بازی با آتش: افزایش تنش ایران و اسرائیل به بی‌ثباتی جدی منجر خواهد شد

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی پس از پنج سال در ۱۳ مهر در نماز جمعه تهران امامت کرد. ترور حسن نصرالله و چندین فرمانده ارشد حزب‌الله همراه با عباس نیلفروشان، یکی از فرماندهان سپاه پاسداران و همچنین عملیات انتقام‌جویانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حمله موشکی دهم مهر سبب شد خامنه‌ای دوباره به‌روی صحنه آید و سخنرانی کند. در حالی که بسیاری از تحلیل‌گران حمله ایران به اسرائیل را خطرآفرین و اشتباهی فاحش در منطقه دانستند، خامنه‌ای آن را به‌عنوان «کار درخشان نیروهای مسلح» ستایش کرد و گفت «این حمله برای دفاع از مردم غزه و فلسطین کاملاً قانونی و مشروع بود». 

شامگاه دهم مهر / یکم اکتبر، سپاه پاسداران در عملیاتی به نام «وعده صادق دو»، بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ موشک به سوی اسرائیل شلیک کرد. اسرائیل آسیب چندانی ندید اما در نتیجه این حمله یک شهروند فلسطینی کشته شد. ایران هدف این حمله را «حفظ صلح و امنیت در برابر تهدیدهای اسرائیل» عنوان کرده و گفته است اگر اسرائیل به این حمله پاسخ دهد ایران ساکت نمی‌ماند. 

سرمایه‌گذاری بر صلح در منطقه کم‌هزینه‌تر است

در گزارش تحلیلی که به قلم رامی جورج خوری (Rami G Khouri)، از اعضای دانشگاه آمریکایی بیروت، سوم اکتبر در خبرگزاری الجزیره منتشر شده است نویسنده به بررسی تنش‌های موجود بین ایران و اسرائیل و نقش ایالات متحده آمریکا در این مسائل می‌پردازد. خوری به این موضوع اشاره می‌کند که امنیت پایدار در منطقه مستلزم صلح عادلانه با فلسطینی‌هاست، اما ایالات متحده آمریکا به میانجی‌گری در این زمینه تمایلی ندارد.

پس از حمله هوایی ایران به اسرائیل در واکنش به ترورهای قبلی، ایالات متحده اقدامات نظامی خود را برای حفاظت از اسرائیل افزایش داد. این مداخلات نظامی نه‌تنها به بهبود امنیت اسرائیل کمک نکرده، بلکه وابستگی آن به قدرت نظامی آمریکا را بیشتر کرده و موجب ایجاد تنش‌های جدید در منطقه شده است. نویسنده در بخشی از مقاله می‌نویسد:

به گفته نویسنده عوامل متعددی از جمله منافع اقتصادی و سیاسی، نفوذ لابی‌های داخلی و روابط تاریخی منطقه‌ای، سبب شده ایالات متحده به‌شدت از اسرائیل حمایت کند. این حمایت‌ها، علی‌رغم درخواست‌های رسمی برای کاهش تنش‌ها و صلح، همچنان ادامه دارد و بیشتر به‌مثابه «تداوم یک وضعیت استعماری» است.

خوری می‌نویسد اکثریت قریب به اتفاق افکار عمومی جوامع عرب قاطعانه معتقدند که فلسطینی‌ها باید به‌عنوان بخشی از فرآیند دستیابی به صلح منطقه‌ای عرب ـ اسرائیلی دولتی مستقل داشته باشند. این نظر به‌آرامی در میان آمریکایی‌ها نیز در حال گسترش است و ممکن است راه را برای تغییر سیاست در واشنگتن هموار کند. 

در نهایت، نویسنده بر این نکته تأکید می‌کند که دستیابی به صلح واقعی، نه‌تنها برای امنیت اسرائیل بلکه برای ثبات منطقه‌ای، مستلزم بازنگری و تغییر نگرش‌های کنونی و سرمایه‌گذاری در روندهای صلح‌جویانه‌تر است. 

احتمال درگیری هسته‌ای بین دو کشور بیش از گذشته است

در تحلیلی که در وب‌سایت خبری بلومبرگ، جمعه چهارم اکتبر منتشر شده مارک چمپیون (Marc Champion) نویسنده این گزارش که حمله ایران به اسرائیل را در یکم اکتبر اشتباهی فاحش می‌داند به خطرات و چالش‌های احتمالی حمله پیش‌گیرانه اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد.

به نظر چمپیون، ایران در حال حاضر به دستیابی به توانایی هسته‌ای از همیشه نزدیک‌تر است ولی اسرائیل دلایل متعددی برای عدم حمله مستقیم به تأسیسات هسته‌ای ایران دارد. به‌ویژه که برنامه هسته‌ای ایران به‌خوبی در برابر حملات محافظت شده و نابودی آن بسیار دشوار است.

به گفته نویسنده این مقاله در چند هفته گذشته، حزب‌الله، به‌مثابه نیروی نیابتی ایران در لبنان، پس از حملات اسرائیل به‌شدت تضعیف شده و از این رو، ایران توان بازدارندگی مؤثری در برابر اسرائیل ندارد. ایران برای بازگرداندن این بازدارندگی، به حمله موشکی به اسرائیل اقدام کرده است، اما این حمله نشان داد که اسرائیل توان مقابله با بهترین سلاح‌های ایران را نیز دارد. 

همچنین نویسنده به نقش مردم عادی ایران اشاره می‌کند که از رژیم ایران ناراضی هستند و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل تلاش می‌کند با صحبت مستقیم با آنها، رژیم ایران را تضعیف کند. با این حال، هرگونه حمله اسرائیل که منجر به آسیب به غیرنظامیان ایرانی شود، ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد و باعث حمایت عمومی از حکومت ایران شود.

مارک چمپیون پیش‌بینی می‌کند که درگیری‌های بیشتری بین ایران و اسرائیل رخ خواهد داد و احتمال درگیری هسته‌ای بین این دو کشور بیش از هر زمان دیگری است.

شرایط به‌طرز عجیبی پیچیده است 

در تحلیلی که هاآرِتص، روزنامه اسرائیلی منتشر کرده است، آلن پینکاس (Alon Pinkas) نویسنده این مقاله و دیپلمات سابق اسرائیلی به بررسی دو روند اساسی تشدید تنش‌ها می‌پردازد. او می‌نویسد اول اینکه وقتی تصور می‌کنید که می‌توانید تنش‌ها را کنترل کنید، این کنترل در واقع وجود ندارد. دوم، تشدید تنش‌ها به‌طور غیرقابل پیش‌بینی گسترش می‌یابد. با این حال، جنگ میان ایران و اسرائیل به‌شکلی خارج از کنترل در حال پیشرفت است و هر دو طرف به جای کاهش تنش‌ها، به تشدید آن دامن زده‌اند.

ایران طی حمله‌ موشکی گسترده‌ای، بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ موشک بالستیک به سمت اسرائیل پرتاب کرد. بیشتر این موشک‌ها از سوی سامانه دفاع هوایی اسرائیل و کمک‌های بین‌المللی مثل نیروی دریایی آمریکا رهگیری شدند. این حمله خسارت‌های محدودی داشت اما قدرت موشکی ایران را به رخ کشید.

رویکرد اسرائیل در روزهای پیش از حمله تهاجمی بود. بنیامین نتانیاهو سخنرانی‌ای خطاب به مردم ایران داشت و به‌شکل غیرواقع‌بینانه‌ای از تغییر رژیم در ایران صحبت کرد. این سخنان به نگرانی‌ها درباره احتمال تشدید تنش‌ها افزوده است. 

آلن پینکاس بر این باور است که آمریکا نیز با هدف جلوگیری از گسترش جنگ منطقه‌ای به‌شدت در این بحران درگیر شده است. با این حال، آمریکا نتوانسته است به‌طور مؤثر از تشدید این بحران جلوگیری کند. واشنگتن نگران است که نتانیاهو آمریکا را به جنگ مستقیم با ایران بکشاند، در حالی که منافع استراتژیک آمریکا به جلوگیری از تشدید جنگ منطقه‌ای وابسته است.

پینکاس می‌گوید حزب‌الله پس از حملات مکرر اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی و رهبرانش، با چالش‌های جدی روبه‌روست. حزب‌الله اکنون باید تصمیم بگیرد که آیا به اسرائیل پاسخ بدهد یا قدرت خود را در لبنان حفظ کند.

در حالی که تاکنون با توجه به هزینه‌های بالای مالی و سیاسی، ایران از حزب‌الله حمایت کرده است، اما ایران ممکن است در مورد چگونگی و شدت این حمایت تجدیدنظر کند. ایران با اینکه نمی‌خواهد به جنگ تمام‌عیار با اسرائیل یا آمریکا کشیده شود، اما مجبور است به‌شکلی به حفظ وجهه منطقه‌ای خود بپردازد. این دیپلمات معتقد است شرایط در منطقه به‌شدت پیچیده است و هیچ‌یک از طرفین به‌طور کامل کنترل تشدید تنش‌ها را در دست ندارند. 

تنش ایران و اسرائیل بحران بزرگ منطقه‌ای است 

رسانه‌های روسی مانند« تاس» بر افزایش تنش‌ها میان ایران و اسرائیل تمرکز کرده و این وضعیت را به‌عنوان بحران بزرگ منطقه‌ای توصیف کرده‌اند. در تحلیل‌هایشان، حمله موشکی گسترده ایران به اسرائیل به‌عنوان اقدامی بی‌سابقه و فراتر از خط قرمز اسرائیل توصیف شده است.

کارشناس‌های روسی ابراز نگرانی می‌کنند که این درگیری ممکن است به یک رویارویی خطرناک‌تر تبدیل شود و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و حتی ایالات متحده را نیز درگیر کند. آنها هشدار می‌دهند که پاسخ شدید اسرائیل می‌تواند باعث گسترش جنگ شده و کنترل اوضاع را از دست خارج کند که این موضوع تعادل قدرت در خاورمیانه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به بی‌ثباتی جدی منجر می‌شود.

به گزارش خبرگزاری «تاس»، روسیه نسبت به حملات احتمالی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران ابراز نگرانی می‌کند. براساس اظهار نظر سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه که تأکید کرده حتی در نظر گرفتن چنین سناریویی غیرقابل قبول است، روسیه به‌طور جدی نگران گزارش‌هایی است که نشان می‌دهد اسرائیل ممکن است به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند.

پیش از این، شماری از رسانه‌ها گزارش داده بودند که اسرائیل ممکن است در انتقام حمله موشکی گسترده تهران، به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند. در همین حال، ایالات متحده آمریکا نشان داده است که از این ایده حمایت نمی‌کند.

با این حال، منابع آمریکایی و اسرائیلی نشریه نیویورکر این احتمال را رد نمی‌کنند که نیروی هوایی اسرائیل همچنان برای از بین بردن تعدادی از تأسیسات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران تلاش کند.

در این بین، اسرائیل دو گزینه دارد: یا حملاتی محدود انجام دهد که واکنش‌های گسترده‌ای به همراه نداشته باشد و یا به دنبال حملات گسترده‌تری باشد که هزینه‌های بسیاری برای ایران دارد. حمله‌های گسترده و پرهزینه اسرائیل، حمله ناگهانی به زیرساخت‌های استراتژیک، چاه‌های نفت یا حتی تأسیسات هسته‌ای ایران را دربر می‌گیرند. اگر اسرائیل چنین تاکتیکی را اتخاذ کند می‌کوشد تا برتری نظامی قاطع خود را نشان دهد، هزینه‌های رویارویی برای ایران را به‌شدت افزایش دهد و آن را از بازی خارج کند تا در این بازی بایستد و لبنان و غزه را پاکسازی کند. 

در این میان استراتژی مارک روته، رئیس جدید ناتو در قبال ایران و اسرائیل نیز تعیین‌کننده است. اگر روته بخواهد کماکان بر دخالتگری ناتو در جنگ اوکراین و روسیه تمرکز کند، ممکن است ناتو به معضل ایران و اسرائیل اولویت چندانی ندهد. به گزارش این خبرگزاری دیدار روته با زلنسکی در کی‌یف نشان داد که به‌نظر می‌رسد ناتو کماکان قصد دارد مسئله اوکراین را پی‌گیری کند. 

اسرائیل عامل بی‌ثباتی در خاورمیانه است

وب‌سایت «رویداد ۲۴» جمعه ۱۳ مهر گفت‌وگویی با سفیر سابق ایران در چین درباره مواضع پکن نسبت به بحران اخیر منتشر کرده است. محمد کشاورز زاده، سفیر سابق ایران در چین می‌گوید چین به دلیل سرمایه‌گذاری‌های عظیم خود در خاورمیانه به دنبال ثبات در منطقه است و به‌خوبی می‌داند که اسرائیل عامل بی‌ثباتی در خاورمیانه است. 

چین بارها به اقدامات اسرائیل، به‌ویژه کشتار فلسطینی‌ها در غزه، انتقاد کرده و خواستار آتش‌بس فوری و احترام به تمامیت ارضی کشورهای منطقه مانند لبنان شده است. کشاورززاده همچنین تأکید می‌کند که چین هرگز طرف اسرائیل را نخواهد گرفت، زیرا به اعتقاد او، اسرائیل در «طرف تاریک تاریخ» قرار دارد و کشتارهایش از نظر چینی‌ها پنهان نخواهد ماند.

به گفته کشاورززاده، چین همچنین با توجه به نقش آمریکا در حمایت از اسرائیل و تلاش برای مهار چین در خاورمیانه، از این رویکرد دوری کرده و به دنبال حفظ آرامش و ثبات در منطقه است. 

فو کونگ، سفیر دائم چین در سازمان ملل، روز چهارشنبه ۱۱ مهر / ۲ اکتبر در نشست شورای امنیت، از این شورا خواست تا برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه دست به «اقدامات فوری» بزند.

فو کونگ با بیان اینکه «شورای امنیت مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را برعهده دارد»، افزود: «سازمان ملل برای توقف چرخه خشونت در مناقشه میان اسرائیل و لبنان، باید خواسته‌های روشن و صریح مطرح کند».

سفیر دائم چین در سازمان ملل از همه طرف‌های درگیر خواست تا «به مسیر راه‌ حل‌های سیاسی و دیپلماتیک بازگردند».