چگونه در گرمای شدید بدن خود را خنک کنیم؟

تابستان آغاز شده و موج گرما در هفته‌های گذشته به ایران هم رسیده است. سازمان هواشناسی ایران خبر داد که دوم تیر در ۹ شهر استان‌های بوشهر، خوزستان و فارس دمای هوا از ۵۰ درجه سانتی‌گراد هم گذشت. 

تجربه شهروندان اما ۵۰ درجه نبود. برخی کاربران در شبکه‌‌های اجتماعی نوشتند که در جنوب ایران دمای هوا به ۶۰ درجه سانتیگراد هم رسید. عده‌ای نیز در شبکه‌های اجتماعی تصاویری از دماسنج خودروهای خود منتشر کرده‌اند که دمای هوا را در نیمه روز۶۰ درجه سانتیگراد نشان می‌داد. 

تفاوت دمایی که مردم تجربه کردند و آنچه سازمان هواشناسی اعلام کرد به این دلیل بود که این سازمان در اعلام دمای هوا معمولا از درجه ثبت‌شده در سایه استفاده می‌کند. 

با وجود آغاز گرمای تابستان، ساکنان منطقه مجدیه و برخی دیگر از مناطق بلوچ‌نشین زاهدان دو هفته است که از آب آشامیدنی لوله‌کشی‌شده محروم‌‌اند. 

تابستان گرچه می‌تواند دلپذیر باشد اما کریگ هلر، فیزیولوژیست و استاد زیست شناسی در دانشگاه استنفورد با اشاره به احتمال گرمازدگی در دمای بالای ۳۷ درجه، در گزارشی در مجله تایمز می‌گوید: 

به گفته هلر با این حال هر قسمت از بدن دمای یکسانی ندارد، و جریان خون تعیین می‌کند که گرما در کجا توزیع شود. 

کدام بخش بدن سریع‌تر خنک می‌شود و آیا با خنک کردن این بخش می‌توان بدن را سریع‌تر خنک کنیم؟ 

هسته مرکزی بدن خود را خنک کنید

 دانشمندان می‌گویند برای جلوگیری از اثرات منفی دمای بالا بر سلامتی مهم‌ترین هدف کاهش دمای مرکزی بدن است. موثرترین راه برای انجام این کار استفاده از روش‌های خنک‌کننده مانند حوله سرد یا آب یخ بر روی سطح بزرگی از بدن است.

البته این بدین معنا نیست که برای پایین آوردن دمای هسته مرکزی بدن بخواهید بخش‌های بدن را جداگانه خنک کنید. هنگامی که دمای بدن بالا می‌رود، تلاش می‌کند با باز کردن رگ‌های خونی نزدیک به پوست و ارسال خون بیشتر به این مناطق، گرما را دفع کند. این گرما را از هسته مرکزی به سطح پوست منتقل می‌کند، جایی که می‌تواند از بدن تبخیر شود. قرار دادن آب سرد یا یخ بر روی پوست به تسریع این فرآیند کمک می‌کند و وقتی که آب از روی پوست تبخیر می‌شود، بدن را سریع‌تر خنک می‌کند.

برای پایین آوردن دمای بدن از این بخش تا جایی که ممکن است آب خنک را روی بدن بریزید یا هر ۱۰ دقیقه یک یا دو دقیقه یک حوله با یخ روی سینه قرار دهید تا زمانی که احساس راحتی بیشتری کنید. 

دست‌ها و پاهای خود را خنک کنید

به گفته اولی جی، استاد فیزیولوژی حرارتی در دانشگاه سیدنی، اگر غوطه‌ور شدن یا پیچیدن خود در یک حوله‌ سرد بلافاصله امکان‌پذیر نیست، خنک کردن یک اندام احتمالاً ایده خوبی است. هر جسم «گرمای ویژه» دارد، به  این معنی که چه مقدار انرژی برای گرم کردن یا خنک کردن آن به میزان یک درجه سانتی گراد لازم است. اجسام با سطح بزرگ و جرم‌های کوچکتر گرمای ویژه کمتری دارند. این بدان معناست که اندام‌هایی مانند دست‌ها و پاها که پوست زیادی دارند اما جرم زیادی ندارند، در خنک‌کردن بدن بسیار کارآمد هستند. 

آب یخ بهترین گزینه است. هر چه سطح پوست بیشتر با آن پوشیده شود، سریع‌تر خنک می‌شوید. دست‌ها و پاها اغلب مو ندارند و این بخش‌هایی بدون مو در بدن می‌توانند سریع‌تر گرم یا سرد شوند. به گفته کریگ هلر، کف دست‌ها و کف پاها مانند رادیاتور عمل می‌کنند. این تا حدی به این دلیل است که شبکه‌های بزرگی از رگ‌های خونی در این نواحی وجود دارد که می‌توانند به‌سرعت گرما را از طریق خون تبادل کنند.

بدانید چه زمانی باید مراحل بیشتری انجام دهید

اگر واقعاً بیش از حد گرم شده‌اید، ممکن است خنک کردن یک بخش از بدنتان کافی نباشد. بیشتر اثرات منفی ناشی از گرما، مانند گرمازدگی یا بیماری گرمایی، زمانی رخ می‌دهد که دمای هسته مرکزی بدن فرد به سطوح خطرناکی برسد یا گرما فشار بسیاری به قلب فرد وارد کند.

همیشه برای یک فرد آشکار نیست که به لب مرز رسیده باشد. احساس گرما همیشه با دمای هسته مرکزی بدن مرتبط نیست. 

جیِ، استاد فیزیولوژی حرارتی در دانشگاه سیدنی می‌گوید رفتار به گرمی شما بستگی دارد و سلامتی هم به گرمای شما بستگی دارد. ممکن است دمای پوست در قسمت‌های مختلف بدن با دمای هسته مرکزی متفاوت باشد. برای مثال اگر یک حوله سرد روی گردن و صورت بگذارید، می‌تواند شریان‌هایی را که به سمت مغز حرکت می‌کنند خنک کند و این به بدن سیگنال می‌دهد که در واقع سردتر از آنچه هست است. برخی از نواحی، مانند صورت، گیرنده‌های زیادی برای تشخیص دما دارند، بنابراین سرد شدن آنها ممکن است باعث شود که کسی احساس کند که به سرعت خنک می‌شود، در حالی که اینطور نیست. 

یکی از راه‌های فهمیدن زمان خنک شدن این است که علائم گرمازدگی نداشته باشید، یعنی علائمی مانند حالت تهوع، گرفتگی عضلات، سرگیجه و افزایش ضربان قلب. اگر فردی هر یک از این موارد را تجربه کرد، باید از محیط گرم خارج شود، به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشد و از روش‌هایی برای خنک شدن فوری استفاده کند. 

توصیه‌های عمومی در گرمای حاد

وقتی هوا خیلی گرم می‌شود بدن آب بسیاری از دست می‌دهد بنابراین نوشیدن آب و مایعات بسیار اهمیت دارد. سعی کنید فعالیت‌های بدنی زیادی نداشته باشید و لباس‌های نازک‌تری نیز بر تن کنید.

برخی گروه‌ها در معرض خطر بیشتری برای مرگ به دلیل گرمای بیش از حد قرار دارند. این گروه شامل افراد مسن بالای ۶۵ سال، کودکان و افرادی با مشکلات قلبی یا ریوی است. افرادی از گروه‌های اجتماعی حاشیه‌نشین که ممکن است دسترسی کمتری به وسایل خنک‌کننده و آب آشامیدنی داشته باشند نیز در معرض خطر بیشتری هستند.  

گرمازدگی و مرگ‌ومیر موج گرمای آغاز تابستان

در حال حاضر شش استان کشور با تنش آبی روبه‌رو هستند که شامل تهران، بوشهر، قزوین، فارس، سمنان و چهارمحال و بختیاری می‌شود. استان‌ها دیگری نیز درگیر بحران آب هستند.

در دو هفته گذشته ده‌ها شهروند در استان خوزستان، بوشهر و استان فارس از فرط گرمازدگی راهی بیمارستان شدند. سوم تیر، یونس سرخی، سرپرستار اورژانس «بیمارستان شهدای دهلران» در گزارشی از خبرگزاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی خبر داد که روزانه بیش از ۳۰ نفر از شهروندان با داشتن علائم گرمازدگی به این مرکز درمانی مراجعه کردند. عباسی، رئيس «بیمارستان امام حسین» شهرستان مهران به خبرگزاری مهر گفت به‌دلیل افزایش دما و گرمای شدید ۲۲ نفر در این شهرستان به بیمارستان منتقل شدند.  

در هفته‌های گذشته تنها ۱۳۰۰ در مراسم حج در عربستان سعودی جان خود را از دست دادند. در هند موج گرما صدها نفر را کشت و بسیاری را بیمار کرد. در نقاط دیگر جهان نیز موج گرما کشته داد. 

گرمایش زمین که یکی از سویه‌های نمود تغییرات اقلیمی است و هر سال بیش از سال قبل در سراسر جهان مشهود است. سازمان جهانی هواشناسی می‌گوید ۸۶ درصد احتمال دارد که یکی از سال‌ها در پنج سال آینده از سال ۲۰۲۳ پیشی بگیرد و به گرم‌ترین سال ثبت شده تبدیل گردد.

در حالی که دماهای جهانی به‌طور کلی حدود به ۱٬۳ درجه سانتیگراد بالاتر از سطح قبل از دوران صنعتی شدن رسیده‌اند، تغییرات اقلیمی اوج دماهای بیشتر، گرماها را متداول‌تر، شدیدتر و بلندمدت‌تر می‌کند.