مستند سانسور: روایت زن روزنامه‌نگاری در تبعید

مستند «سانسور ش/ک/ن» داستان شش زن ایرانی است که شجاعانه قوانین ضد زن و محدودیت‌ها در خانواده و در جامعه را می‌شکنند و عواقب ایستادن در برابر سانسور و مردسالاری را به جان می خرند. یک معلم، یک روزنامه‌نگار، یک ورزشکار، یک هنرمند، یک خواننده و یک بازیگر از تجربه‌های خود با اخراج شدن از کار، اذیت و آزار، بازداشت و تبعید اجباری می گویند. «سانسور ش/ک/ن» روایت شش زن ایرانی است که هر کدام با انواع متفاوتی از سانسور دست و پنجه نرم می‌کنند. داستان‌ها از داخل ایران، از طریق صدای هنرمندی ساکن هرمز و معلم مدرسه‌ای در تهران آغاز می‌‌شوند و در تبعید توسط چهار زن دیگر ادامه می‌یابند. این شش زن رفته رفته ماسک‌هایی که سمبل سانسور هستند را از چهره بر می‌دارند و راهی برای دوباره خندیدن، آواز خواندن و رقصیدن پیدا می‌کنند.

مصطفی هروی، کارگردان و رینکه فان سانتن در مقام تهیه‌کننده این مستند تلاش دارند زنانی را در جامعه ایران در کانون توجه قرار دهند که با شدیدترین چالش‌های سانسور دست و پنجه نرم کرده‌اند. ایده این فیلم مستند سال ۲۰۱۸ شکل گرفته است. در سال ۲۰۱۹ و یک سال پیش از همه‌گیری کرونا ساخت آن آغاز شد؛ پیش از جنبش پیشرو «زن، زندگی، آزادی» تصویربرداری شده و پس از قیام ژینا برای نخستین‌بار اکران شد.

هروی و فان سانتن به زمانه می‌گویند که آنها می‌خواستند ازجمله نشان دهند که چگونه تبعید شدن و مراحل مختلف مهاجرت و تبعید بر این زنان تأثیر می‌گذارد. در داستان‌های این مستند یک ترتیب زمانی وجود دارد. تمام زنانی که در این فیلم حضور دارند در مرحله متفاوتی از زندگی‌شان هستند، اما با وجود دوری از ایران، هر شش زن هنوز با سانسور دست و پنجه نرم می‌کنند. فان سانتن و هروی به زمانه می‌گویند: 

«سانسور» در شش اپیزود جدا برای پخش در رادیو زمانه آماده شده است. در اپیزود نخست روایت زنی ساکن هُرمز را دیدیم که با وجود مخالفت‌های والدینش، رؤیای خود را برای هنرمند شدن دنبال کرد، اما به‌زودی دریافت که بیان خلاقانه برای یک زن در ایران با محدودیت‌های بسیاری همراه است. اپیزود دوم روایت زن معلم ساکن تهران بود که پس از متحمل شدن فشار و آزار و اذیت‌های فراوان از سوی آموزش و پرورش اخراج و در ادامه به ساخت عروسک چوبی در یک کارگاه مشغول شد.

در ادامه اپیزود سوم را مشاهده خواهید کرد. روایت یاسمن خالقیان، خبرنگاری که در ایران تهدید و چندین مرتبه بازجویی شد. او به «تشویش اذهان عمومی»، «نشراکاذیب» و «ترویج فساد» به واسطه مقاله‌هایش متهم گردید. مقاله های او به بررسی وضعیت اقلیت‌ها و زنان در ایران پرداخته بود. او زمانی که دیگر هیچ گزینه‌ی دیگری پیش روی خود نمی‌دید، از ایران خارج شد.

این روزنامه‌نگار تبعیدی در فرازی از این فیلم می‌گوید:

اپیزود سوم را ببینید:

بهترین مستند بلند در جشنواره بین‌المللی فیلم زنان سیدنی، بهترین تهیه‌کننده، در جشنواره فیلم زنان مستقل لس‌آنجلس، بهترین مستند بلند جشنواره زنان جسور پاریس از جمله جوایزی‌است که تاکنون این مستند داستانی به خود اختصاص داده است. «سانسور» همچنین در چندین جشنواره معتبر شرکت داشته که از آن میان می‌توان به حضور در بخش رقابتی جشنواره فیلم هلند (جایزه گوساله طلایی) و جشنواره فیلم حقوق بشر اشاره کرد.

مصطفی هروی، هنرمند تجسمی، عکاس و فیلم‌ساز ایرانی/هلندی است. او در سال ۲۰۰۰ از مشهد به هلند آمد. هروی از آکادمی خریت ریتولد / Gerrit Rietveld آمستردام در هنرهای تجسمی فارغ التحصیل شد و از آن زمان به عنوان یک هنرمند مستقل کار کرده است.

رینکه فان سانتن یک متخصص ارتباطات، مفسر و ناشر باتجربه در موضوع‌های مرتبط با روزنامه‌نگاری، رهبری زنان و حقوق‌بشر است. او بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ مدیر زمانه مدیا بود و پس از آن تا به امروز به تولید فیلم مستقل، نویسندگی و مشاوره رسانه‌های جهانی و سازمان‌های غیردولتی حقوق بشری پرداخته است.