چگونه تهیدستان از جمع قبول‌شدگان دانشگاه‌ها حذف شدند؟

در قصه‌های نسل‌های گذشته، دختران پادشاهان، بر جوانان تهیدست شجاع و کارآمد عاشق می‌شدند و فقرا در رویاهایشان خواب وزیر و وکیل شدن و تحصیلات عالیه و زندگی اعیان واشرافی را می‌دیدند و همین خواب‌ها و رویاها، خود دلیل بر امکان‌‌پذیری تحقق خواسته‌ها بودند. اما امروز در جامعه‌ای که از تهاجم چهل ساله یک نظام مردم ستیز خودکامه باقی مانده است، مادران قصه هارا فراموش کرده اند و فرزندان آن‌قدر با محرومیت‌هاشان خو‌کرده اند که رویایی برای فردای خود نمی‌بافند و انتظار گشایشی ندارند. نظام در تهاجمی گسترده و همه جانبه نه تنها آنان را از نان و سرپناه و امکانات معمول و ابتدایی زیست انسانی محروم‌ نموده، بلکه به مدد دستگاه‌های ایدئولوژیک خود با بر ساختن یک‌نظام‌معنایی، بار مسولیت همه ناکامی‌ها را بردوش خود تهیدستان نهاده است. چندان‌که آنها خود را شایسته ولایق محرومیت و زندگی مشقت‌بار می‌دانند و کاستی‌های ساختاری خود و دست نامهربان تقدیر و سرنوشت و بسا مجعولات دیگر را به‌جای نظام حاکم سرزنش می‌کنند.

در این میان کنکور سراسری دانشگاه‌ها عرصه‌ای است که هر روز بیشتر بر روی اقشار کم درآمد بسته می‌شود و به تصرف ساکنان شهرهای بزرگ که از امکانات خاص و گران قیمت آموزشی برخوردارند‌، در می‌آید و دانشگاه‌ها دامن بر اقشار حاشیه‌ای فرو‌می‌بندند و فقرا هرروز بیش از گذشته اندیشه بی‌ثمری دانش اندوزی را درونی می‌کنند و آن را به مثابه کالایی گران قیمت و لوکس از سبد زندگی بیرون می‌گذارند.

شبکه‌های در هم تنیده قدرت و دانش که وظیفه مشروعیت‌سازی برای وضع موجود را بر عهده دارند، این پذیرش و مدارای فرودستان را در پناه اعمال خشونت نمادین به‌دست می‌آورند.

علاوه بر این‌ها در ایران، امروز بهانه‌های فراوانی برای محرومیت افراد از دسترسی به تحصیل رایگان و حذف زودرس از نظام آموزش در مرحله ابتدایی وجود دارد که برخی موارد آن بدین قرارند:

خصوصی‌سازی بخش‌های گسترده‌ای از نظام آموزشی و بازار گران کالاهای آموزشی از تدریس خصوصی تا کتاب و... از مدارس غیر انتفاعی گرفته تا کلاس‌های کنکور تا دانشگاه‌های آزاد و غیر انتفاعی و حمایتی و...، سلسله مراتب طبقاتی و تفاوت‌های بنیادین زندگی تهیدستان با دیگران را به کودکان آموخته و پیوند پول با هرگونه پیشرفت آموزشی را چندان نهادینه کند که کودکان فرودست به ناتوانی خویش در رقابت ایمان بیاورند و سرنوشت خود را همان‌طور که هست بر دوش کشند و باخود ببرند و هیچ تلاشی جهت بهبود آن نکنند.

به عبارتی:

مدارس رنگارنگ خصوصی و نیمه‌خصوصی

دولت‌هایی که هر یک نوید امکاناتی تازه و‌ نتایجی درخشان به دانش‌آموزان‌ می‌دهند، عدالت آموزشی را به تاراج می‌برند؛ امکانات آموزشی بر اساس میزان پولی که پرداخت می‌شود، توزیع می‌گردد و کنکور سد نفوذناپذیری می‌شود که عبور از آن تنها با زندگی در شهرهای بزرگ و پدر و مادری توانگر ممکن است.

بدین‌سان آموزش، یکی از بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق بشر که در بسیاری از اسناد بین‌المللی الزام‌آور و مورد وفاق (از اعلامیه جهانی حقوق بشر گرفته تا کنوانسیون حقوق کودک) بر آن به جدیت تاکید شده است، به کالایی بدل گردید که کیفیت آن بر اساس پولی که خرج آن می‌شود، تعیین می‌گردد؟ دراین نظام کودکان چرخاننده بی‌پناه چرخ‌های یک نظم خشن ایدیولوژیک‌اند، وقتی در جمع مرفهین جامعه بزرگ می‌شوند، یا خانواده‌هایی دارند که دستشان به دهانشان می‌رسد، متاع ماشین نخبه پروری حکومت شده و پس از گذراندن کارزاری نفسگیر به مدارس تیزهوشان و امثال آن سپرده می‌شوند. مهمترین نکته‌ای که درین مدارس به کودکان آموخته می‌شود، خود برتربینی و تفوق بر سایرین به مثابه تافته‌ای جدابافته است.

نظام ولایت فقیه در یک کنش تماما سیاسی، این کودکان را که به زعم او استعداد بیشتری دارند، از بقیه جدا می‌کند و به عناوین برتری دهنده، متصف می‌سازد، جامعه را از درون شقه می‌کند و با ایجاد گروه‌بندی و‌ترسیم خطوط فارق بین تیزهوشان و کم‌هوشان، اساس یک تخاصم اجتماعی را بر می‌نهد.

این کودکان که به مدد موسسات قدرتمند مالی آموزشی با بهره‌گیری از فنون روز آمد آموزش، به استعداد برتر بدل می‌شوند، به اجبار، بار تدابیر ایدئولوژیک رژیم را بر شانه خود حمل می‌کنند.

جمهوری اسلامی که‌ کودکان تیزهوش را برای تامین افسران آینده نظام دانش و بوروکراسی خود به صلابه مدارس تیزهوشان می‌کشد، برای کودکان محروم به حاشیه رانده شده و طرد شده خواب دیگری می‌بیند. آنان که از اوقات فراغت و فضای بازی و ورزش محرومند را به دام آموزش‌های نظامی تحت نظارت سازمان بسیج می‌اندازد و برای جنگیدن و شهادت یعنی نقطه اوج‌ مدارج ایدئولوژیک نظام، آماده می‌سازد و به گونه‌ای دیگر، بستر یک انتاگونیسم اجتماعی را پیش پای آنها برمی‌گشاید، تا اگر این کودکان از جبهه‌های سوریه به سلامت بازگشتند در جنبش‌های داخلی به عنوان نیروی سرکوب مورد سو استفاده قرار گیرند. (نگاهی به شیوه‌های استخدام واستفاده از کودک-سربازان در ایران، وب سایت هرانا)

جامعه‌شناسان نظام آموزشی را سرچشمه تولید سرمایه فرهنگی می‌دانند. سرمایه‌ای که فرد و جامعه را به صورت توأمان بهره‌مند می‌سازد و مولفه اصلی آن برخلاف سرمایه اقتصادی، دسترسی به اعتماد و ارزش‌ها ومشارکت در شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات عینی، نهادها، تشکل‌ها وفعالیت‌های گروهی است.

در نظام آموزشی حاکم بر ایران اما اقشار فرودست اجتماع که از سرمایه اقتصادی برخوردار نیستند، به گونه‌ای سیستماتیک، همه مجاری و راه‌های ممکن برای دستیابی به سرمایه اجتماعی را نیز از دست می‌دهند، خانواده به مثابه منبع مهم تولید سرمایه اجتماعی به کانون فرسایش و اضمحلال آن بدل شده است. بیکاری، فقر فزاینده، اعتیاد به مواد مخدر و تبعیض ساختارمند جنسیتی، بنیان‌های این نهاد اجتماعی را لرزان ساخته است. نا امنی و فضاهای پرخطر زیست غیر رسمی و آمار شتابناک ارتکاب جرایم اقتصادی علیه افراد، بنیان‌های اعتماد را به یغما برده و پیوندهای انسانی را از هم‌گسسته است. اقتصاد خیریه‌ای آنان را در منتها الیه نیروهای اجتماعی پس رانده و به حاجت‌مندانی که توان اداره زندگی خود را ندارند، بدل می‌کند.

چه می‌توان‌کرد؟

اگر بپذیریم که حاکمیت برای خاموشی تهیدستان و منقاد‌کردنشان، با تولید یک‌ نظام‌ معنایی، آنها را مجاب کرده که بی هیچ اعتراضی خود را در فرودستی خود دفن کنند، پس می‌توان به دیگر گونه ساختن این‌ نظام‌ فکر کرد و سبب شد که زنجیر زبان سلطه از پای تهیدستان گشوده شود.

در جنبش‌های انقلابی مردم ایران در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، اقشار فرودست اجتماع، آنان که طبقه قومیت و مذهب و نژاد و ملیت و جنسیت و ... سبب طرد و حذف و رانده شدنشان به حاشیه و خاموشی صدایشان شده بود با طرح مطالبات مشترک، همچون آزادی و عدالت اجتماعی به خیابان آمدند و توانایی دست‌های بهم پیوسته خود را برای ایجاد یک تحول همه جانبه اجتماعی، باور کردند. مقاومت در برابر نظام سلطه، هنوز هم زیر پوست جامعه زنده است و جریان دارد. این‌مقاومت می‌تواند سرچشمه تولید قدرت نزد مردم و کاسته شدن از هیمنه رژیم شود. در عرصه این کنش‌ورزی رهایی‌بخش است که بنیان‌های خودباوری شکل می‌گیرد و آگاهی تکوین میابد و‌ریشه‌های انقیاد می‌سوزد. تهیدستان شهرهای بزرگ‌ و کوچک‌ در این زمین است که دوباره اعجاز حضور خود را باور می‌کنند.