خطرات آشپزی با اجاق گازسوز: تشدید بیماری‌های تنفسی و طول عمر کمتر

بر اساس مطالعه‌ای که به‌تازگی منتشر شده است اجاق‌های گازسوز سالانه جان ۴۰ هزار اروپایی را در پی تنفس آلاینده‌ها می‌گیرند. این تلفات دو برابر بیشتر از تصادف‌های رانندگی در اروپاست.

این پژوهش که بر روی خانوارهای اروپایی و بریتانیا انجام شد ​استفاده از اجاق گاز در خانه‌ها به‌طور متوسط تقریباً دو سال از زندگی یک فرد کم می‌کند.

اجاق‌های گازی در اروپا: میزان مرگ‌ومیر و طول عمر

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که از هر سه خانوار در اتحادیه اروپا، یک خانوار با اجاق گازی آشپزی می‌کند، به‌طوری که ۵۴ درصد از خانوارها در بریتانیا و بیش از ۶۰ درصد در ایتالیا، هلند، رومانی و مجارستان از اجاق گاز استفاده می‌کنند. اجاق‌های گازی با سوزاندن گازهای فسیلی، مواد مضری دفع می‌کنند که مجراهای هوایی را در بدن ملتهب می‌کنند.

به گزارش روزنامه بریتانیایی گاردین، محققان این مطالعه سالانه ۳۶هزار و ۳۱ مورد مرگ زودرس در اتحادیه اروپا و سه هزار و ۹۲۸ مورد دیگر را در بریتانیا به‌ استفاده از اجاق گاز نسبت دادند. آنها می‌گویند با این حال تخمین‌هایشان محافظه‌کارانه است زیرا فقط اثرات سلامتی دی اکسید نیتروژن (NO₂) را در نظر گرفته‌اند، نه گازهای دیگر مانند مونوکسید کربن و بنزن. 

دلگادو-سابوریت، نویسنده اصلی این مطالعه با بیان اینکه وضعیت از آنچه محققان فکر می‌کردند بسیار وخیم‌تر است، گفت:

نتایج این پژوهش با مطالعه‌ای در ماه مه در ایالات متحده مطابقت دارد که نشان می‌دهد اجاق گاز و پروپان هر سال به مرگ ۱۹ هزار بزرگسال می‌انجامد. پروپان یک نوع گاز هیدروکربنی قابل اشتعال است که از طریق فشار، مایع می‌شود و معمولاً برای سوخت در گرمایش، پخت و پز، آب گرم و وسایل نقلیه به‌کار می‌رود.

اتحادیه اروپا در ماه اکتبر قوانین خود را در مورد کیفیت هوای بیرون از خانه تشدید کرد، اما استانداردهایی برای کیفیت هوای داخل خانه تعیین نکرده است. اتحادیه بهداشت عمومی اروپا (EPHA) از سیاستگذاران خواسته است تا با تعیین محدودیت در انتشار گازهای گلخانه‌ای، تخصیص بودجه برای کمک به تغییر به اجاق‌هایی با سوخت‌های پایدار و مجبور کردن سازندگان به برچسب زدن اجاق گازها با خطرات آلودگیشان، تولید اجاق گاز را متوقف کنند. 

پژوهشی در آمریکا: رابطه اجاق‌های گازسوز بر مشکلات تنفسی

به‌تازگی دانشگاه استنفورد در مطالعه‌ای که در ماه مه در ایالات متحده انجام داده است، تأثیرات اجاق‌های گازی بر سلامتی را اندازه‌گیری کرده و خطرات مهم مرتبط با آلودگی هوای داخل خانه را آشکار کرده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، انتشار دی‌اکسید نیتروژن NO₂ از اجاق‌های گاز می‌تواند به سطوحی فراتر از سطوحی برسد که آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) برای کیفیت هوای بیرون در نظر گرفته است. قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط‌های بسته با NO₂ با مشکلات تنفسی به‌ویژه در کودکان همراه است و می‌تواند علائم آسم را تحریک یا تشدید کند. در واقع، مطالعه‌ای نشان می‌دهد که حدود ۱۳ درصد از موارد آسم دوران کودکی در ایالات متحده به دلیل قرار گرفتن در معرض NO₂ داخلی از اجاق گاز است؛ نرخی مشابه با تأثیر قرار گرفتن در معرض دود سیگار بر خطر آسم. 

مطالعات بیشتر نشان داده‌اند که خانه‌هایی که اجاق‌های گازی دارند نیز می‌توانند سطح بنزن، یک سرطان‌زای شناخته‌شده را تجربه کنند، که ممکن است خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها را در صورت تداوم در طول زمان افزایش دهد. با توجه به این خطرات، برخی از جوامع در حال بررسی گزینه‌های پخت‌وپز جایگزین هستند، مانند اجاق‌های القایی، که بهبود قابل‌توجهی را در کیفیت هوای داخل ساختمان با تعویض اجاق گاز نشان می‌دهد.

در سال ۲۰۲۱ نیز پژوهشی در همین موضوع در دانشگاه استنفورد انجام شده بود که نشت گازهای متان و اکسید نیتروژن از اجاق‌های گازی را در ۵۳ خانه اندازه‌گیری می‌کرد. نتایج این مطالعه نشان داده بود که این اجاق‌ها، حتی در حالت خاموش، گاز متان منتشر می‌کنند و اجاق‌های دارای شعله پایلوت بیشترین نشت را دارند. طبق یافته‌های این تحقیق، ۱٬۳ درصد از گاز مصرفی اجاق‌ها به محیط نشت می‌کند و این مقدار سالانه ۲٬۶ میلیون تن متان، معادل تولید ۵۰۰ هزار خودرو، به جو می‌افزاید. این نشت خطری برای انفجار ندارد، اما اکسید نیتروژن حاصل از احتراق می‌تواند به مشکلات تنفسی برای افراد مبتلا به آسم و بیماری‌های ریوی منجر شود، زیرا در برخی موارد به بیش از ۱۰۰ بخش در میلیارد می‌رسد، در حالی که حد مجاز تعیین شده از سوی سازمان بهداشت جهانی ۱۳ بخش در میلیارد است. 

اجاق‌های گازسوز و پیامد آن بر سلامتی 

استفاده از اجاق‌های گازی برای پخت‌وپز در خانه‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت افراد داشته باشد. این اجاق‌ها، به ویژه در صورت تهویه نامناسب، می‌توانند آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)، مونوکسید کربن (CO)، و ذرات معلق را در فضا منتشر کنند که هر کدام تأثیرات مستقیمی بر سلامت افراد دارند.

مشکلات تنفسی: دی‌اکسید نیتروژن، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین آلاینده‌های ناشی از اجاق‌های گازی، می‌تواند سیستم تنفسی را تحریک کند و علائم آسم و مشکلات تنفسی را در افراد به ویژه کودکان و سالمندان تشدید کند. مطالعات نشان داده که تماس مداوم با NO₂ می‌تواند به اختلالات تنفسی مزمن منجر شود.

بیماری‌های قلبی: ذرات معلق و سایر آلاینده‌های ناشی از احتراق گاز می‌توانند به سیستم قلبی-عروقی آسیب بزنند. تماس طولانی‌مدت با این آلاینده‌ها به‌خصوص برای افرادی که بیماری‌های قلبی دارند خطرناک است و می‌تواند مشکلات قلبی را تشدید کند.

سموم مضر برای دستگاه عصبی: برخی از آلاینده‌های آزادشده در اثر احتراق گاز می‌توانند به سیستم عصبی آسیب بزنند و موجب خستگی و کاهش تمرکز شوند.

تاثیر بر کیفیت هوای داخل ساختمان: در ایران که استفاده از اجاق‌های گازی برای پخت‌وپز بسیار مرسوم است، تهویه مناسب و استفاده از هودهای موثر از اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا که در غیر این صورت کیفیت هوای داخلی پایین می‌آید و افراد در معرض خطرات سلامتی بیشتری قرار می‌گیرند.

برای کاهش این اثرات، استفاده از تهویه مناسب (مثل باز کردن پنجره یا استفاده از هودهای با کارایی بالا) و اطمینان از عملکرد مناسب اجاق گاز می‌تواند به کاهش آلاینده‌های داخل خانه کمک کند.

آمار بالای مرگ به علت بیماری‌های قلبی و عروقی در ایران

آمار مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی و تنفسی در ایران، مانند بسیاری از کشورها بالاست. بیماری‌های قلبی و عروقی به‌ویژه عامل اصلی مرگ‌ومیر در ایران و دیگر نقاط جهان محسوب می‌شوند.

طبق اطلاعات «بار جهانی بیماری‌ها» (GBD)، میزان مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی در ایران حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد از کل مرگ‌ها را شامل می‌شود. افزون بر این، بیماری‌های تنفسی از جمله بیماری انسدادی مزمن ریه نیز سهم بالایی در آمار مرگ‌ومیر دارند و در سطح جهانی و ایران جز عوامل اصلی محسوب می‌شوند.

دی ماه سال گذشته دکتر علیرضا مهدوی، معاون مرکز مدیریت بیماری‌های غیر واگیر وزارت بهداشت، در گزارشی از خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) درباره میزان مرگ‌و‌میر به علت بیماری‌های قلبی گفت:

بر اساس گزارش‌های جهانی سازمان جهانی بهداشت (WHO) نیز، در سال‌های اخیر این دو گروه بیماری در فهرست ۱۰ عامل اصلی مرگ در سطح جهانی و در ایران بوده‌اند.

پیامدهای کاربرد اجاق‌های گازسوز بر محیط زیست

استفاده از اجاق‌های گازی می‌تواند به چندین علت به محیط زیست آسیب بزند. یکی از مهمترین علت‌ها انتشار گاز متان است. گاز متان که در اجاق‌های گازی به‌عنوان سوخت استفاده می‌شود، حتی در حالت خاموشی اجاق، به میزان قابل توجهی نشت می‌کند. متان یک گاز گلخانه‌ای قوی است و توانایی ایجاد اثر گلخانه‌ای بالایی دارد. این گاز تا ۸۴ برابر بیشتر از دی‌اکسید کربن بر گرم‌شدن زمین تأثیر دارد و به همین دلیل، استفاده گسترده از اجاق‌های گازی در منازل می‌تواند به تشدید گرمایش جهانی کمک کند.

تولید اکسید نیتروژن یکی دیگر از پیامدهای منفی احتراق گاز است. در حین سوختن گاز طبیعی در اجاق‌ها، اکسیدهای نیتروژن تولید می‌شوند که می‌توانند به کیفیت هوای داخل و خارج خانه‌ها آسیب بزنند. این ترکیبات به شکل‌گیری ازن سطح زمین و آلودگی هوا کمک می‌کنند که می‌تواند برای انسان و سایر موجودات زنده مضر باشد.

پیامد دیگر استفاده از منابع فسیلی است. گاز طبیعی سوختی فسیلی است که استخراج، حمل و نقل و مصرف آن به انتشار گازهای گلخانه‌ای و تخریب منابع طبیعی می‌انجامد. استخراج گاز طبیعی شامل حفاری و استفاده از تکنیک‌های پیچیده‌ای مانند شکست هیدرولیکی است که می‌تواند به تخریب اکوسیستم‌ها، آلودگی منابع آب و آسیب‌های زیست‌محیطی دیگر منجر شود.

ایجاد آلودگی صوتی و حرارتی یکی دیگر از پیامدهای احتراق گاز است. عملیات استخراج و حمل و نقل گاز طبیعی می‌تواند به آلودگی صوتی و حرارتی در مناطق اطراف منجر شود و به حیوانات وحشی و اکوسیستم‌های محلی آسیب برساند.

برای رفع این بحران، تغییر به سمت منابع انرژی پاک‌تر مانند برق از منابع تجدیدپذیر مانند باد و خورشید به‌ جای اجاق‌های گازی می‌تواند تأثیرات منفی زیست‌محیطی را کاهش داده و به حفظ اکوسیستم‌ها کمک کند.

*بخشی از این گردآوری داده‌های این مطلب به کمک هوش مصنوعی انجام گرفته است.