تخریب قلب تاریخی تهران به بهانه گسترش امامزاده یحیی
الاهه نجفی ـ با وجود مخالفت‌های وزارت میراث فرهنگی، شهرداری تهران همچنان به دنبال اجرای طرحی است که منجر به تخریب بیش از ۱۴۰ پلاک تاریخی در محله عودلاجان می‌شود. این اقدام نه تنها به هویت تاریخی تهران آسیب می‌زند، بلکه منافع شخصی و گروهی را بر منافع عمومی ترجیح می‌دهد.
الاهه نجفی
طرح گسترش امامزاده یحیی: هدف از تخریب بافت تاریخی تهران ایجاد گورستان با قبرهای میلیاردی در جوار امامزاده یحیی‌ست
در حالی‌که وزارت میراث‌فرهنگی مخالفت خود را با «طرح توسعه امامزاده یحیی» اعلام کرده، همچنان کارگروه‌های شهرداری در حال پیشبرد پروژه‌های مربوط به توسعه امامزاده یحیی هستند.
«طرح توسعه امامزاده یحیی» در تنها بافت تاریخی مسکونی تهران قرار است در محدوده‌ای به وسعت ۳۸ هزار مترمربع اجرا شود. بر این اساس لازم است حدود ۱۳۹ پلاک خانه در بافت تاریخی عودلاجان که در سال ۱۳۸۴ به ثبت ملی هم رسیده است تخریب شود. در این طرح خانه‌های ارزشمندی مانند خانه قاجاری جارچی‌پاشی، خانه قاجاری رجبعلی تهرانی، خانه حاج‌آقابزرگ، بخشی از حسینیه حائری متعلق به دراویش گنابادی، خانه تاریخی کاظمی، سردرهای ارزشمند و همچنین مدارس قدیمی فعال اطراف امامزاده یحیی قرار دارد.
سیدرضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره این طرح گفته است:
با هرگونه تعرض به حوزه میراث فرهنگی مخالف بوده و هستیم و هر اقدامی باید با ضوابط میراث فرهنگی تطبیق داده شده و در شورای فنی وزارتخانه تصویب شود و با هرگونه تغییر در سازه امامزاده یحیی نیز مخالفیم.
با این حال سید مهدی هدایت، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران اعلام کرده است که این طرح متوقف نشده و همچنان در دستور کار سازمان نوسازی قرار دارد.
محله عودلاجان در کشاکش بین میراث فرهنگی و شهرداری
محله عودلاجان در آغاز دوره پهلوی دچار تغییراتی عمده شد، از جمله می‌توان به احداث خیابان سیروس در امتداد خیابان مجلس شورای ملی اشاره کرد که محله را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرد. در این دوران خیابان ناصریه نیز تعریض شد و به ناصرخسرو معروف شد و از آن طریق ارتباط اودلاجان با شمس‌العماره نیز قطع شد. در جنوب نیز خیابانی ساخته شد و بخش‌هایی را از محل جدا کرد. در دوره دوم پهلوی نیز خیابان پامنار تعریض شد و همانند خیابان سیروس محله را قطع کرد و آن را به سه بخش تقسیم کرد. سپس بخش شرقی به دلیل وجود بقعه امامزاده یحیی به محله امامزاده یحیی معروف شد.
اواخر مرداد ۱۴۰۳ نشستی با عنوان «بررسی راهکارهای توسعه صحن حرم امامزاده یحیی و رفع موانع تملک املاک پیرامونی آن» با حضور مسئولان شهری، شهردار منطقه ۱۲، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران و اعضای هیأت امنا و تولیت آستان امامزاده یحیی برگزار شد. در این نشست مقرر شده بود که «با هم‌افزایی مدیریت شهری منطقه ۱۲ و با توجه به ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی و مذهبی امامزاده یحیی و فضای پیرامونی آن هرچه سریع‌تر موافقت‌های مورد نیاز را دریافت کنند، تا مدیریت شهری بتواند با فراغ بال این طرح را اجرایی کند.»
در همان ایام خانه ارزشمند «سرتیپ محمدخان کرلو» معروف به «خانه نشیبا» به بهانه ساماندهی فضاهای اطراف امامزاده یحیی و بدون گرفتن استعلام از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران تخریب شد.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) سیدمهدی هدایت، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران گفته است دو رویکرد وجود دارد:
رویکرد نخست، پیشنهاد متولیان امامزاده و سازمان اوقاف است که توسعه مبتنی بر حفظ و احیای بناهای ثبت شده و آزادسازی قطعات غیرثبتی و غیرتاریخی است. رویکرد دوم رویکرد پیشنهادی سازمان نوسازی مبتنی بر حفظ، احیا، ساماندهی و بهسازی بافت تاریخی هم پیوند با امامزاده است.
به یک معنا هر آنچه که با بافت امامزاده یحیی همسو نباشد، می‌بایست تخریب گردد. اگر این رویکرد دوم به تصویب برسد، صرفاً ممکن است مدارس قدیمی واقع در این محوطه تاریخی بازسازی شوند.
گورستانی با قبرهای طبقاتی و چندین میلیاردی
این نخستین بار نیست که شهرداری به سمت تخریت بافت تاریخی عودلاجان می‌رود. در سال ۹۴ هم تعدادی از خانه‌ها و بناهای این منطقه با عنوان «طرح انضباط شهری» تخریب شدند. در آن زمان میراث فرهنگی صرفاً به ابراز مخالفت و نگرانی نسبت به «تغییر ساختاری در بافت تاریخی» بسنده کرده بود. حاصل این انفعال بود. تخریب ۶۴ بنا در «طرح انضباط شهری» با برچسب «خانه مجردی» بود.
فعالان میراث فرهنگی در آن زمان نگران بودند که خانه‌های تاریخی نیز در فهرست تخریب قرار گرفته باشند. در سال ۱۳۸۶ هم بافت تاریخی و برخی از بناهای محله عودلاجان به بهانه ایجاد فضای سبز تخریب شد.
در مشهد و در شیراز و در برخی از سایر شهرهای تاریخی ایران بافت‌های تاریخی به بهانه توسعه ویران می‌شوند. سازمان میراث فرهنگی هم که وظیفه حفظ و نگهداری بناها و بافت‌های تاریخی را بر عهده دارد، در اغلب موارد نتوانسته جلوی تخریب‌ها را بگیرد.
تخریب هم در اغلب مواقع تابع یک سناریوی تکرارشونده است: ابتدا با بهانه ایجاد امنیت تعدادی از خانه‌ها که سال‌ها به حال خود رها شده تخریب می‌شوند. در گام بعدی تخریبگران سراغ نانوایی‌ها، مغازه‌ها و مدارس می‌روند. هنگامی که یک محله از هویت تاریخی خود تهی شد، انبوه‌سازان سر می‌رسند. سپس نوبت می‌رسد به ارائه طرح توسعه یک مکان زیارتی با هدف تبدیل صحن و شبستان آن به گورستانی با قبرهای طبقاتی و چندین میلیاردی. این الگو در مشهد اجرا شد، در شیراز در دست اجراست و حالا در تهران در حال پیاده‌سازی در بافت تاریخی است. نه پای توسعه شهری در میان است و نه قرار است محله آباد شود. اسم رمز این اقدامات سودجویانه هم «توسعه حرم» است. سیاست رسانه‌ای هم این است که هرگاه فعالان میراث فرهنگی برای توقف طرح به رسانه‌ها مراجعه کردند، مسئولان برای آرام کردن افکار عمومی از توقف طرح خبر می‌دهند تا اینکه آب‌ها از آسیاب بیفتد و دوباره لودرها در بافت تاریخی طبق همان طرح و نقشه‌ها از قبل تعیین شده به کار خود ادامه دهند.
محسن سعادتی، معاون میراث‌فرهنگی استان تهران، ۱۰ روز بعد از رسانه‌ای شدن طرح توسعه امامزاده یحیی در گفت‌وگویی اعلام کرده بود:
سازمان نوسازی شهرداری تهران طرحی برای میراث‌فرهنگی تهران ارسال کرد که برای بررسی آن، بازدیدی به‌صورت پلاک به پلاک از محدوده‌ای که با عنوان آزادسازی محدوده امامزاده یحیی بود، داشتیم. در این محدوده، حدوداً ۱۲ الی ۱۵ پلاک واجد ارزش قرار دارد. این موضوع را به شهرداری تهران اعلام کردیم و باتوجه به قرارگیری طرح شهرداری در محدوده بافت ثبتی عودلاجان و اینکه با این طرح، دانه‌بندی‌های محدوده برهم می‌خورد و همچنین، باید معابر و بناهای واجد ارزش حفظ شود، در پاسخ به استعلام با طرح شهرداری مخالفت کردیم.
منافع مالی و فساد
گیتی اعتماد، دکترای معماری و شهرسازی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرآنلاین با تأکید بر اینکه در پس بسیاری از طرح‌های شهری، منافع مالی و فساد نهفته است، گفته است:
در مواردی مانند ساخت مساجد جدید، مجوزها بهانه‌ای برای ساخت‌وسازهای تجاری هستند. همین مسئله در مورد تخریب و بازسازی امامزاده‌ها نیز صدق می‌کند. شهرداری‌ها به‌جای اینکه به فکر توسعه پایدار و حفظ میراث شهری باشند، در حال تبدیل محله‌ها به عرصه‌ای برای سوداگری هستند.
او درباره نقش میراث‌فرهنگی در این روند گفته است:
میراث‌فرهنگی که باید حافظ ارزش‌های تاریخی باشد، عملاً در برابر این طرح‌ها سکوت کرده است. از سوی دیگر، شورای شهر به‌جای نمایندگی مردم، تنها به تأمین منافع گروهی خاص مشغول است. این درحالی‌است که حفظ بافت‌های تاریخی، بخشی از حقوق شهروندان است.
طرح نواب در سال ۱۳۶۹ نمونه خوبی از شکست چنین پروژه‌هایی‌ست. این طرح که همزمان با ساخت بزرگراه نواب و برای نوسازی بافت‌های اطراف بزرگراه به اجرا درآمد به دلیل برخی مشکلات مانند نادیده گرفتن نیازهای اجتماعی و خدماتی به اهداف خود نرسید. اجرای این طرح برخلاف موفقیتی که در کاهش مشکل ترافیک داشت، به لحاظ شهری پیامدهای بسیاری برای بافت پیرامون ایجاد کرد که گسستگی در بافت مسکونی مانند محله بریانک که از محلات قدیمی و هویت‌دار شهری‌است یکی از پیامدهای منفی آن بود.
گیتی اعتماد که در این زمینه تحقیق کرده است در ادامه مصاحبه با خبرآنلاین گفته است:
در مورد نواب حتی یک نفر از ساکنان قدیمی محله در منطقه بازسازی‌شده باقی نماند. این پروژه‌ها بافت اجتماعی را از بین می‌برند و فضایی بی‌روح و بی‌هویت ایجاد می‌کنند. حالا همان مسیر اشتباه قرار است در محله‌های تاریخی دیگر، از جمله امامزاده یحیی، تکرار شود. همچنین، این سرنوشت، امروز در محله‌های دیگر تهران تکرار می‌شود. تخریب باغ‌های تهران و ساخت برج‌های سودآور، فاجعه‌ای است که همچنان ادامه دارد.
نظرها
نظری وجود ندارد.