تحولات اخیر سوریه: قطر و ترکیه به دنبال فرصت‌ها هستند، ایران نگران تهدیدها

تحولات اخیر سوریه امروز یکی از موضوع‌های اصلی سیاست‌گذاری خارجی کشورها به خصوص در منطقه غرب آسیا است. در حالی که ترکیه و قطر به دنبال فرصت‌های اقتصادی و امنیتی در سوریه هستند، همانطور که از سخنان امروز مسعود پزشکیان در دیدار با نخست‌وزیر عراق نیز پیدا است، ایران اکنون به متحد سابق خود به چشم تهدید می‌نگرد. 

رئیس‌جمهور ایران امروز در نشست خبری مشترک با نخست وزیر عراق گفت که تحولات اخیر در سوریه دغدغه مشترک این دو کشور است. پزشکیان در این نشست که چهارشنبه ۱۹ دی‌ماه برگزار شد بر «هوشیاری و همکاری دو کشور» برای مقابله با «احتمال فعال شدن مجدد هسته‌های تروریستی» در سوریه تاکید کرد.

مسعود پزشکیان درباره رهبران جدید سوریه مستقیما اظهار نظری نکرد اما همچون سایر مقام‌های سیاسی جمهوری اسلامی نسبت به احتمال ظهور آنچه که هسته‌های تروریستی خواند تاکید کرد. ایران نقش مهمی در سرکوب مخالفان سیاسی در سوریه از همه طیف‌های سیاسی داشته است. در طول سال‌های جنگ داخلی فقط تعدادی از گروه‌های شبه‌نظامی سوریه که از حمایت مالی و نظامی خارجی برخوردار بودند توانستند در مقابل سرکوب شدید رژیم بشار الاسد دوام بیاورند.

 پزشکیان در حضور محمد شیاع السودانی از «حسن اعتماد» و «گام‌های موثر در مسیر همگرایی» ایران و عراق نیز تقدیر کرد. 

بعد از سقوط حکومت بشار الاسد در سوریه، جمهوری اسلامی در منطقه از همیشه تنها‌تر به نظر می‌رسد. 

اما در داخل مرزهای سوریه امید به بهبود وضعیت اقتصادی و امنیتی بیشتر شده است، گرچه این امیدها بعضا مشروط به عواملی است که جامعه جهانی و کشورهای منطقه باید درباره‌اش تصمیم بگیرند.

قطر

روز گذشته رویترز به نقل از یک مقام رسمی ایالات متحده و یک دیپلمات ارشد گزارش داد که قطر قصد دارد به دولت جدید سوریه کمک کند تا وعده افزایش قابل توجه حقوق کارمندان را محقق کند. این کمک مالی بزرگ بعد از آن ممکن شد که دولت آمریکا روز دوشنبه تحریم‌ها علیه سوریه را تا شش ماه مشمول معافیت کرد. این معافیت تنها برای مبادلات مالی با نهادهای حکومتی سوریه صادق است. 

یک مقام عربی به رویترز گفته است که عربستان سعودی نیز ممکن است در تامین مالی حقوق کارمندان دولت سوریه مشارکت کند.

مقام رسمی ایالات متحده به رویترز گفته است که قطر مصرانه در حال لابی‌گری با آمریکا بوده تا معافیت‌های تحریم را صادر کند و به این ترتیب کمک‌های قطر جنبه رسمی به خود بگیرد.

شورشیان سوریه به رهبری هیئت تحریر الشام ۸ دسامبر ۲۰۲۴ بشار الاسد را سرنگون کردند. دولت انتقالی وعده داده است که حقوق کارمندان بخش دولتی را ۴۰۰ درصد افزایش دهد. بنا به گفته وزیر دارایی جدید سوریه با این افزایش دولت باید بودجه ۱۲۰ میلیون دلار برای پرداخت حقوق ۱/۲۵ میلیون کارمند بخش دولتی را فراهم کند.

کمک مالی قطر برای پرداخت حقوق کارمندان هنوز رسما اعلام نشده است. وزیر دارایی سوریه گفته که برخی کمک‌های خارجی پیشنهاد شده است اما هیچکدام هنوز قطعی نیستند.

وزیر خارجه سوریه هفته گذشته در اولین سفر رسمی خود به ریاض سفر کرد و بعد از آن در امارات، قطر و اردن توقف داشت.

قطر کشور کوچک اما ثروتمند حاشیه خلیج فارس از جمله کشورهای منطقه بود که بلافاصله بعد از سقوط بشار الاسد تلاش کرد با دولت جدید سوریه ارتباط بگیرد. مقام‌های ارشد قطری از سوریه دیدار کردند و سفارت این کشور در دمشق را بازگشایی کردند.

در اقدامی نمادین دیگر، قطر اولین کشوری بود که پروازهای بین‌المللی تجاری به دمشق را از سر گرفت. این اولین پرواز هواپیمایی قطر به سوریه بعد از ۱۳ سال تعلیق روابط میان دو کشور بود.

در زمینه تامین انرژی نیز قطر پا پیش گذاشته است. ترکیه و قطر دیروز سه‌شنبه دو کشتی تامین برق به سوریه اعزام کردند. سانا خبرگزاری رسمی دولت سوریه اعلا کرده است که این دو کشتی با ظرفیت تولید ۸۰۰ مگاوات برق قرار است در شرایطی که زیرساخت‌های تولید و توزیع برق به شدت آسیب دیده، بخشی از کمبودها را جبران کنند.

ترکیه

ترکیه که تعدادی از گروه‌های شبه‌نظامی سوریه را تامین مالی و نظامی می‌کند اولین کشوری بود که سفارت خود در دمشق را بازگشایی کرد. مقام‌های ترکیه پیش از این برای سرمایه‌گذاری در سوریه اعلام آمادگی کرده‌اند. روزنامه صباح ترکیه به نقل از وزارت تجارت ترکیه گزارش داد که دیروز سه‌شنبه مقام‌های دولت و اهالی کسب‌وکار در جلسه‌ای فرصت‌های سرمایه‌گذاری در سوریه را بررسی کردند. 

وزارت تجارت سوریه در بیانیه‌ای گفته است که موضوع اصلی جلسه «ظرفیت‌سنجی برای بازسازی، توسعه و تقویت اقتصاد و تجارت کشور برادر سوریه در عصر جدید» بود. 

با افزایش موج مهاجرستیزی در ترکیه به خصوص علیه مهاجران سوریه، سقوط بشار الاسد فرصت‌ بازگشت به سرزمین مادری را برای سوریه‌ای‌ها فراهم کرده است؛ ترکیه نه تنها این فرصت را غنیمت می‌شمارد بلکه می‌خواهد از سرمایه‌گذاری یک دهه اخیر خود بر روی گروه‌های شورشی سوریه برای تعمیق روابط با دولت جدید استفاده کند.

همزمان ترکیه می‌خواهد از این فرصت برای از بین برداشتن همیشگی نیروهای شبه‌نظامی کرد بهره‌مند شود. ترکیه اخیرا بار دیگر تهدید کرده است که اگر نیروهای کرد در سوریه شرایط انتقال قدرت «بدون خونریزی» را نپذیرند به آنها حمله خواهد کرد. ترکیه نیروهای کرد یگان‌های مدافع خلق (ی پ گ) که رهبری نیروهای دموکراتیک سوریه (اس د اف) را بر عهده دارند یک گروه تروریستی وابسته به حزب کارگران کردستان (پ ک ک) می‌داند.

هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه درباره شرایط آنکارا گفته است «همه آن جنگجویانی که از ترکیه، ایران و عراق آمده‌اند باید فورا سوریه را ترک کنند. ما در حال حاضر نه آماده‌سازی و نه قصدی در این راستا می‌بینیم و هنوز منتظریم.»

در ۹ سال گذشته ترکیه بارها عملیات زمینی در سوریه انجام داده تا نیروهای کرد را از مرزهای خود دور کند.

اتحادیه اروپا

فایننشال تایمز به نقل از منابعی در وزارت خارجه آلمان گزارش داده است که این کشور مهم عضو اتحادیه اروپا مذاکراتی را با سایر اعضای اتحادیه برای برداشتن تحریم‌ها علیه سوریه آغاز کرده است.

مستنداتی که فایننشال تایمز بررسی کرده است نشان می‌دهد که طرح اتحادیه اروپا برای برداشتن تحریم‌ها تدریجی خواهد بود و مشروط به پیشرفت در مسائل اجتماعی شامل احترام به حقوق اقلیت‌ها، حقوق زنان و تعهد حاکمان جدید به عدم توسعه سلاح‌های کشتار جمعی است.

روز جمعه آنالنا بربوک وزیر امور خارجه آلمان به همراه همتای فرانسوی خود به نمایندگی از اتحادیه اروپا در سفری یک روزه به سوریه رفت و با احمد الشرع رهبر هیئت تحریر الشام و رهبر بالفعل سوریه دیدار کرد.

رفع تحریم‌ها فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در سوریه برای کشورهای غربی فراهم خواهد کرد. حاکمان جدید سوریه از روابط با کشورهای غربی و عربی استقبال کرده‌اند.