مورد بوعلام صنصال

بوعلام صنصال، نویسنده الجزایری ـ فرانسوی هفته گذشته هنگام بازگشت از زادگاهش به فرانسه «ناپدید» شده بود. اکنون معلوم شده که مأموران امنیتی در الجزایر او را بازداشت کرده‌اند. بر اساس گزارش خبرگزاری فرانسه در این فاصله دادستان او را تفهیم اتهام کرده است.

آنی ارنو، ژان ماری لوکلزیو، اورهان پاموک و وول سویینکا که جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده‌اند و همچنین سلمان رشدی و روبرتو ساویانو که بارها در معرض تهدید قرار گرفته‌اند، در بیانیه‌ای خواستار «آزادی فوری» بوعلام صنصال شدند.

در این بیانیه که به ابتکار کمال داوود نوشته شده، امضاکنندگان همچنین خواهان آزادی همه نویسندگانی شده‌اند که به خاطر عقایدشان زندانی‌اند. آن‌ها نوشته‌اند:

در همان حال خبرگزاری فرانسه سه‌شنبه ۲۶ نوامبر/ ۶ آذر در گفت‌وگو با فرانسوا زیمرای، وکیل فرانسوی صنصال اعلام کرد که بعد از ظهر دوشنبه دادستان در دادسرای عمومی با صنصال ملاقات و او را تفهیم اتهام کرده است. این نویسنده سالخورده بر اساس ماده ۸۷ قانون کیفری الجزایر به «اقدام علیه امنیت ملی» متهم شده است. آثار صنصال را انتشارات گالیمار در فرانسه منتشر کرده و گالیمار هم از روی وظیفه وکیلی را برای کمک به او به کار گمارده. اما بعید است که وکیل فرانسوی صنصال بتواند به الجزایر سفر کند.

تا پیش از این از محل و شرایط نگهداری این نویسنده ۷۵ ساله و از مخالفان سرسخت اسلام‌گرایی اطلاعی در دست نبود. او تاکنون در محل به وکیل هم دسترسی نداشته. زیمرای در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه بر اهمیت این موضوع تأکید کرده است:

بسیار مهم است که یک وکیل الجزایری و در صورت امکان یک وکیل به انتخاب صنصال از او دفاع کند.

وکیل فرانسوی همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه یادآوری کرد که صرف‌نظر از آنکه اظهارات صنصال «نمک بر چه زخم‌هایی پاشیده» و چه «حساسیت‌هایی را برانگیخته»، بازداشت او بی‌تردید ناقض آزادی بیان است. علاوه بر این به گفته زیمرای اتهامات صنصال در تناسب با اقدامات و نوشته‌های او نیست. او همچنین اظهار داشت:

دردسرهای انتقاد از اسلام‌گرایی پس از بهار الجزیر

بوعلام صنصال و کمال داود دو نویسنده الجزایری‌تبار و فرنکوفون، هر دو از منتقدان دولت الجزایر و اسلام‌گرایی در جهان‌اند. در بسیاری مواقع نظرات این دو نویسنده با توجه به مخالفتشان با حماس و حزب‌الله لبنان، با جهت‌گیری‌های نیروهای راست در جوامع اروپایی هم‌پوشانی دارد. هر دو این نویسندگان در سال جاری خبرساز بودند. دوشنبه ۴ نوامبر (۱۴ آبان) رمان حوری‌های کمال داود برنده جایزه گنکور شد. موضوع این رمان جنایت اسلام‌گرایان در جنگ داخلی الجزایر است. انتقادات صنصال از اسلام‌گرایی در الجزایر هم به همین موضوع ربط دارد.

در جنگ داخلی الجزایر در فاصله بین ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۲ بین گروه‌های اسلام‌گرا و ارتش الجزایر ۶۰ تا ۲۰۰ هزار نفر کشته و هزاران نفر ناپدید شدند.

صنصال می‌گوید با توجه به جنایت‌هایی که در جنگ داخلی الجزایر اتفاق افتاد، جنبش‌های دموکراسی‌خواهی در جهان عرب فقط زمینه‌ساز ظهور دیکتاتوری‌های خشن‌تر می‌شود. او در سال ۲۰۱۱ در مصاحبه با روزنامه دی‌تسایت آلمان گفته بود:

و در ادامه افزوده بود:

آنچه که صنصال می‌گوید با تجربه ما در انقلاب ایران هم‌پوشانی دارد. او برای مثال در همان مصاحبه یادآوری کرده بود:

روشنفکران با شوق و ذوق از دمکراسی حرف می‌زنند. ولی آیا دمکراسی آن چیزی است که مردم ما می‌خواهند؟ این مردم می‌خواهند انتقام ۳۰ سال خفقان را بگیرند. می‌خواهند مهره‌های شاخص حکومتی را که مردم را چاپیده‌اند، بگیرند به زندان بیاندازند. اسلام‌گراها دقیقاً همین را به مردم وعده می‌دهند. می‌گویند دزدها و آدم‌کشانی را که بر شما مردم حکومت کرده‌اند، به دار می‌آویزیم، تکه پاره‌شان می‌کنیم. پس بیایید به ما رای بدهید!

بوعلام صنصال، که سال ۱۹۴۹ در خانواده‌ای غیرمذهبی در الجزایر به دنیا آمده، در دانشگاه پلی‌تکنیک الجزیره تحصیل کرده و دکترای اقتصاد دارد. همچنین مدتی یکی از مقام‌های وزارت صنایع الجزایر بود، اما از سال ۲۰۰۳ به دلیل انتقاد از حکومت، به ویژه اعتراض به عربی‌سازی نظام آموزشی الجزایر و اسلامی‌ کردن بسیاری از امور، از این مقام دولتی‌ خلع شد. صنصال می‌گوید برای رسیدن به لائیسیته راهی نیست جز اینکه دیکتاتورهای کشورهای عربی سرنگون شوند. با این حال، او هشدار می‌دهد که باید مواظب بود مبادا سرنگونی دیکتاتور، مانند ایران منجر به تولد دیکتاتوری دیگر شود: «ما هر روز "ایران‌های کوچک" خلق می‌کنیم.»

موج بزرگ حمایت روشنفکران فرانسوی از صنصال

علاوه بر بیانیه برندگان نوبل ادبی، شماری از نویسندگان فرانسوی مانند طاهر بن جلون و سیلوان تسون هم از بوعلام صنصال دفاع کرده و از دولت فرانسه خواسته‌اند که به کمک او بشتابد.

پیر آسولین، برنده جایزه زبان فرانسه در سال ۲۰۰۷ صنصال را با نویسندگان اروپایی که قبل از جنگ جهانی دوم درباره ظهور نازیسم هشدار می‌دادند مقایسه کرده است:

 ژان-کریستف روفین عضو آکادمی فرانسه هم وعده داد که اگر صنصال آزاد نشود، پیشنهاد عضویت فوری او در آکادمی را مطرح می‌کند.

فیلیپ کلودل، فیلمساز و رمان‌نویس فرانسوی هم با ابراز تأسف از بازداشت صنصال در زادگاهش گفت:

نکته قابل تأمل این است که چه در سطح بین‌المللی و چه در فرانسه، نویسندگان بی‌توجه به جهت‌گیری‌ها و صف‌آرایی‌های سیاسی بر آزادی بیان و اندیشه تأکید کرده‌اند.

طرح خودمختاری صحرای غربی و خطر جنگ داخلی

بر اساس گزارش های تأیید نشده در رسانه‌ها، ببوعلام صنصال ۱۶ نوامبر/ ۶ آذر در فرودگاه الجزیره هنگام بازگشت به فرانسه دستگیر شده است.

باید توجه داشت که پس از آنکه پاریس از طرح خودمختاری صحرای غربی که اکنون تحت حاکمیت مراکش است، الجزایز سفیر خود از پاریس را فراخواند و روابط دو کشور پرتنش شد. ممکن است بازداشت بوعلام صنصال به این تنش‌ها که از تابستان گذشته تاکنون همچنان ادامه دارد بی‌ربط نباشد.

اختلاف بر سر صحرای غربی میان مراکش و جبهه پولیساریو که با حمایت الجزایر خواهان استقلال این منطقه است، از سال ۱۹۷۵ آغاز شد. فرانسه به عنوان آخرین قدرت استعماری سابق در این منطقه، همواره در این موضوع مناقشه‌آمیز، مشی کج‌دار و مریز و نزدیک به مواضع دو طرف مناقشه اتخاذ کرده بود اما به تازگی با تغییر رویکرد خود، شروع به ارسال سیگنال‌های به سود مراکش کرده است. اکثر متحدان غربی فرانسه نیز اکنون همانند پاریس از طرح ارائه شده توسط مراکش حمایت می‌کنند. اسپانیا که برای دهه‌ها صحرای غربی را مستعمره خود کرده بود، مارس ۲۰۲۲ به طور صریح و آشکار طرح پیشنهادی مراکش برای صحرای غربی را به رسمیت شناخت.

صنصال سال‌ها پیش در مصاحبه‌ای نسبت به خطر جنگ داخلی و فروپاشی در الجزایر هشدار داده و گفته بود:

حمایت جناح راست و راست افراطی از صنصال

امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، بلافاصله بعد از انتشار خبر بازداشت صنصال از او حمایت کرد. صنصال سال‌ها از پذیرش تابعیت فرانسه خودداری کرده بود. او به عنوان یکی از آخرین نویسندگان الجزایری که در کشورش مانده بود گفته بود:

اما سرانجام او را هم وادار به ترک کشور کردند تا اینکه در سال جاری تابعیت فرانسه را پذیرفت.

چندین مقام سیاسی فرانسه، به ویژه از جناح راست و راست میانه‌رو، نگرانی و حمایت خود از این نویسنده را اعلام کرده‌اند. ادوارد فیلیپ، نخست‌وزیر پیشین، در شبکه ایکس (توئیتر سابق) نوشت:

لوران ووکی، رهبر نمایندگان حزب جمهوری‌خواه و حتی ماری لوپن، رهبر نمایندگان حزب تجمع ملی نیز از صنصال دفاع کرده‌اند.

بوعلام صنصال با انتشار رمان «پیمان بربر‌ها» در سال ۱۹۹۹ مشهور شد. نویسنده در این رمان پلیسی به اسلامگراهای جبهه آزادی‌بخش میهنی الجزایر حمله کرده است.

«به من بگو بهشت» سومین رمان صنصال، توصیف روزگار الجزایر در سال‌های پس از استعمار است. طارق، شخصیت اصلی این رمان با سفر در کشورش تصویر روشنی از رشد اسلام‌گرایی در کشورش به دست می‌دهد. صنصال در این اثر حاکمان الجزایر را که پس از استعمار به قدرت رسیدند، شدیداً نقد و آنان را به فساد متهم می‌کند. با انتشار این رمان او از کار بی‌کار شد و هدف تهدیدها و آزارهایی قرار گرفت.

او در پنجاهمین سالگرد استقلال الجزایر در انتقاد از دولت وقت گفته بود: