پایان «استعمار نو» فرانسه در ‌آفریقا؟ سنگال روابط نظامی خود را با فرانسه قطع می‌کند

یک موج جدید از کشور‌های آفریقایی در حال کاهش نفوذ و سلطه استعمارگر پیشین، فرانسه، است. اما در میان این کشورها، سنگال وضعیت متفاوتی دارد؛ چرا که بدون حضور یک دولت نظامی در قدرت، تصمیم به قطع روابط نظامی خود با فرانسه گرفته است. این اقدام، در حالی که بسیاری از کشورهای همسایه سنگال تحت حکومت نظامی به این سو حرکت کرده‌اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

قتل‌عام تیاروآ: زخمی تاریخی که همچنان تازه است

در سنگال، کشوری که شرکت‌های فرانسوی و اتباع این کشور به شکلی گسترده در آن حضور دارند، فرمان اخیر رئیس‌جمهور باسیرو دیومایه فایه مبنی بر درخواست تعطیلی پایگاه‌های نظامی فرانسه، شاید غیرمنتظره به نظر برسد. فایه با اعلام اینکه حضور نظامی فرانسه با حاکمیت ملی سنگال سازگار نیست، خواستار تعطیلی پایگاه‌های نظامی فرانسه شد.

فایه در گفت‌وگویی با خبرگزاری فرانسه (AFP) گفت:

 او در عین حال، زمانی مشخص برای خروج نیروهای فرانسوی اعلام نکرد اما تأکید کرد که این اقدام در جهت تأمین استقلال و خودمختاری سنگال است.

اما تحلیل‌گران معتقدند این تصمیم اجتناب‌ناپذیر بود و ریشه در تاریخ طولانی و پر از زخم سنگال با فرانسه دارد.

در نوامبر ۲۰۲۴ (آبان ۱۴۰۳)، فایه از فرانسه خواست حدود ۳۵۰ سرباز خود را از خاک سنگال خارج کند و عملاً به یک پیمان دفاعی قدیمی پایان دهد. این تصمیم همزمان با هشتادمین سالگرد قتل‌عام تیاروآ گرفته شد، رویدادی تاریخی که هنوز سایه آن بر روابط دو کشور سنگینی می‌کند.

قتل‌عام آن‌هایی که با فاشیسم جنگیده بودند

در سال ۱۹۴۴، سربازان سنگالی که در جنگ جهانی دوم در ارتش فرانسه خدمت کرده بودندو با فاشیسم و نازی‌ها جنگیده بودند، به دلیل اعتراض به تأخیر در پرداخت حقوق و شرایط بد زندگی، توسط نیروهای استعماری فرانسه قتل عام شدند. فرانسه سال‌ها تلاش کرد این رویداد را پنهان کند و مدعی شد تنها ۳۵ نفر کشته شده‌اند، اما محققان و مورخان تخمین می‌زنند که تعداد قربانیان حدود ۴۰۰ نفر بوده است.

در سال ۲۰۱۲، فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهوری وقت فرانسه، برای اولین بار به مسئولیت کشورش در این فاجعه اعتراف کرد. امسال نیز، امانوئل مکرون در نامه‌ای به رئیس‌جمهور فایه، این حادثه را به عنوان «قتل‌عام» توصیف کرد و اذعان داشت که فرانسه مرتکب جنایتی هولناک شده است.

به گفته بورلی اوچینگ، پژوهشگر مستقر در داکار، تصمیم سنگال برای قطع روابط نظامی با فرانسه دقیقاً در راستای وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور فایه و نخست‌وزیر عثمان سونکو است. این دو رهبر که با رویکردی ملی‌گرایانه به قدرت رسیدند، از همان ابتدا بر بازنگری در روابط سنگال با فرانسه تأکید داشتند.

افول نفوذ فرانسه در آفریقا: از سنگال تا چاد

تصمیم سنگال برای پایان دادن به حضور نظامی فرانسه، بخشی از روند کلی کاهش نفوذ فرانسه در آفریقا است. احساسات ضدفرانسوی در مستعمرات سابق فرانسه طی سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته و نفوذ این کشور در مناطق غرب و مرکز آفریقا رو به کاهش است.

بسیاری از دولت‌ها و مردم، به ویژه در کشورهای تحت حکومت نظامی مانند مالی، بورکینافاسو و نیجر، دخالت‌های سیاسی فرانسه را غیرقابل‌قبول می‌دانند. این کشورها فرانسه را برای نفوذ بیش از حد در بخش‌هایی مانند معادن و عدم توانایی در مقابله با گروه‌های مسلح سرزنش می‌کنند.

در سال ۲۰۲۲، این کشورها حدود ۴۳۰۰ سرباز فرانسوی را اخراج کردند و به جای فرانسه، به روسیه برای مقابله با گروه‌های مسلح اعتماد کردند. در این میان، گروه‌های شبه‌نظامی مانند واگنر نقشی کلیدی در تغییر مسیر استراتژیک این کشورها ایفا کرده‌اند.

در چاد، کشوری که از نظر استراتژیک در منطقه ساحل و در نزدیکی سودان و لیبی واقع شده، تصمیم اخیر برای قطع روابط نظامی با فرانسه ضربه‌ای دیگر به پاریس وارد کرد. چاد نیز در نوامبر ۲۰۲۴ به این موج پیوست. این اقدام پس از آن صورت گرفت که گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه عدم ارائه اطلاعات امنیتی از سوی فرانسه، منجر به کشته شدن ۴۰ سرباز چادی در حمله بوکوحرام شد.

سنگال: موردی متفاوت از سایر کشورها

آنچه سنگال را از سایر کشورها متمایز می‌کند، این است که قطع روابط نظامی با فرانسه در این کشور، بدون حضور یک دولت نظامی در قدرت اتفاق افتاده است. در حالی که بسیاری از کشورهای همسایه تحت حکومت نظامی به سمت کاهش نفوذ فرانسه پیش رفته‌اند، سنگال به عنوان یکی از دموکراسی‌های پایدار غرب آفریقا این تصمیم را اتخاذ کرده است.

فرانسه در سنگال حضوری عمیق دارد؛ از پمپ‌بنزین‌های توتال گرفته تا فروشگاه‌های زنجیره‌ای اوچان و شرکت‌های مخابراتی مانند اورنج. طبق داده‌های وزارت امور خارجه فرانسه، این شرکت‌ها حدود ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی سنگال را تشکیل می‌دهند.

اما نفرت از فرانسه، به ویژه در میان نسل جوان، در حال گسترش است. اعتراضات سال ۲۰۲۳ که در آن کسب‌وکارهای فرانسوی غارت شدند، نمونه‌ای از این نارضایتی‌ها بود. این اعتراضات پس از بازداشت عثمان سونکو، نخست‌وزیر فعلی و منتقد سرسخت فرانسه، رخ داد.

در وضع کنونی، یکی از موارد اصلی مورد تأکید رئیس‌جمهوری سنگال، درخواست عذرخواهی رسمی و جبران خسارت از سوی فرانسه برای خانواده‌های قربانیان قتل‌عام تیاروآ است. نخست‌وزیر این کشور نیز مدت‌هاست که بر لزوم دریافت غرامت تأکید دارد.

در ژوئن ۲۰۲۴، سونکو انتقاد شدیدی از تصمیم فرانسه برای اعطای نشان «درگذشتگان برای فرانسه» به شش نفر از قربانیان قتل‌عام تیاروآ کرد. او این اقدام را ناکافی دانست و گفت:

وعده‌های اقتصادی و سیاسی دولت جدید

دولت جدید سنگال در طول کارزار انتخاباتی وعده داد که شفافیت بیشتری در قراردادهای اقتصادی و استخراج معادن با شرکت‌های غربی، از جمله فرانسوی‌ها، ایجاد کند و استفاده از فرانک CFA را متوقف نماید.

فرانک CFA به عنوان یکی از نمادهای بارز نواستعماری فرانسه، ارز مشترک ۱۴ کشور آفریقایی است که هنوز زیر نظر فرانسه اداره می‌شود. با این حال، به نظر می‌رسد تلاش برای کنار گذاشتن این ارز در سنگال هنوز به نتیجه نرسیده است.

علاوه بر این، وعده قطع همکاری با وام‌دهندگانی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز به طور کامل عملی نشده است. این نهادهای مالی همچنان نقش مهمی در اقتصاد سنگال ایفا می‌کنند.

استراتژی جدید فرانسه در آفریقا

با کاهش نفوذ فرانسه در آفریقا، پاریس مجبور به تغییر استراتژی خود شده است. این کشور حضور نظامی خود را در کشورهای آفریقایی کاهش داده و تمرکز بیشتری بر تقویت روابط اقتصادی گذاشته است.

فرانسه همچنین تلاش می‌کند روابط خود را با کشورهای قدرتمندتری مانند نیجریه تقویت کند. در نوامبر ۲۰۲۴، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، با استقبال از رئیس‌جمهوری نیجریه در کاخ الیزه، نشانه‌ای از این تغییر رویکرد نشان داد.

رئیس‌جمهوری سنگال به وضوح اعلام کرده است که قطع روابط نظامی با فرانسه به معنای پایان همکاری‌های اقتصادی نیست. او تأکید کرده است که فرانسه همچنان یک شریک تجاری مهم برای سنگال باقی خواهد ماند.

با وجود تمام این تغییرات، روابط سنگال و فرانسه هنوز در مرحله گذار است. توانایی دولت سنگال در حفظ استقلال و اجرای وعده‌های اقتصادی و سیاسی‌اش، نقش مهمی در شکل‌گیری آینده این روابط خواهد داشت. آیا این تصمیم می‌تواند آغازی برای پایان استعمار نوی فرانسه در آفریقا باشد یا تنها یک اقدام نمادین دیگر است؟ آینده نشان خواهد داد.