وعده‌‌های انتخاباتی: حجاب را تحمیل می‌کنیم، اما محترمانه

چند روز بیش‌تر تا برگزاری نخستین «انتخابات ریاست جمهوری ایران» پس از قیام ژینا نمانده است، از زمان روی کار آمدن «جمهوری اسلامی»، این چهاردهمین باری است که از مردم خواسته می‌شود پای صندوق‌های رأی بروند و سرنوشت‌شان را تعیین کنند، اما بسیاری از مردم طی سال‌های گذشته از صندوق‌های رأی و شرکت در انتخابات روگردان شده‌اند، آن را فرمایشی می‌دانند و با رجوع به تجربیاتشان، اساساً «ریاست جمهوری» را در ایران غیر-انتخابی (یا دست‌نشانده) و ناتوان و ناکارآمد ارزیابی می‌کنند. با این‌همه، مرور آن‌چه که کاندیداها پس از پیشگامی زنان در اعتراضات سراسری «وعده» داده‌اند یا دست‌مایه‌ی «تبلیغات» کرده‌اند می‌تواند ارزیابی بخشی از تاریخ مبارزاتی ایران باشد. با این انگیزه، نگاهی می‌اندازیم به آن‌چه کاندیداها تاکنون درباره‌ی مسائل مربوط به زنان مطرح کرده‌اند - و آن‌چه که عمداً از قلم انداخته‌اند:

نظرگاه محمدباقر قالیباف: بدپوششی و بی‌حجابی آفت خانواده و جامعه است

قالیباف چهارشنبه ۳۰خردادماه ۱۴۰۳ در سالن همایش‌های نورالرضا تهران همایشی برای زنان با شعار «زنان پیشرانِ پیشرفتِ ایران» برگزار کرد. کلیت سخنرانی‌های او درباره‌ی زنان را، چه در این همایش و چه در مناظره انتخاباتی تلویزیونی‌اش، می‌توان در دو وعده‌ی داده شده خلاصه کرد: ارتقای جایگاه شغلی زنان و اجرای قانون جوانی جمعیت. درباره‌ی اولی، او با اشاره به سابقه‌اش در استخدام زنان در نیروی پلیس و ارتقا آن‌ها تا سلسله‌مراتب فرماندهی، وعده داد:

قالیباف مشخص نکرد که منظورش از «پست‌های کلیدی مدیریت» دقیقاً چیست، او به تکرار عبارت «شایسته‌سالاری» که در سال‌های اخیر و مخصوصاً یک سال اخیر به توجیهی برای تبعیض جنسیتی در گفتار مقام‌های حکومتی تبدیل شده* بسنده کرد ـ با این‌حال از کلیت سخنرانی‌اش چنین بر می‌آمد که مشغول وعده‌دادن برای رفع محدودیت‌ها در ارتقاء شغلی زنان است:

اما درباره مورد دوم، یعنی قانون جوانی جمعیت که هدفش افزایش جمعیت از طریق دسترس‌ناپذیر کردن وسایل پیشگیری از بارداری، جرم‌انگاری سقط‌جنین، و ارائه وام‌های تشویقی به زوج‌های دارای بیش از دو فرزند است، قالیباف برابری جنسیتی را رد کرد، به نقش مادری و همسری برای زن تأکید کرد و وعده داد تضاد «خانه‌داری» و «رشد علمی، اجتماعی، مدیریتی و تأثیر در جامعه» را از بین ببرد:

در مناظره انتخاباتی تلویزیونی، قالیباف درباره لایحه عفاف و حجاب و لایحه ارتقاء امنیت هم صحبت کرد. او، مانند تمامی کاندیداهای دیگر، «بدپوششی و بی‌حجابی» را «آفت خانواده و آفت جامعه» خواند و درباره چگونگی سرکوب زنان در حق انتخاب پوشش گفت که «لایحه عفاف و حجاب» بر «کارهای ایجابی» متمرکز است و در ضمن خشونت پلیس را محکوم کرد.

همچنین درباره لایحه ارتقاء امنیت گفت که «لایحه مبارزه با خشونت در منزل و در بیرون، ظلمی که به زن‌ها می‌شود» در صحن مجلس و در دستور کار قرار دارد.

نظرگاه سعید جلیلی: حجاب امتیاز جمهوری اسلامی است

سعید جلیلی هیچ‌گونه خشونت یا تبعیض در مورد زنان را تأیید نکرد. عمده سخنان او به دفاع از رویکرد جمهوری اسلامی در قبال زنان و مشکلات «تمدن غرب» در قبال زن و خانواده اختصاص داشت و اگر هم برای دولت وظیفه‌ای قائل می‌شد، آن وظیفه در نظرش مقابله با روایت‌هایی بود که به‌وجود تبعیض و خشونت برای زنان صحه می‌گذارند، شاید تنها وعده مشخص او در مورد ممکن‌سازی «حضور مادرانه‌ی زنان» در اجتماع بوده باشد:

نظرگاه علیرضا زاکانی: با فمینیسم مرزبندی داریم، حجاب شرعی و قانونی است

شمار وعده‌های زاکانی، از دیگر کاندیداها بیش‌تر بود و تأکید خودش هم بر داشتن «بسته‌های مشخص» در برنامه‌اش بود. هرچند که وعده‌هایش مبهم و بسیار ناکافی بودند، با این‌حال به مواردی از جمله «رایگان‌کردن درمان برای زنان باردار» و افزایش «حضور زنان در دولت»ش اشاره داشتند. عمده بحث او به سرزنش دولت‌های قبلی اختصاص داشت و شاید تنها کاندیدایی بود که از «تبعیض مثبت» برای جبران غیاب زنان در سال‌های گذشته سخن گفت ـ سخنی که به زودی با عبارت «شایسته‌سالاری» به ابهام کشاند. در یک جمع‌بندی، آن‌چه او از خواست زنان ارزیابی کرده است به نظر «امنیت» و «نقش اجتماعی» است:

نظرگاه مسعود پزشکیان: باید به جای مقابله با بدحجابی از طریق گشت ارشاد و طرح‌های دیگر، تربیت دختران را از ابتدای مدرسه تصحیح کنیم

پزشکیان در ظاهر نظر متفاوتی درباره مسائل زنان نسبت به سایر نامزدها ارائه داد؛ هرچند که نهایتاً او هم مطالبه‌ی «پوشش اختیاری» را به رسمیت نشناخت و تنها با شیوه‌ی خشونت‌آمیز تحمیل حجاب اجباری در خیابان‌ها و فضای عمومی مخالفت کرد و جلوگیری با برخوردهای به دور از کرامت انسانی را جزئی از برنامه‌های خود عنوان کرد. مصطفی کواکبیان، نماینده ستاد او پیش‌تر گفته بود که «کسی با حجاب مخالفتی ندارد، عرض ما این است که با زور و باتوم جواب نمی‌دهد.» از نظر پزشکیان «مشکل از تربیت ماست که این مشکلات به وجود می‌آید و باید به جای مقابله با بدحجابی از طریق گشت ارشاد و طرح‌های دیگر، تربیت دختران را از ابتدای مدرسه تصحیح کنیم.»

پزشکیان هم‌چنین درباره مواضع خود درباره حجاب قبل از انتخابات گفت:

او درباره تحمیل حجاب اجباری با شیوه‌های خشونت‌آمیز گفت:

همایش زنان حامی مسعود پزشکیان با حضور فائزه هاشمی رفسنجانی روز جمعه ۲۵ خرداد ماه ۱۴۰۳ در ستاد مسعود پزشکیان برگزار شد. پزشکیان در این همایش پرسید: «مداخله دولت در حجاب چه تأثیر داشته است؟»

او تأکید کرد طرح نور در نهایت ما را به سیاهی می‌کشاند. چرا تلاش داریم همه را از دین زده کنیم؟ کجای دین و اسلام گفته چنین کاری باید انجام دهیم؟ پزشکیان ادامه داد: «آن‌هایی که باید کتک بخورند ما هستیم که مقصریم.»

او به وعده‌های خود درباره رسیدگی به مشکلات حجاب در کشور تأکید کرد و خواستار اعتماد کردن به او در برآورده کردن کامل وعده‌هایش شد ـ هرچند که در ابتدای کمپین انتخاباتی‌اش گفته بود نمی‌تواند وعده‌ای در این خصوص بدهد. پزشکیان وضعیت چند سال اخیر را نگران‌کننده خواند و افزود:

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و مشاور فرهنگی پزشکیان هم درباره گشت ارشاد گفت، اگر اکثریت مردم موافق طرح نور و حجاب اجباری هستند، چرا نامزدهای اصول‌گرا از آن دفاع نمی‌کنند تا رأی بخرند. فاضلی بیان کرد:

در این میان، سید حمیده زرآبادی، نامزد زن پیشین انتخابات ریاست جمهوری و سخنگوی کنونی ستاد پزشکیان با اعلام اینکه پوشش مورد علاقه‌اش برای خود او چادر است، گفت به حجاب اختیاری باور دارد. زرآبادی در مصاحبه‌ای گفت حجاب از نظر من نباید اجباری باشد و مردم حق دارند پوشش مورد علاقه خود را انتخاب کنند.

شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان در دوره ریاست جمهوری روحانی درباره موفقیت پزشکیان در انتخابات گفت:

در یک جمع‌بندی، به نظر می‌رسد که پزشکیان بیش‌تر وعده‌های انتخاباتی‌اش را بر خشونت گشت‌ ارشاد متمرکز کرده است اما نه برنامه‌ی مشخصی برای حذف حجاب اجباری دارد و نه برنامه‌ای برای رفع دیگر انواع تبعیض.

نظرگاه قاضی‌زاده: دغدغه‌ی بانوان ما حجاب نیست و زنان فرصت هستند، نه مسئله

قاضی‌زاده که دولت خود را دولت خانواده نامیده است، بیش از هر چیز از ازدواج جوانان حمایت می‌کند و نگران افزایش سن ازدواج در جامعه به دلیل تهاجم فرهنگی است. قاضی‌زاده با اشاره به افزایش سن ازدواج، آمار طلاق و اعتیاد بین زنان و هم‌چنین کم‌شدن آمار ازدواج گفت:

او در گفت‌وگوی خبری اخیر به زنان خانه‌دار اشاره کرد و گفت:

او با اشاره به بازدیدهای متعددش به مدارس دختران که در واقع مدارس شاهد بودند گفت:

او هم‌چنین از طراحی‌های شهری مردانه در ایران نقد کرد و گفت ما باید نظام‌های اجتماعی تماماً مجزا برای زنان طراحی کنیم. نظام‌های اداری برای زنان در نظر گرفته نشده‌اند و با شأن زن به عنوان مادر و همسر و با وجه اجتماعی و اقتصادی زنان مطابق نیست. او افزود:

قاضی‌زاده اعلام کرد «زن هنگام انتخابات موضوعی سیاسی می‌شود که نوعی سوء استفاده‌ی سیاسی است. ما هیچ‌گاه نگاه ابزاری به زنان نداشتیم.» او با نقد این نگاه ابزاری در غرب اعلام کرد غربی‌ها نیز به اهمیت کانون خانواده رسیده‌اند. اما او برای مثال به سیاست‌های درست جورجیا ملونی، نخست‌وزیر زن در ایتالیا اشاره کرد که به عنوان یک فاشیست در جهان شناخته شده است. او گفت:

قاضی‌زاده با اشاره به این‌که نباید ادبیات غلطی را استفاده کنیم گفت:

در نهایت این نامزد اصول‌گرا حتی حجاب را دغدغه و مسئله‌ی زنان نخواند و با کتمان صورت مسئله، زنان را تنها فرصتی برای دولت دید که باید نقش‌های متفاوت‌شان در خانواده و جامعه در نظر گرفته و گسترش داده شود. تنها برنامه‌ی اجرایی او جداسازی بیشتر زنان در محیط‌های مختلف به نظر می‌رسد.

نظرگاه پورمحمدی: حجاب اسلامی حکم شرع، قانون و سبک عرفی است که همه ما قبول داریم

پورمحمدی با تأکید بر حجاب اسلامی و پذیرش کلی و فرهنگی آن به نوع پیگیری قوانین مرتبط با حجاب اجباری اشاره کرد و گفت: «۴۰ سال است که درگیر اجرای این قوانین هستیم اما هنوز مشکل داریم.»

او با ابراز نگرانی از «تهاجم فرهنگی» و وجود سبک‌های مختلف زندگی که مورد پذیرش نظام نیست عنوان کرد: «برخی از این سبک‌های زندگی جوانان که مورد پسند ما نیست، نه به خاطر اعتقادات آن‌ها که بیشتر به دلیل اعتراض و لجبازی با مجریانی است که به اشتباه این قوانین را اجرا می‌کنند.»

پورمحمدی در مناظره‌ای می‌گوید:

در پایان او خطاب به جوانان و زنان می‌گوید:

در نهایت اما بیشتر نگاه‌ها بر پورمحمدی مربوط به عضویت او در هیئت مرگ و کشتار و اعدام هزاران نفر در دهه ۶۰ است که بسیاری از آن‌ها زنان بودند.

دغدغه‌هایی که نامزدها نادیده گرفتند و حذف شدند

در میان صحبت‌های نامزدهای انتخاباتی درباره‌ی زنان، تنها به چند موضوع محدود - به‌خصوص «چگونگی» تحمیل حجاب اجباری» اشاره شد که آن هم برخوردی شعارگونه داشت. بسیاری از معضل‌های اصلی در جامعه که همواره از طرف مقامات حکومتی نادیده گرفته شده و حتی در پرسش‌های خبری کتمان شده، اصلاً مطرح نشدند. مسائلی چون زن‌کشی، خشونت خانگی، حق سقط جنین امن، قانونی و رایگان، حق طلاق و حضانت فرزند، حق خروج از کشور، حق ارثیه برابر، خشونت‌های جنسی و جنسیتی، ازدواج کودکان، چندهمسری، بهداشت و سلامت زنان مخصوصاً در منطقه‌های دور از مرکز، حق بر شهر و فضای عمومی، و ده‌ها آسیب اجتماعی که در ایران بیداد می‌کند. به‌عنوان نمونه زن‌کشی در ایران از آمار بسیار بالایی برخوردار است و قوانین تبعیض‌آمیز و جنسیت‌زده‌ی جمهوری اسلامی به این معضل اجتماعی دامن می‌زند، زنان گزارش‌هایی از وضعیت زندانیان زن منتشر کرده‌اند و از فقر و تبعیض اقتصادی و اثرش بر وارد شدن خشونت هر چه بیش‌تر بر زنان گفته‌اند، فرصت‌های شغلی و تحصیلی برابر نیستند، آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا، خشک‌سالی و دیگر آلودگی‌ها بر تن زنان شدیدترند و نهایتاً، کوچک‌ترین اشاره‌ای به جنسیت‌های غیر زن و مرد سیس‌جندر در گفتار نامزدهای انتخاباتی وجود ندارد.