ورود آنفولانزای حاد پرندگان به حیات وحش ایران:
برای عدم ابتلا به ویروس اچ۵ان۱چه کنیم؟
رامتین شهرزاد ـ پس از هفته‌ها انکار، سرانجام سازمان محیط زیست استان مازندران ورود ویروس آنفولانزای حاد پرندگان را به حیات وحش این استان تایید کرد. از این ویروس مهلک چه می‌دانیم و چگونه در شرایط موجود به آن مبتلا نشویم؟
رامتین شهرزاد
تصویر تزئینی شاتر استاک چند مرغ را در یک مزرعه نشان می‌دهد.
هفته‌ها پس از آنکه به شکل‌های مختلف ورود آنفولانزای حاد پرندگان، یا ویروس آنفولانزای پرندگان اچ۵ان۱ (Avian flu H5N1) به ایران تکذیب شد، سازمان حفاظت از محیط زیست نسبت به شیوع این بیماری در میان حیات‌وحش استان مازندران هشدار داد.
در فاصله تکذیب تا تایید رسمی خبر، چند میلیون واکسن آنفولانزای پرندگان در چند نقطه ایران برای مرغ‌های مرغداری‌ها مصرف شد و از نقاط مختلف ایران، از استان سیستان و بلوچستان تا استان مرکزی، و به‌خصوص از تالاب‌ها و دریاچه‌های ایران، خبر از مرگ پرندگان منتشر شد.
درنهایت خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) ۱۴ دی ماه در خبر «هشدار سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به شیوع آنفلوآنزای پرندگان در مازندران» که عمده متن آن متمرکز تلاش‌ها برای جلوگیری از شکار غیرمجاز حیات‌وحش در این منطقه بود، به‌نقل از حمید ظهرابی، معاون سازمان حفاظت محیط زیست این استان «نسبت به شیوع آنفلوآنزای پرندگان مهاجر و انتقال این بیماری به انسان با افزایش صید و صیادی این گونه‌های جانوری در استان مازندران هشدار داد».
در حال حاضر، ویروس اچ۵ان۱ می‌تواند از «حیوان به انسان» منتقل شود، اما امکان انتقال «انسان به انسان» را ندارد. با وجود این در هفته‌های اخیر دو نفر، در آمریکا و کانادا به این ویروس مبتلا شدند و بررسی ژنتیکی ویروس از جهش آن در مسیر انتقال انسان به انسان خبر داده، اما این ویروس هنوز نیازمند جهش‌های بیشتر برای رسیدن به این امکان است.
تا زمانی که این ویروس به چنین امکانی دست یابد، تماس مستقیم با حیوان آلوده، می‌تواند مسبب انتقال ویروس باشد.
ویروس اچ۵ان۱ چگونه منتقل می‌شود؟
سازمان جهانی بهداشت در توضیح «ویروس آنفولانزای پرندگان ای(اچ۵ان۱)» می‌گوید از ۲۰۲۰ میلادی، شاهد گسترش گونه «اچ۵ تبارشاخه ۲.۳.۴.۴ب» (the H5 clade 2.3.4.4b) این ویروس در میان پرندگان کشورهای گوناگونی در آفریقا، آسیا و اروپا بوده است. در ۲۰۲۱ ویروس به آمریکای شمالی و در ۲۰۲۲ میلادی ویروس به آمریکای مرکزی و جنوبی رسید.
در بخش دیگری از وبسایت سازمان جهانی بهداشت، شیوه فعلی ابتلا به این ویروس شرح داده شده است:
تقریبا تمامی موارد ابتلا به ویروس اچ۵ان۱ در افرادی بوده که تماس نزدیک با پرندگان زنده یا مرده‌ی آلوده به این ویروس، یا محیط‌های آلوده به آن، مانند بازارهای خرید و فروش پرندگانِ زنده بوده است. چند مورد سرایت از دیگر پستانداران آلوده به انسان نیز مشاهده شده است. ممکن است موارد شناسایی‌نشده وجود داشته باشند، اما بر اساس دانش و آگاهی فعلی، انقال ویروس از انسان به انسانی دیگر نمی‌تواند به آسانی رخ دهد.
این ویروس ابتلا به‌طور گسترده در میان پرندگان مهاجر در چند سال اخیر در نقاط مختلف جهان دیده شد و سپس موارد ابتلا در مراکز رشد پرندگان مانند مرغداری‌ها یا مراکز تولید بوقلمون پیدا شد. سپس در ایالت کالیفرنیا و دیگر نقاط آمریکا، ابتلای آن در دامداری‌ها به‌ویژه در میان گاوها مشاهده شد.
همزمان این ویروس توانست جهش پیدا کند تا به دیگر موجودات، مانند گربه، خوک، خرس‌های قطبی، روباه یا آبزیان پستاندار مانند شیرهای دریایی هم در بعضی نقاط جهان برسد.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت از موارد ثابت شده ابتلا از ۲۰۰۳ میلادی، در میان ۹۰۰ مبتلا، نیمی از آنها جان باخته‌اند. با وجود این، گسترش اخیر این ویروس در میان انسان‌های چندین کشور، به‌خصوص اثبات ویروس در ده‌ها نفر در آمریکا، نشان‌دهنده آمار بالای مرگ نیست.
در مواجه با ویروس اچ۵ان۱ چه می‌توان کرد؟
نشانه‌های ابتلا به این ویروس، شبیه به ابتلا به دیگر موارد آنفولانزاست: تب، سرفه، بدن درد و گلو درد. ولی این ویروس می‌تواند به‌سرعت در نقاط مختلف بدن، مانند مغز هم قرار بگیرد و در نتیجه تنفس سخت شود و فرد دچار گیجی یا لرز شود.
برای این ویروس واکسن وجود دارد، با وجود این، تولید واکسن به رشد آن در تخم‌مرغ وابسته است و با توجه به اینکه مرغ‌ها به‌سادگی می‌توانند به آن مبتلا شوند، تولید واکسن دقت، نظارت و استانداردهای متمایز می‌طلبد.
امکان ابتلا به این ویروس از طریق شیر خام، تخم‌مرغ خام و گوشت خام وجود دارد، ولی ویروس با حرارت نابود می‌شود. پخت کامل غذا، رعایت استانداردهای نظافت در زمان پخت غذا می‌تواند امکان ابتلا به آن را ناممکن کند. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید:
- تولیدات گوشتی [شامل شیر] و تخم‌مرغ را می‌توان به‌شکل امن مصرف کرد، به‌شرطی که درست آماده مصرف [پخته] شده باشند.
- مصرف تولیدات گوشتی و تخم‌مرغی خام یا به شکل کامل پخته نشده از مناطقی که شاهد ابتلا به ویروس هستند خطر بالایی دارد و باید از آن پرهیز شود. مشابه همین، حیواناتی که از بیماری یا به‌شکلی نامنتظره مرده باشند، هم نباید خورده شوند.
- با توجه به خطرات بالای مصرف شیر خام، نباید آن را به شکل خام مصرف کرد. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند مردم شیر پاستوریزه مصرف کنند. اگر دسترسی به شیر پاستوریزه ندارید، حرارت دادن شیر تا زمانی که بجوشد هم می‌تواند مصرف آن را امن کند.
درنهایت، در صورت مواجه با حیات‌وحش بیمار یا درگذشته، باید از تماس با آنها یا خوردن آنها پرهیز کرد.
«تست مثبت در طیور بومی و مرغداری صنعتی نداشتیم»
تنها چند روز قبل در ۹ دی، سعید کرمی، مدیرکل دفتر مدیریت بهداشت و مبارزه با بیماری‌های طیور سازمان دامپزشکی کل کشور به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در گزارش «ردپایی از اپیدمی آنفوآنزای فوق حاد پرندگان در کشور مشاهده نشده است» توضیح داد که ابتلا به این گونه آنفولانزا «یک مشکل بین‌المللی» با سابقه «چندین سال» است و ورود آن به ایران می‌تواند از طریق «مهاجرت پرندگان وحشی» باشد و در مناطق گذران زمستان این پرندگان، «سیستم پایش مراقبت فعال و غیرفعال ما با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست خیلی دقیق اعمال می‌شود» و در توضیح سیاست این سازمان نسبت به تست مثبت ابتلا گفت:
سیاست سازمان دامپزشکی کشور در حوزه کنترل آنفلوآنزا این است که کانون‌ها به شکل پراکنده و انفرادی که عموما در مناطق تالاب‌ها، آبگیرها و حیات وحش است، بلافاصله شناسایی، حذف و معدوم‌سازی شود... نمونه‌برداری‌ها و پایش‌ها در شعاع سه کیلومتری و ۱۰ کیلومتری این کانون‌ها انجام می‌گیرد.
کرمی همچنین گفت آزمایش بیش از ۲۷۰ هزار «طیور بومی کشور از ۳۶۲۵ روستا» و آزمایش «۱۲۰ هزار نمونه از واحدهای پرورش مرغ تخم گذار و مولد کشور» نمونه مثبت نشان نداده است.
در ۳ دی ماه، خبرگزاری دانشجو از «ترزیق بیش از ۶ میلیون دز واکسن آنفولانزای فوق حاد پرندگان در [استان] مرکزی» به مرغ‌های تولید صنعتی خبر داده بود.
«نهادهای دولتی در سکوت و انکار؛ ویروس در حال انتشار»
زینب رحیمی، خبرنگار «شبکه شرق» در ۵ دی در یک توییت، استوری اینستاگرامی از ایمان ابراهیمی، پرنده‌شناس بازنشر کرد که نوشته بود: «به‌نظر میرسه آنفولانزای پرندگان به‌صورت جدی وارد کشور شده.»
رحیمی با مقامات چند استان تماس گرفت و در توییتی دیگر نوشت:
با سازمان دامپزشکی حرف زدم تلفات پرندگان مهاجر در اثر آنفلوانزا را در تالاب میقان اراک تایید کرد و گفت در تالاب بوجاق گیلان و فریدونکنار مازندران گزارشی از محیط زیست دریافت نکرده.
او سپس نوشت «در چند روستای استان مازندران، آنفولانزای پرندگان باعث تلف شدن تعدادی از مرغ‌های اهلی شده»، سپس نوشت «شنیدم در تالاب بوجاق استان گیلان» هم بیماری دیده شده ولی «تماس گرفتم با این استان کسی فعلا جواب نداده». درنهایت او یک ویدیو در شبکه اجتماعی ایکس/توییتر سابق منتشر کرد و گفت:
امروز صبح خبر این را شنیدم که آنفولانزای حاد پرندگان در تالاب میقان ۵۰۰ تا تلفات [پرنده] داشته... با افراد و بخش‌های مختلف با سازمان‌های مختلف استان اراک تماس گرفتم... که به من یک آمار بدن و ندادند... مدیرکل سازمان محیط زیست گفت باید استانداری اراک مصاحبه کند و برایمان ممنوع است آمار بدهیم و تهدید کرد اگر چیزی از من نقل کنی، می‌گویم دروغ گفتی.
رحیمی درنهایت گزارش «نهادهای دولتی در سکوت و انکار؛ ویروس در حال انتشار» را برای شبکه شرق نوشت و در شروع آن گفت:
تلفات پرندگان در اثر آنفلوانزای پرندگان در تالاب میقان استان مرکزی قطعی است اما نهادهای دولتی از ارائه گزارش طفره میروند. سازمان دامپزشکی سکوت کرده است و سازمان حفاظت محیط زیست هم توپ را در زمین کارگروه مدیریت بحران و استانداری‌ها می‌اندازد.
رحیمی به‌نقل از علیرضا هاشمی، پرنده‌شناس نوشت:
سازمان دامپزشکی معمولا در اطلاع‌رسانی این موضوع بسیار محتاطانه عمل می‌کند. شاید عدم شفافیت به این دلیل است که در صورت اعلام رسمی شیوع آنفلوانزای پرندگان در کشور، سازمان دامپزشکی ملزم به اجرای پروتکلهای منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی در این زمینه می‌شود و محدودیت‌هایی اعمال می‌شود که وضعیت دشواری را رقم می‌زند.
این پرنده‌شناس هشدار داد که «تالاب فریدونکنار» در استان مازندران کانون شکار پرندگان مهاجر و انتقال آنها به بازارهای فروش زنده و مرده این پرنده‌هاست. این می‌تواند راه انتقال ویروس به پرندگان اهلی و سپس مرغداری‌ها و دادمداری‌ها باز کند.
گزارش شرق به نقل از یک مقام دولتی نوشت «اگر آمار بدهیم در جامعه التهاب می‌شود» و در بخش نهایی گزارش با تیتر «هرکسی حرف بزند توبیخ می‌شود».
در گزارش «شرق» همچنین نوشته شد:
از آنجایی که دامپزشکان، پرنده‌شناسان و آزمایشگاه‌های معتبر هیچ‌گونه مجوزی برای انجام آزمایش و بررسی نمونه‌های پاتولوژی از پرنده‌های مبتلا به ویروس را ندارند، اعلام رسمی بیماری، صرفا بر عهده سازمان دامپزشکی است و اگر این سازمان تصمیم بگیرد که در این مورد سکوت کند، هیچ‌یک از متخصصان حق اظهار نظر ندارند. گفته می‌شود آزمایشگاهی که بدون اجازه سازمان دامپزشکی دست به بررسی ویروس بزند، توبیخ می‌شود. آنفلوانزای فوق حاد پرندگان معمولا در پاییز و زمستان هر سال همزمان با فصل مهاجرت شایع می‌شود. اینکه آنفلوانزای حاد پرندگان وارد کشور شود، چیز عجیب و پیچیده‌ای نیست و تقریبا هر سال تعدادی از تالاب‌های ایران درگیر این ویروس می‌شوند اما شاید نکته عجیب، پنهان‌کاری سازمان‌های دولتی و طفره‌رفتن آنها از پاسخ‌گویی به سؤال‌ها و ابهام‌های رسانه است.
نظرها
نظری وجود ندارد.