌های متعددی درباره انتونوکس در سطح جهان انجام شده، یافته‌های این مطالعات از بی‌ضرر بودن این گاز حکایت می‌کند.
بردیا می‌گوید:
من به خودم قول داده‌ام که دیگر طرف قلیان و سیگار نروم اما وقتی شنیدم قلیان جدید به بازار آمده، درباره‌اش تحقیق کردم. اول اینکه برای یک ساعت مصرف پاکدم از ۳۵۰ هزار تومان می‌گیرند تا حدود یک میلیون تومان. توجیهشان این است که گاز مصرفی گران است. اما همین گاز گران هم ضرر دارد. بعید می‌دانم این حکومت که برای وارد کردن واکسن سر ملت ما کلی بازی درآورد و باعث شد آدم‌های نازنینی مثل مسعود را از دست بدهیم نیت خیری پشت ماجرای دستگاه پاکدم داشته باشد.
سرخوشی یا ناخوشی؟
یک متخصص بیهوشی به اقتصاد نیوز گفته است:
استفاده از گاز دی‌اکسید نیتروژن خالص، باعث کاهش اکسیژن در خون و پس از چند ساعت مرگ فرد خواهد شد، بنابراین مصرف این گاز یا باید ترکیب شده با اکسیژن باشد یا با دوز کنترل شده مورد استفاده قرار بگیرد.
او افزوده است:
همچنین اکسیژن خالص نیز همین حالت سرخوشی را ایجاد می‌کند، اما باز هم استنشاق اکسیژن خالص باعث فیبروز ریه خواهد شد و امکان عرضه‌ی آن به صورت عمومی وجود ندارد؛ بنابراین ایده متخصصان بیهوشی این است که اکسید نیتروژن که در حال عرضه از سوی کافی‌شاپ‌ها و قهوه‌خانه‌هاست، قاطی شده با اکسیژن یا هوای فشرده است.
مرتضی م که پسر و دختر نوجوانش از قلیان و پاکدم استفاده می‌کنند، می‌گوید:
رواج بی‌سروصدای دستگاه پاکدم در کافی‌شاپ‌ها و قهوه‌خانه‌های ایران که به گفته‌ی مسئولان در ده استان شامل تهران، آذربایجان شرقی، البرز، فارس، خوزستان، گیلان، مازندران، کرمان، بوشهر و سیستان و بلوچستان از دو سال پیش آغاز شده کمی به نظر من مشکوک است. اگر بپذیریم حرف‌های مهندس ولی‌زاده، رییس ستاد کنترل مصرف دخانیات وزارت بهداشت درست باشد و از ترکیب اکسید نیتروژن یا اصطلاحاً گاز خنده در آن استفاده شود، باید بدانیم که مصرف این گاز در کشورهای اروپایی آزموده و صدای ممنوعیت آن بلند شده است.
اگرچه به نظر می‌رسد این قلیان جدید دارد جای خود را در کافه‌های سراسر کشور باز می‌کند، عرضه کنندگانش هوشمندانه نام قلیان اکسیژن یا دستگاه پاکدم را بر آن نهاده‌اند تا جمعیت بیشتری را جذب آن کنند.
مرتضی اعتقاد دارد:
وقتی می‌گوید قلیان اکسیژن یعنی اکسیژن خالص به شما عرضه می‌کنند. یا واژه‌ی پاکدم یعنی استفاده از آن کاملا بی‌ضرر است. دخترم می‌گوید که اصلا ضرری ندارد وگرنه خود دولت جلویش را می‌گرفت. من فکر می‌کنم که دولت دارد با این نام‌های دهن‌پرکن مردم را فریب می‌دهد. پلیس هم که فقط درگیر حجاب و روسری مردم است و در این‌باره هیچ ابلاغیه‌یی را صادر نکرده. اما اگر این دستگاه خوب بود که توی اروپا ممنوعش نمی‌کردند.
اشاره‌ی این شهروند تهرانی به خبری‌ست که سال گذشته رسانه‌های بریتانیا از قول یکی از اعضای کابینه منتشر کردند.
ممنوعیت مصرف گاز خنده در بریتانیا
فروردین ماه سال ۱۴۰۲ مایکل گوو، از اعضای دولت بریتانیا در این‌باره به رسانه‌ها گفت:
در اجرای طرح‌های مقابله با رفتار‌های ضد اجتماعی، استفاده از اکسید نیتروژن ممنوع می‌شود.
اکسید نیتروژن که در قوطی‌های فلزی کوچک و نقره‌یی رنگ در بریتانیا به فروش می‌رسد، پس از شاهدانه دومین ماده‌ی مخدر پرمصرف در میان نوجوانان و جوانان ۱۶ تا ۲۴ ساله در این کشور اعلام شده است.
این عضو کابینه‌ی بریتانیا گفت:
نگرانی‌ها درباره افزایش استفاده از این ماده و زیان‌های ناشی از استفاده از این ماده‌ی شیمیایی بر سلامت افراد تشدید شده است. مدت‌هاست خانواده‌ها و نهاد‌های بهداشتی و مدنی حامی سلامت افراد جامعه و ناهنجاری‌های اجتماعی در این کشور، ممنوع شدن استفاده از این ماده شیمیایی را به جز در موارد پزشکی خواستارند و درباره کاهش سن استفاده‌کنندگان از این ماده مخدر ابراز نگرانی می‌کنند. اما به گفته آنان لابی‌های شرکت‌های تولید کننده این مواد مضر موجب شده است به خواست آنان بی‌توجهی شود.
براساس تجربه‌ی کشورهای اروپایی به نظر می‌رسد در رواج این دستگاه که به قول مسئولان وزارت بهداشت قرار است جای قلیان را بگیرد، ردپای لابی‌ها و مافیای مواد مخدر دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید:
روز جهانی بدون دخانیات ۲۰۲۳: غذا یا توتون، مسأله این است
سن مصرف دخانیات در ایران به ۱۳ سال رسیده است؛ رشد ۴ برابری صنعت دخانیات در ۶ سال
ورود سیگار خارجی به ایران: پای قاچاق کلان در میان است
میزان مصرف دخانیات در جهان رو به کاهش است
«مصرف سیگار در دختران نوجوان ۱۳۳ درصد افزایش یافته است»
علل و پیامدهای قلیانکشی
نظرها
نظری وجود ندارد.