گستردگی دامنه اقدامات خشونت‌بار طالبان علیه کتاب و رسانه
نادر افراسیابی - طالبان در تازه‌ترین اقدام بیش از ۴۰۰ عنوان کتاب را از پیشخوان و قفسه کتابفروشی‌ها جمع‌آوری کرد. علاوه بر این واردات کتاب از ایران را هم محدود کردهاند. ابعاد انسانی دین، هویت ملی، آموزهای مذهب جعفری حساسیت طالبان را برمی‌انگیزد. رسانه‌های تصویری هم به بهانه قانون «رذایل و فضائل» تحت فشار قرار گرفتهاند.
نادر افراسیابی
این عکس که در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۴ گرفته شده، ضابطان طالبان را در حال ارزیابی کتاب‌های وارداتی از ایران به افغانستان در یک انبار گمرک در هرات نشان می‌دهد. عکس: محسن کریمی، خبرگزاری فرانسه
پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱ کمیسیونی برای نظارت بر انتشار کتاب و اجرای قوانین شریعت در عرصه نشر کتاب تأسیس شده است. کمیسیون یاد شده زیر نظر وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان فعالیت می‌کند. اکنون خبرگزاری فرانسه گزارش داده است که بنا به دستور این کمیسیون کتاب‌هایی که از نظر طالبان نامطلوب است، از پیشخوان و قفسه کتابفروشی‌های افغانستان جمع‌آوری می‌شود.
بر اساس گزارش خبرگزاری فرانسه در اکتبر/ آبان سال جاری، وزارتخانه امر به معروف طالبان اعلام کرد که کمیسیون یاد شده ۴۰۰ کتاب را شناسایی کرده است که «با ارزش‌های اسلامی و افغانی در تضاد است» و اکثر آن‌ها از بازار جمع‌آوری شده‌اند.
در بیانیه وزارت امر به معروف طالبان آمده است که این وزارتخانه نسخه‌هایی از قرآن و سایر متون اسلامی را برای جایگزینی کتاب‌های ضبط‌شده در بین کتابفروشان توزیع کرده است.
این وزارتخانه آماری از تعداد کتاب‌های حذف‌شده ارائه نداده است، اما یک ناشر در کابل و یک کارمند امارت اسلامی به خبرگزاری فرانسه گفته‌اند که کتاب‌هایی در سال اول حکومت طالبان و اکنون مجدداً در ماه‌های اخیر از کتابفروشی‌ها جمع‌آوری شده‌اند. یک ناشر در کابل به خبرگزاری فرانسه گفت:
در حکومت قبلی هم که تحت حمایت خارجی‌ها قرار داشت، محدودیت‌هایی در انتشار کتاب وجود داشت. فساد و فشار و مسائل دیگر هم بود اما هیچ ترسی در کار نبود و هرکس هرچه می‌خواست می‌توانست بگوید.
خبرگزاری فرانسه فهرستی از پنج عنوان کتاب را که وزارت امر به معروف افغانستان ممنوع کرده منتشر کرده است: «عیسی، پسر انسان» اثر جبران خلیل جبران، نویسنده شهیر لبنانی و رمان «گرگ و میش خدایان شرقی» اثر اسماعیل کاداره، نویسنده آلبانیایی در این فهرست جای دارد.
جبران در «عیسی، پسر انسان» با زبانی شاعرانه تلاش می‌کند ابعاد انسانی و عاطفی شخصیت مسیح را به تصویر بکشد. نویسنده در این کتاب که همواره در ایران جزو کتاب‌های پرفروش بوده است بیش از آنکه بر معجزات و جنبه‌های الهی مسیح تمرکز کند، بر ابعاد انسانی او و ارتباطش با مردم تأکید می‌کند.
«گرگ و میش خدایان شرقی» نوشته اسماعیل کاداره در دوره‌ای از تاریخ آلبانی اتفاق می‌افتد که این کشور تحت سلطه امپراتوری عثمانی قرار داشت. کاداره در این رمان مبارزات مردم آلبانی برای حفظ فرهنگ، زبان و آداب و رسوم خود را یادآوری می‌کند. او با استفاده از نمادهای اساطیری و تاریخی، به بررسی تضاد بین سنت و مدرنیته، دین و ملی‌گرایی، و فرد و جامعه می‌پردازد.
از همین دو عنوان کتاب ممنوعه در افغانستان می‌توان به حساسیت‌ها، ضعف‌ها و اهداف طالبان پی برد. روایت انسانی از دین و همچنین تأکید بر نمادهای ملی و تاریخی ظاهراً جزو خطوط قرمز فرهنگی طالبان است.
«افغانستان و منطقه: دیدگاه آسیای غربی» اثر میرویس بلخی، وزیر سابق معارف هم جزو آثاری‌ست که طالبان به دلیل «تبلیغات سوء» از کتابفروشی‌ها جمع‌آوری کردهاند.
علاوه بر این موارد طالبان کتاب‌های دینی که حاوی آموزه‌هایی جز فقه حنفی باشند را نیز تحمل نمی‌کند.
فقه حنفی و فقه جعفری دو مذهب فقهی بزرگ در اسلام هستند که تفاوت‌های اساسی با هم دارند. این تفاوت‌ها در اصول، روش‌های استنباط، احکام فقهی و حتی در برخی موارد در اعتقادات نیز دیده می‌شود. فقه حنفی بر اساس سنت پیامبر، صحابه و تابعین و همچنین اجماع و قیاس استوار است. فقه جعفری علاوه بر قرآن و سنت، به روایات ائمه دوازده‌گانه شیعه نیز به عنوان منبع اصلی استنباط احکام استناد می‌کند.
منع واردات کتاب از ایران
برخی خبرگزاری‌ها، برای مثال خبرگزاری صدای افغان آوا گزارش داده‌اند که مسئولان محلی ولایت هرات از ورود کتاب‌های چاپ ایران به افغانستان جلوگیری می‌کنند. احمدالله متقی، رئیس اطلاعات و فرهنگ هرات در گفت‌وگو با آوا ادعا کرد که این خبر صحت ندارد. در همان حال فرید احمد ایوبی، آمر اطلاعات ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات گفته است:
این طور نیست که با تمامی کتاب‌های که از کشور ایران می‌آیند ممانعت صورت بگیرد.
کتاب‌ها معمولاً از گمرک اسلام قلعه هرات وارد افغانستان می‌شوند. این کتاب‌ها معمولاً کتاب‌های آموزشی، کمک آموزشی، قرآن و گاهی هم شعر و رمان است.
آمار دقیقی از تعداد کتاب‌هایی که از ایران به افغانستان صادر می‌شود در دست نیست. بر اساس برخی تخمین‌ها تا پیش از این سرکوب‌ها، سالانه بیش از ۱۰ میلیارد تومان کتاب از ایران به افغانستان می‌رفت. صدور کتاب از ایران به افغانستان هم از مجاری رسمی و هم غیررسمی انجام می‌گیرد. باید توجه داشت که هزینه چاپ کتاب در ایران ارزان‌تر از افغانستان است. به همین سبب برخی کتاب‌های افغانستان داخل ایران چاپ می‌شود و سپس به آن کشور ارسال می‌گردد. اگر این موارد را هم به شمار آوریم حجم صدور کتاب از ایران به افغانستان ممکن است به ۵۰ میلیارد تومان یا حتی بیش از آن هم برسد.
در طول حکومت قبلی طالبان از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، پس از سال‌ها جنگ داخلی، اندک ناشران و کتابفروشانی در کابل باقی مانده بودند. در حکومت قبلی اما بازار چاپ و فروش کتاب در افغانستان رو به رشد گذاشته بود. هرچند گاه یک بار مراسم رونمایی کتاب برگزار می‌شد و کتابخانه‌های خصوصی هم به تدریج رونق می‌گرفت. اما در حکومت دوم طالبان بازار فروش کتاب رونق خود را از دست داده و بیشتر ناشران به دلیل افت شمارگان کتاب با خطر ورشکستگی روبه‌رو شده است.
مقامات طالبان هفته گذشته در انبار گمرک شهر هرات جعبه‌های یک محموله را بازرسی کردند. خبرگزاری فرانسه می‌نویسد یکی از مأموران طالبان در یک کتاب ضخیم به زبان انگلیسی تورق می‌کرد و دیگری که لباس نظامی به تن داشت در پی تصاویر افراد و حیوانات در کتاب‌ها می‌گشت. محمد صدیق خادمی، یکی از مقامات اداره امر به معروف هرات به خبرگزاری فرانسه گفت:
ما کتابی را از هیچ کشور یا فرد خاصی ممنوع نکرده‌ایم، اما کتاب‌ها را مطالعه می‌کنیم و آن‌هایی را که با دین، شریعت یا دولت مغایر هستند یا تصاویر موجودات زنده دارند، جمع‌آوری می‌کنیم.
به گفته این فرد طالبان ارزیابی کتاب‌های وارداتی را از حدود سه ماه پیش آغاز کرده است.
قانون «رذایل و فضایل»
در افغانستان تحت حکومت طالبان قانونی با عنوان «رذایل و فضایل» وجود دارد که پخش تصاویر موجودات زنده را ممنوع می‌کند. وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان حدود سه هفته قبل اعلام کرده بود که قصد دارد به تدریج این قانون را به رسانه‌های افغانستان تحمیل کند.
خبرگزاری فرانسه در آن ایام گزارش داده بود که محدودیت‌هایی در پخش تصاویر موجودات زنده از رسانه‌های تصویری در چند ولایت افغانستان به اجرا درآمده است. علاوه بر این وزارت امر به معروف افغانستان در ولایت‌های مختلف این کشور جلساتی با کارکنان رسانهها برگزار کرده و به کارکنان رسانهها اطلاع داده بود که ممنوعیت ضبط و پخش تصاویر موجودات زنده از جمله انسان‌ها و حیوانات مطابق قانون به تدریج اجرا خواهد شد. ظاهراً اکنون مقامات طالبان قانون «رذایل و فضایل» را در مورد کتاب‌ها هم اجرا می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری فرانسه به واردکنندگان کتاب توصیه شده است که از چه کتاب‌هایی اجتناب کنند و هنگامی که کتاب‌ها نامناسب تشخیص داده می‌شوند، به واردکنندگان این فرصت داده می‌شود که کتاب‌ها را برگردانند و پول خود را پس بگیرند.
محمد صدیق خادمی، یکی از مقامات اداره امر به معروف هرات به خبرگزاری فرانسه گفت:
اما اگر نتوانند، ما گزینه دیگری جز ضبط کتاب‌ها نداریم. یک بار ۲۸ کارتن کتاب داشتیم که رد شد.
فهرست رو به گسترش کتاب‌های ممنوعه
این نخستین بار نیست که طالبان یورش به مراکز پخش کتاب و کتابفروشی‌ها را در دستور کار خود قرار می‌دهد. سال گذشته استخبارات طالبان به کتابفروشی‌ها و مراکز نشر کتاب در کابل هجوم بردند و حدود ۵۰ هزار جلد کتاب را جمع‌آوری کردند و میلیون‌ها افغانی به ناشران و کتابفروشان زیان رساندند. کتاب‌های تاریخی، سیاسی، مذهبی و یا کتاب‌هایی که درباره شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان‌اند، حساسیت طالبان را برمی‌انگیزند.
سال گذشته نیروهای طالبان علاوه بر جمع‌آوری کتاب‌ها، فهرست ده‌ها عنوان کتاب را نیز در اختیار کتابفرشان قرار دادند که از فروش و توزیع آن عنوان‌ها در کتابفروشی‌هایشان خودداری کنند. علاوه بر این ده‌ها کتابفروش و ناشر نیز به وزارت اطلاعات طالبان احضار شدند. ناشران در این گفت‌‌وگوها خواهان آن بودند که طالبان برخی از خسارت‌های مادی را که متوجه آن‌ها شده بود جبران کنند. مسئولان حکومت طالبان وعده داده بودند که این موضوع را بررسی می‌کنند.
سرکوب فقط محدود به کتاب نیست
بیش از کتاب، رسانه‌های پرمخاطب افغانستان تحت فشار طالبان قرار گرفتهاند. مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارشی که به مناسبت ۲۱ نوامبر، روز جهانی تلویزیون اعلام کرده که تنها در سال گذشته ۱۲ شبکه تلویزیونی در این کشور به دستور مستقیم مقام‌های طالبان یا به دلیل محدودیت‌هایی که طالبان بر رسانهها تحمیل کردهاند در محاق قرار گرفتهاند.
همزمان انجمن خبرنگاران مستقل افغانستان اعلام کرده است که از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان ۵۷ شبکه تلویزیونی به دلایل مختلف و عمدتاً اقتصادی تعطیل شده‌اند. در افغانستان ۱۸۴ فرستنده تلویزیونی وجود دارد.
محدودیت‌هایی مانند پخش تصاویر انسان‌ها و حیوانات، محدودیت پخش برنامه‌های زنده، منع پخش برنامه‌های تلویزیون‌های بین‌المللی، و منع حضور زنان در تلویزیون‌ها فعالیت رسانه‌های تصویری در افغانستان را محدود کرده است.
منابع:
نظرها
نظری وجود ندارد.