شصت‌وچهارمین جلسه دادگاه حمید نوری: «ما هنوز در حال ریسیدن زخم‌هایمان هستیم…»

«من در دهه ۶۰ در ایران زندانی شدم. وقتی من در سال ۵۷ به ایران برگشتم، با این امید برگشتم که خدمت کنم. من دکترای ژنتیک دارم که در آن زمان در ایران کمیاب و نایاب بود و فکر می‌کردم می‌توانم به جامعه خدمت کنم. من در ایران عضو سازمان فداییان شدم. سازمان فداییان خلق یک سازمان چپ بود در ایران و یکی از سازمان‌های مخالف جمهوری اسلامی. من در سال ۱۳۶۳ دستگیر شدم. آن زمان در ایران به این شکل بود که وقتی دستگیر می‌شدی، بازجویی، انفرادی، شکنجه و … تا حدود یک سال طول می‌کشید تا اینکه بتوانی به دادگاه برسی. بنابراین من بعد از یک سال در زندان اوین به دادگاه رفتم و به ۱۵سال زندان محکوم شدم. من وقتی دستگیر شدم، هشت ماه در کمیته مشترک بودم، بعد شش ماه در زندان اوین بودم تا حکم گرفتم. بعد به زندان قزل‌حصار منتقل شدم و حدود یک سال هم آنجا بودم تا اینکه در آبان ماه ۶۵ به زندان گوهردشت منتقل شدیم….»

«وقتی ما را از زندان قزل‌حصار به زندان گوهردشت آوردند -زندان قزل‌حصار را از زندانیان سیاسی تخلیه کردند- من و عده‌ای دیگر را تقسیم کردند در بند ۱۱. بندهای گوهردشت در واقع راهرو‌هایی دراز بود با سلول‌هایی انفرادی و یک سالنی تهش بود که ما حدود ۱۰۰-۱۲۰ نفر در آنجا می‌ماندیم. من سه ماه در بند ۱۱ در طبقه دوم بودم. بعد آن بند را منحل کردند و ما را بردند طبقه بالا؛ بند سه در طبقه سوم. بند سه اتاق‌های بزرگ‌تر داشت. درگوهردشت هر ساختمان سه طبقه داشت. طبقه همکف خالی بود و از آن استفاده نمی‌کردند. بند ۱۱ در طبقه دوم بود و بند سه در طبقه سوم. چون طبقه همکف به هواخوری پنجره داشت، به همین خاطر آن را خالی نگه می‌داشتند. در آبان ماه ۶۶ هم بند سه را منحل کردند و باز ما را تقسیم کردند. در این تقسیمِ دوباره، من با یک گروهی افتادم بند دو. بند دو شبیه بند سه بود؛ در ضلع غربی. ما تا آذر ماه ۶۶ آنجا بودیم و تا این زمان از همه زندانیان این بند سوال و جواب کردند و بعد اوایل دی ماه ۶۶ همه را تقسیم کردند. این سوال و جواب برای اولین بار جنبه مذهبی و دینی داشت و بعد از آن من افتادم به بند شش. یعنی من از دی ۶۶ در بند شش بودم. آن وقت ما متوجه شدیم که زندان را نصف کرده‌اند: نصف زندان زندانیان مذهبی و نصف دیگر زندانیان چپ و غیرمذهبی.… ما در بند شش زندانیان چپ و غیرمذهبی بودیم در نیمه غیرمذهبی زندان. ما آنجا حدود ۵۰ نفر بودیم. نیمه چپ‌ها بند پنج و شش و هفت و هشت بود. زندانیان بند هفت و هشت زیر ۱۰سال حکم داشتند. بند شش که من بودم بالای ۱۰سال حکم داشتیم. بند پنج را هم ما می‌گفتیم “منفعل” هستند. یعنی موضع سیاسی نداشتند و منفعل بودند. ما ۵۰ نفر در بند شش بودیم که بعدا ۲۰ زندانی بهایی را هم آوردند در بند ما. آنها در فروردین یا اردیبهشت سال ۶۷ آمدند به بند ما.»

«میانگین سن آن‌ها بسیار بالا بود. در بین آنها فقط دو-سه جوان و چند میانسال و بقیه همه افرادی بسیار مسن بودند. اغلب زندانیان بهایی تحصیلات عالی داشتند.»

«مسئولان نه تنها می‌خواستند نیمه مذهبی‌ها را از نیمه غیرمذهبی‌ها جدا کنند، بلکه تلاش می‌کردند زندانیان مجاهد را به گونه‌ای سازماندهی کنند که بین ساختمان‌ها و بندهای مختلف آنها، امکان تماس به راحتی میسر نباشد.»

«او در این مقطع مسئول زندان هم شده بود. حاجی داوود لشکری، داوود لشکری، معاون امنیتی زندان بود. دادیار دیگری هم بود به نام دادیار عباسی. سرپاسداری هم بود به نام حاجی محمود و تعداد زیادی هم پاسدار.»

جعفر یعقوبی: ناصریان را خود پاسدارها معرفی می‌کردند. مثلا می‌گفتند که حاج آقا ناصریان دارد می‌آید توی بند. داوود لشکری اول در گوهردشت پاسدار بوده و زندانیان قدیمی ا‌و را می‌شناختند. دادیار عباسی هم همین‌‌طور. وقتی زندانی‌ها کار داشتند، پاسدارها می‌گفتند برو پیش دادیار عباسی یا می‌برمت پیش دادیار عباسی. یعنی چیز مخفی‌ای نبود و اغلب زندانی‌ها این افراد را می‌شناختند.

«بله، من خودم یک بار در سال ۶۶ در بند سه با او ملاقات داشتم. در سال ۶۶ ورزش جمعی را ممنوع کردند اما ما می‌رفتیم توی حیاط و ورزش جمعی می‌کردیم؛ در نتیجه درگیری با پاسدارها پیش می‌آمد. یک بار تعدادی را بردند و شلاق زدند به خاطر این مسأله. بعد از آن هم یک زندانی به نام علی طاهرجویان خودش را در بند ما آتش زد و ما به این دلیل اعتصاب غذا کردیم -برای ۱۳ روز- آن وقت با شلاق بردند یک تعدادی را زدند و مجبور کردند که غذا بخورند.… وقتی همه را در بند مجبور کردند که غذا بخورند، ناصریان، لشکری، عباسی، حاج محمود و پاسدارهای زیادی آمدند توی بند تا ببینند که ما غذا می‌خوریم و من عباسی را برای اولین بار آنجا دیدم. آنها آمدند توی بند، ما را در سالن ته بند نشاندند و غذا آوردند. آنها گفتند که ما باید ببینیم شما غذا می‌خورید و اعتصاب غذایتان بشکند وگرنه می‌بریم همه‌تان را به نوبت شلاق می‌زنیم.»

جعفر یعقوبی: گفتم که زندانیان او را می‌شناختند. کسانی که برای کاری (مرخصی گرفتن، ملاقات و …) به دادیاری رفته بودند با او برخورد داشتند، او را می‌شناختند و به ما گفتند که ا‌و عباسی است. من خودم آنجا بودم. توی سالن با چشم باز و بدون چشم‌بند بودم و خودم دیدم.

«بله بله. بعد از اعدام‌ها و آنچه در جریان کشتار ۶۷ اتفاق افتاد، همان‌طور که در کتابم هم نوشته‌ام، من به شکل فردی رفتم -برده شدم- به اتاق دادیاری و آنجا با عباسی روبه‌رو شدم.»

جعفر یعقوبی: حتما.

جعفر یعقوبی: من فقط آن یک مورد را مطمئنم که گفتم در بند سه دیدمش. آن مورد را مطمئنم اما چون دادیاری نرفته بودم، او را ندیده بودم.

جعفر یعقوبی: حتما! حتما! اولا که در ماه رمضانِ سال ۶۷ که همان فروردین ماه بود، برای اولین بار به ما غذای گرم برای ناهار دادند. این چیزی بود که قبلا اتفاق نیفتاده بود و ما این را می‌خواستیم اما به ما زندانیان چپ ناهار غذای گرم نمی‌دادند در ماه رمضان. این را به این دلیل می‌گویم که اینها از دید من زمینه‌هایی بود که برای کشتار فراهم می‌کردند. پشت تمام درها را میله آهنی گذاشتند در همان ماه‌ها. بین دو نیمه زندان هم در وسط راهروی اصلی یک در آهنی گذاشتند. از دید من اینها زمینه‌سازی‌هایی بود که داشتند از قبل می‌کردند تا اینکه در ۲۷ تیر ماه، ایران و عراق قطعنامه ۵۹۸ را برای آتش‌بس قبول کردند. چند روز بعد در سوم مرداد، سازمان مجاهدین خلق عملیات مسلحانه در غرب ایران انجام دادند. آن‌وقت تا روز جمعه هفت مرداد شرایط در زندان عادی بود که یک‌دفعه ریختند در تمام بندها و تلویزیون‌ها را بردند، هواخوری را بستند و شرایط و اوضاع کلا در زندان عوض شد. ما در تماس با بندهای دیگر فهمیدیم که این اتفاق در بندهای دیگر هم افتاده است. دیگر به ما روزنامه ندادند، رادیو را بستند، ما را بهداری نمی‌بردند … ما از طریق مورس با بندهای بغلی، ۱۳ و ۱۴ که بند اوینی‌ها و ملی‌کش‌ها بود تماس داشتیم و آنها هم با بند هفت و هشت. ما در این شش بند به طور دائم از طریق مورس در ارتباط بودیم.

«معمولا یا با ضربه یا با نور. شب با نور، روز با ضربه. منتها چون هواخوری بینمان بود، امکان رساندن ضربه نبود، شب‌ها با نور‌ و از لای کرکره‌ها این کار را می‌کردیم.»

بعد همه چیز بسته شد و ما دیگر از بیرون و از نیمه مذهبی زندان بی‌خبر شدیم تا اینکه یکی دو روز بعد ما دیدیم تعدادی زندانی را آوردند به هواخوری و حیاط ما. ما از میان کرکره‌ها از دستشویی و توالت‌ها که ته بند بود، می‌توانستیم اینها را در حیاط ببینیم. اینها را که حدود ۲۰ نفر بودند یکی یکی می‌بردند به توالت حیاط و بعد از آن از دروازه بزرگ هواخوری که به زندان باز می‌شد، همه‌شان را بردند بیرون. وقتی آن دروازه بزرگ باز شد، ما متوجه شدیم که تعداد زیادی دمپایی آنجا ریخته است.… در زندان ما همه دمپایی داشتیم و کسی اجازه کفش پوشیدن نداشت. بنابراین استنباط ما این بود که این دمپایی‌ها متعلق به زندانیان است. بعدها ما از طرق مختلف فهمیدیم که اول اعدام‌ها را در همان ساختمان بغل ما -بیرون محوطه زندان- انجام می‌دا‌ده‌اند.

«دو سه نوبت به همین ترتیب زندانیان را به هواخوری آوردند. ما در حیاط خودمان دو سه مورد ۲۰ نفری دیدیم اما ممکت است به حیاط‌های دیگر هم برده باشند… من این موارد را خودم با چشم خودم دیدم. همه ما به نوبت از توالت و دستشویی بند خودمان نگاه می‌کردیم و این قسمت‌هایی که گفتم را در دو کتابم هم نوشته‌ام و اینها را من خودم دیدم.»

«بعد از دو سه روز این روند قطع شد؛ یعنی دیگر حیاط ما نیاوردند. بعدها ما فهمیدیم که از آنجا قطع کرده‌اند‌ و برده‌اند به آمفی تئاتر زندان -دار زدن‌ها را- که انتهای طبقه همکف بود. این را ما بعدا شنیدیم. … بعد دیگر ما در بند بودیم و اتفاق خاصی نمی‌افتاد. ما‌ مرتب در می‌زدیم و اعتصاب غذا می‌کردیم که چرا هواخوری نمی‌دهید و از این داستان‌ها. برای یک هفته‌ای این‌طوری بود تا اینکه ما به این فکر افتادیم که با بند فرعی سر بند خودمان تماس بگیریم. هر بند اصلی در بغلش یک بند کوچک داشت که ما به آن بند فرعی می‌گفتیم؛ دو اتاق یک توالت. زندانیان تنبیهی را می‌آوردند می‌کردند توی فرعی. تعدادی زندانی مجاهد در بند فرعی ما بودند. ما شب از طریقِ مورس با آنها تماس گرفتیم و آنها گفتند به ما -این حدودهای ۱۵ مرداد بود- که زندانیان زیر بند فرعی آنها را برده‌اند و به آنها هم گفته‌اند آماده باشند چون قرار است همه‌شان را ببرند بیرون. بعد آنها را بردند و دیگر کسی آنجا نماند. … در این زمان از بند ما کسی را نبردند چون آنها اول داشتند با بخش مذهبی زندان یعنی مجاهدین برخورد می‌کردند. یعنی از هفت مرداد تا نزدیک ۲۵-۲۶مرداد، آن هیأتی که بعدا صحبتش را خواهیم کرد، مشغول برخورد با مجاهدین بود. ما در این زمان یک سری اطلاعات پیدا کرده بودیم از طریق مورس از بند هفت و هشت تا اینکه حدود سوم یا چهارم شهریور، ببخشید … اواخر مرداد، سه نفر را تنبیهی (برای تنبیه) از بند ما بردند بیرون -چون در می‌زدند و اعتراض می‌کردند. یکی از این افراد هم‌سلولی من بود به نام محمدرضا طبابتی. او هم‌گروه و هم‌سازمانی من بود و ما کاملا با هم آشنا بودیم. دومی حسین حاج‌محسن بود از گروه راه کارگر. سومی هم محمدعلی پژمان از گروه پیکار. اینها را تنبیهی بردند و ما دیگر هیچ‌وقت ندیدیمشان. اینها برنگشتند و من بعدا توضیح می‌دهم که چرا و از کجا ما می‌دانیم که اینها اعدام شدند. بعد چهارم و پنجم شهریور از هر بندی سه-چهار نفر را دوباره صدا زدند. از بند ما اکبر شالگونی، نجم‌الدین صلاح‌ورزی و ابراهیم نجاران. وقتی با بندهای بغل تماس گرفتیم، معلوم شد از هر بند زندانیان چپ سه-چهار نفر را صدا زده‌اند. ابراهیم نجاران هیچ‌وقت برنگشت و ما بعد فهمیدیم که او اعدام شده است. … آن زمان نمی‌دانستیم اما بعد در ارتباط با اقوام و خانواده‌هایشان فهمیدیم که اعدام شده‌اند.»

«روز ۱۰شهریور بند ما را بیرون کشیدند. داوود لشکری، حاجی داوود لشکری که اسم او را قبلا گفتم با عده‌ای پاسدار آمدند توی بند ما و به همه گفتند که چشم‌بند بزنیم و بیاییم بیرون؛ منهای زندانیان بهایی. آنها آنجا ماندند و ما دیگر از سرنوشت آنها اطلاعی نداشتیم. … ما را کردند توی راه‌پله و درهایش را از بالا و پایین بستند. ما ۴۵-۵۰ نفر یک ساعتی آنجا در تاریکی و رعب و وحشت ماندیم. بعد شروع کردند یکی یکی ما را بردند توی راهرو و آنجا یک مسئول زندان که من نشناختم که بود چون چشم‌بند داشتم، شروع کرد به سوال و جواب کردن از ما. در آن سوال و جواب اولیه من متوجه شدم که جواب‌ها همه تاکتیکی‌ست چون ما متوجه شده بودیم که جریان چیست. اینجا ما در راه‌پله و راهروی طبقه دوم بودیم. در این سوال و جواب اولیه فقط دو نفر از ما را جدا کردند؛ به نام مهدی حسنی‌پاک و بیدگلی که هر دو از حزب توده بودند. آنها را بردند و باز به ما گفتند که بنشینید در کریدور و ما همان‌جا نشستیم. … بعد از یک ساعت یا بیشتر، لشکری آمد. او برخی زندانی‌ها را بلند و سوال و جواب می‌کرد. من چشم‌بند داشتم اما صدای لشکری را می‌شناختم. ما او را خیلی می‌دیدیم. او بعد به پشت من زد و گفت بلند شو! من بلند شدم و او از من سوال و جواب کرد. سوال و جواب کرد که خدا را قبول داری یا نه، پیغمبر را قبول داری یا نه، نماز می‌خوانی یا نه و از این سوال‌ها. ما در بند تصمیم گرفته بودیم برای اینکه ما را متهم نکنند، بگوییم که خدا و پیغمبر را قبول داریم اما مصاحبه نمی‌کنیم و نماز نمی‌خوانیم. بنابراین وقتی من به سوال‌ها جواب دادم، لشکری به یک پاسدار گفت که این را ببر پیش حاج آقا که بعد فهمیدیم این حاج‌آقا اسم رمز هیأت بود. ما که دو-سه نفر شدیم، پاسدار ما را برد به طبقه همکف که ببرد پیش حاج آقا. وقتی ما را برد، ما آنجا از زیر چشم‌بند می‌دیدیم که زندانیان دیگری هم در راهرو هستند. بعد ما را بردند و نشاندند دم یک راهرو. یک نیم‌ساعتی آنجا بودیم و در آن مدت می‌شنیدیم که ناصریان اسم زندانیان را به پاسدارها می‌گوید، اسمِ پدرشان را پیدا می‌کند و بعد می‌برد توی یک اتاقی. ما تا اینجا را می‌فهمیدیم و دیگر نمی‌فهمیدیم چه خبر است. بعد ناصریان که می‌آمد بیرون، زندانی را می‌داد دست یک پاسدار و می‌گفت که مثلا این را ببر به سمت راست، این آقا را ببر سمت چپ، آقا را ببر به بند خودش، این آقا را ببر به بند هشت. اینها در واقع احکامی بود که هیأت داده بود و ناصریان اعلام می‌کرد به پاسدارها. تا اینکه نوبت به من رسید. پاسداری آمد در گوش من گفت جعفر فرزند بشیر؟ من گفتم بله! گفت بلند شو! من را تحویل ناصریان داد و ناصریان من را برد توی همان اتاق. او من را روی صندلی در وسط اتاق نشاند، چشم‌بند من را از پشت کشید بالا. گفت عقب را نگاه نکن و فقط جلویت را نگاه کن. بعد من چشم‌هایم به نور عادت کرد و دیدم چند نفر جلوی من پشت میزی نشسته‌اند. یک روحانی بود و چندین نفر شخصی بودند که در آن زمان من هیچ‌کدام از آنها را از روی قیافه نمی‌شناختم. البته اسم آنها را شنیده بودم اما قیافه‌هایشان را نمی‌شناختم. نیری حاکم شرع بود در زندان اوین و من این را می‌دانستم اما قیافه‌اش را نمی‌شناختم. یا اشراقی را شنیده بودیم که دادستان شده. اما بقیه را اصلا نمی‌شناختم. بعد نیری، یعنی همان فرد روحانی، شروع کرد به سوال و جواب و سوال‌ها باز همان سوال‌های دینی و تفتیش دینی بودند. من چون تصمیم گرفته بودم که مرتد شناخته نشوم، به سوال‌ها جواب مثبت دادم که مسلمانم و …. ما می‌دانستیم که مرتد شناخته شدن در اسلام خطر جانی دارد و ممکن است جانت را از دست بدهی. درباره اتاق هم بگویم که من هیچ وقت تا آن زمان آن قسمت نرفته بودم. آخرین سوال در مورد نماز بود که آیا نماز می‌خوانی یا نه؟ ….»

«تعداد زیادی زندانی آنجا بودند و پاسدارها می‌آمدند برای آزار و اذیت سبیل‌های زندانیان را می‌تراشیدند که سبیل‌های من را هم آنجا زدند. بعد مدت زیادی آنجا بودیم تا عصر لشکری آمد…. گروه گروه زندانیان را می‌بردند، راست، چپ و…. ما را هم که باید نماز می‌خواندیم بردند به یک اتاق و بعد عصر برای نماز -برای چهار رکعت نماز به ما ۲۰ ضربه شلاق زدند. وقتی ما را به همان اتاق برگرداندند، ما دوباره با هم صحبت کردیم و تصمیم گرفتیم بی‌خودی شلاق نخوریم و حالا که قبول کردیم، ما را هم ببرند به همان بند هشت پیش بقیه زندانیان. بعد ما را بردند بند هشت که همه زندانیان چپ زنده مانده را در آنجا جمع کرده بودند.»

«من فراموش کردم درباره بند ۲۰ توضیح بدهم که زندانیان توده‌ای را در آن نگه می‌داشتند. شاید ۵۰ زندانی هم آنجا زندانی بودند. همچنین یک نکته دیگر اینکه زندانیان افغان را در زندان به کار گرفته بودند و این زندانی‌ها مثلا در پخش غذا میان ما کمک می‌کردند. یک نوبت یکی از این زندانیان با یک پاسدار پیر آمدند برای دادن جیره نان ما. در این زمان بچه‌ها سر آن پاسدار پیر را گرم کردند و وقتی حواس او پرت بود، با ایما و اشاره از این زندانی افغان پرسیدند که چه خبر است. او هم در پاسخ چندین بار دستش را دور گردنش مثل حلقه چرخاند و ما بعد که تحلیل کردیم فکر کردیم که او خبر از دار زدن داده است.»

«مسئولان زندان می‌آمدند جلو می‌ایستادند و پاسدارها مواظب بودند که ما نماز بخوانیم. ما هم ادای نماز خواندن درمی‌آوردیم و الکی خم و راست می‌شدیم. شاید حدود ۲۰۰نفر بودیم که در صف‌ نماز می‌ایستادیم.»

«آنجا در بغل آمفی‌تئاتر در اتاق‌های کوچک از ما بازجویی کردند و بعد ما را از آمفی‌تئاتر بردند بیرون در محوطه زندان و بردند به نیمه جنوبی زندان؛ جایی که زندانیان مذهبی قبلا بودند، ما را در بند ۱۰ آنجا بردند به سلول انفرادی. من آنجا دو هفته در انفرادی بودم و با اطلاعاتی که داشتم هر لحظه منتظر بودم که بیایند من را ببرند و دار بزنند .… تا اینکه از حدود ۲۷ شهریور بود که اوضاع تغییر پیدا کرد، رادیوها باز شد در انفرادی و ما فهمیدیم که اوضاع دارد عوض می‌شود. یک روز هم پاسداری من و دو-سه نفر دیگر را برداشت برد که برویم وسایلتان را بیاوریم! او ما را برد به بند فرعی شش. همه وسایل را کرده بودند آن تو. من و یک زندانی دیگر که با ما بود ساک‌های خودمان را پیدا کردیم و در ضمن دیدیم که چند نفری که از بند ما رفته بودند و دیگر برنگشته بودند، ساک‌هایشان آنجاست و فقط آنها هستند که ساک‌هایشان آنجا مانده. یعنی در واقع شش نفری که از بند ما ناپدید شده بودند و اعدام شده بودند ساک‌هایشان بود و بقیه بند هشتی‌ها و… ساک‌هایشان را برداشته بودند. ما اسم‌هایمان را روی ساک‌ها نوشته بودیم و از آنها هر کدام یک یا دو ساک آنجا بود. شش نفر از بند ما در آن تابستان اعدام شدند که من اسم‌هایشان را هم گفتم. این را هم توضیح بدهم که از گروه‌های اولی که نزد هیأت مرگ برده شدند، بیشتر اعدام شدند و وقتی به ما رسیدند، با توجه به اطلاعاتی که گرفته بودیم، کمتر از بند ما اعدام شدند.»

«سوال‌ها قسمت اولش در مورد این بود که تو می‌خواهی سر ما کلاه بگذاری! تو که تا حالا مسلمان نبودی! بنابراین سوال‌های دینی و مذهبی می‌کردند.»

جعفر یعقوبی: آن فرد بازجو بود؛ به احتمال زیاد از وزارت اطلاعات آمده بود. پشت من می‌ایستاد و بازجویی می‌کرد.

یعقوبی: در زندان گوهردشت در آمفی‌تئاتر.

جعفر یعقوبی: نه! ما فقط همان قسمت جلوی آمفی تئاتر را می‌دیدیم چون چشم‌بند هم داشتیم. ما چیز دیگری جز شلاق آنجا ندیدیم. ولی کسانی بودند که رفته بودند تا آنجا و اعدام نشده بودند اما دیده بودند که آنجا داربست بوده و اعدام می‌کرده‌اند.

یعقوبی: ما وقتی بند شش بودیم، از بندهای هفت و هشت با مورس شنیدیم که یک نفر از زندانیان فداییان-اقلیت را تا آمفی تئاتر برده‌اند اما اعدام نشده است. ما تحلیلمان این بود که طرفداران آیت‌الله منتظری که مخالفِ اعدام‌ها بودند، یک نفرشان در میان این مسئولان بوده و این کار را کرده تا به طریقی این پیغام را منتقل کند که مراقب باشید و دارند اعدام می‌کنند.

«من برگشتم به بند هشت. ما را آوردند به این بند بین زندانیان چپی که آنجا بودند. این بند را بعدا دو قسمت کردند: هفت و هشت. حدود ۱۲۰ زندانی در بند هفت بودند و من و حدود ۱۰۰ زندانی دیگر در بند هشت. ما تا مهر و آبان اینجا بودیم. ملاقات هنوز نبود اما هواخوری دادند، روزنامه‌ها را دادند آرام آرام، رادیو باز بود، تلویزیون برگشت و …. آبان ماه بود که یک بار چند نفری را صدا زدند که من هم جزوشان بودم. ما را بردند طبقه پایین، همان جایی که قبلا هیأت و دفتر زندان بود؛ ما را بردند آنجا که بعد یکی یکی می‌بردند توی یک اتاقی. من را هم بردند به آن اتاق، بعد پاسدار روی یک صندلی من را نشاند و رفت. کسی که روبه‌روی من بود گفت که چشم‌بندت را بزن بالا. من که چشم‌بندم را زدم بالا پشت میز یک نفر نشسته بود که همان دادیار عباسی بود. دادیار عباسی پرونده من را نگاه می‌کرد؛ بعد یک سری سوال‌های معمولی از من کرد مثلِ اتهام و چند سال حکم داری و …. بعد گفت که “خودمانیم آقای یعقوبی! خوب در رفتی‌ها!” و من جواب دادم که … ما معمولا حاج آقا صدا می‌کردیم … گفتم که حاج آقا، منظورتان چیست؟ و ایشان برگشت گفت “خودت را به حماقت نزن! تو آدم تحصیل‌کرده و فهمیده‌ای هستی …. بعد یک‌سری سوال‌های معمولیِ دیگر هم کرد و بعد گفت “بفرما” و من آمدم بیرون. بعد ما را برگرداندند بند هشت که ما آنجا خودمان تحلیل می‌کردیم که دادیاری می‌خواهد ببیند وضعیت حال و روحیه ما چگونه است. در روزهای بعد هم ما را منتقل کردند به بند یک در قسمت دیگری از زندان که قبلا زندانیان مجاهد در آنجا بودند. ما حدود ۲۰۰-۲۵۰ نفر زندانی چپ بودیم که زنده مانده بودیم.»

«اواسط بهمن ماه بود که ما را از زندان گوهردشت منتقل کردند به زندان اوین. بعدش هم گفتند که به مناسبت دهمین سال انقلاب، خمینی به زندانیان عفو داده و می‌خواهند ما را یعنی زندانیان باقی مانده را آزاد کنند.»

«نه! یادم نیست الان. به خاطر نمی‌آورم چنین نامی را.»

یعقوبی: شهابِ شکوهی شنیده‌ام اما شخصا نمی‌شناسم.

یعقوبی: یکی دو شکوهی فعال بودند. یکیشان توی راه کارگر بود و در گروه‌های دیگر بودند. من از آنجا یادم است.

«اسم این کتاب هست “بگذارید گل‌ها را آب بدهیم”، خاطراتِ یک زندانی سیاسی در ایران. در ادامه هم کتاب “مرزهای ناشناخته بین مرگ و زندگی” را نوشتم که در دو جلد است؛ مفصل‌تر است و مطالب بیشتری را در آن گذاشته‌ام. این کتاب را من ۲۰۱۵ در آلمان چاپ کردم. … جلد دوم آن (“گذشتن از طوفان”) بیشتر‌ درباره زندان گوهردشت است و اعدام‌های ۶۷.»

«همان‌طور که گفتم یک زندانی اقلیت را برده بودند در آمفی‌تئاتر و او اعدام‌ها را دیده بود و حسین حاج‌محسن را هم بالای دار دیده بود. او با محسن هم‌بند بود و او را شناخته بود اما این روایت با واسطه به من رسیده است.»

جعفر یعقوبی: گویا تعدادی را دیده بود و حسین حاج‌محسن را شناخته بود بر بالای دار.

یعقوبی: بله … آن شخصی که دیده بود و خبر رسانده بود به بند ما، او قبلا با این دو نفر در بند یک هم‌بند بوده‌ و آنها را می‌شناخته. برای همین توانسته بوده آنها را شناسایی کند.

«نه، چون من مستقیم خودم ندیده بودم مطرح نکردم اما عباسی دادیار زندان بود و همه اینها آنجا فعال بودند. کسان دیگری، زندانیان دیگر، عباسی را دیده بودند در آن طبقه پایین و ما چون در بند هشت جمع شده بودیم با هم مبادله اطلاعات کرده بودیم و من می‌دانستم که عباسی هم آنجا بوده اما من خودم او را ندیده بودم.»

جعفر یعقوبی: بله! در زمانی که من کتاب را می‌نوشتم، تحقیقات می‌کردم روی این افراد؛ مثلا ناصریان، لشکری، عباسی و …. تا آن موقع کسانی از زندانیان سابق، نام عباسی را پیدا کرده بودند و من هم از اینترنت و اینها اسم او (حمید نوری) را پیدا کردم در واقع.

از کسان دیگری، زنده‌مانده‌هایی که او را دیده بودند هم شنیده بودم. من جمع‌آوری کردم و استنباط من این است که او هم بوده. زندانیان دیگری که شهادت می‌دهند هم حتما تجربیات خودشان را گفته‌اند و گفته‌اند که عباسی را آنجا دیده‌اند.

یعقوبی: یادم نیست…

جعفر یعقوبی: ممکن است. بله … چون من واقعا یادم نیست چه گفتم آن موقع.

«من از روی تحقیقاتم، وقتی کتابم را می‌نوشتم نام حمید نوری را در آورده بودم اما نمی‌شناختم حمید نوری را. او را به نام عباسی می‌شناختم و وقتی که آقای نوری دستگیر شد فهمیدم که حمید عباسی است.»

جعفر یعقوبی: بله بله و جلد اول و دوم هم هم‌زمان منتشر کردم.

جعفر یعقوبی: بله، و برای همین هم نام او را آوردم اما این نام برای من معنی نداشت. عباسی برای من معنی داشت منتها در تحقیقات پیدا کردم که بعضی‌ها فکر می‌کنند نام او حمید نوری است.

«ببخشید، اینجا ساعت ۱۲ (نیمه‌شب) است الان.»

یعقوبی: بله دیگر …. من ۷۲ سالم است. انرژی‌ام آرام آرام دارد می‌آید پایین.

«بله، چند نفر را برده بودند و ما یکی یکی می‌رفتیم توی اتاق. … من یادم نیست که آن افراد چه کسانی بودند و نمی‌توانم از کسی نام ببرم.»

امیرهوشنگ اطیابی: روز ۵ شهریور که ما را نزد هیأت بردند و قبلش هم در مورد اتفاقاتی که می‌افتاد صحبت کرده بودم که ما شاهدش بودیم. برادر محسن همکار پدرم در اداره رهنمایی و رانندگی بود و همان زمان در زندان به سر می‌برد.

«عادل در دانشکده دندانپزشکی بود، من او را در گوهردشت دیدم و تمام دورانی که در بند یک بودیم با هم بودیم تا زمانی که ما را به بند ۲۰ بردند.»

امیرهوشنگ اطیابی: «بعد از اعدام‌ها بچه‌های بند ۷ را دیدیم، به هیچ‌وجه دیگر ایشان را در زندان ندیدیم، بعد از اینکه از زندان هم آمدیم از طریق شبکه‌ای که خانواده‌ها داشتند و ارتباطات زندانیان آزاد شده مطلع شدیم که او اعدام شده است. بعدا در جریان این دادگاه متوجه شدم که خواهر ایشان هم در سوئد هستند که در مورد عادل با او هم صحبت کردم و این اطمینان بیشتری به من داد. ضمنا من یک فایل از مستندانی که ثابت می‌کند اطلاعاتی که در لیست ارائه داده‌ام درست است برای شما ارسال کرده‌ام.»

اطیابی: ساسان قندی در بند ۲۰ با ما بود و همچنین در بند یک، انسان بسیار خوش‌مشرب و دوست‌داشتنی بود از لحاظ روابط با دیگران، و من با او روابط دوستانه عمیقی داشتم…

اطیابی: روز ۵ شهریور که همه ما را نزد هیأت مرگ بردند.

اطیابی: مانند بقیه… بعد از اعدام‌ها که همه ما را یکجا بردند من حاضر و غایب می‌کردم که ببینم چه کسانی هستند و چه کسانی نیستند، بیرون از زندان هم از طریق ارتباطات خانوادگی و بچه‌هایی که از زندان آزاد شده بودند این کاملا برای من مسجل شد.

اطیابی: بله، من بعد از مهاجرت با همسرش تماس داشتم که او هم مهاجرت کرده بود.

اطیابی: هیچ‌گاه در زندان گوهردشت با حیدر نبودم، اما از طریق هم پرونده‌هایش که دستگیر شده بودند و از طریق فعالیت‌های قبل دستگیری خود من، کاملا واقف بودم که دستگیر شده و موقعی که در بند۲۰ ما را به هواخوری می‌بردند یکی از هم‌بندهای من که او هم در سازمان جوانان بود مثل حیدر نیکو توانست از طریق انفرادی‌هایی که روبه هواخوری بود با ایشان ارتباطاتی برقرار کند. اسناد زندان هم که من به شما ارائه داده‌ام در مورد حیدر نیکو نشان می‌دهد که او قبل از اعدام‌ها در بند ۷ بوده است.

اطیابی: بعد از اعدام‌ها دیگر ایشان را ندیدیم، در خارج از زندان از طریق خانواده‌اش مطمئن شدم که ایشان اعدام شده است. خواهر ایشان را من در ایران تریبونال ملاقات کردم…

اطیابی: من شخصا ایشان را در گوهردشت ملاقات نکردم، اولین بار ایشان را زمانی که در بهداری اوین بعد از شکنجه بستری شده بودم ملاقات کردم که باعث نجات من شد.

اطیابی: از طریق بچه‌هایی که در بند ۶ بودند مطمئن شدم که در گوهردشت کجا بوده و وقتی بعد از اعدام‌ها آنها را ملاقات کردم، متوجه شدم که ایشان دیگر وجود خارجی ندارد.

اطیابی: به یاد ندارم او را دیده باشم، اما از طریق زندانیان بند ۶ متوجه شدم که او هم برای اعدام برده شده، دیگر هیچ‌وقت ایشان را ندیدیم. به خاطر ندارم او را در گوهردشت دیده باشم، اما اگر دیده باشم ممکن است در بند یک بوده باشد.

اطیابی: بله او را در بند یک ملاقات کردم، احتمال هم هست در قزلحصار قبل از انتقال به گوهردشت دیده باشم. همچنین در بند ۳ آموزشگاه اوین مدت قابل توجهی با هم در یک اتاق در بسته بودیم.

اطیابی: از طریق بند ملی‌کش‌ها متوجه شدم ایشان هم دیگر نیست و اعدام شده است.

اطیابی: کیوان مصطفوی را قبل از اینکه ما را جدا کنند دیده بودند.

اطیابی: از طریق بچه‌ها متوجه شدم که ایشان را هم نزد هیأت برده‌اند و اعدام شده است.

امیرهوشنگ اطیابی: بله، این تماس با خواهر ایشان بود در جریان این دادگاه.

اطیابی: بعد از آزادی از طریق خانواده و زندانیان آزاد شده متوجه شدیم که او دستگیر شده و بعضی از اعضای خانواده‌اش به خارج مهاجرت کرده‌اند.

اطیابی: در ایران مستقیم با خانواده‌اش ارتباط نگرفتم، اما غیر مستقیم شنیدم.

اطیابی: بله هیچ شکی در این باره ندارم.

امیرهوشنگ اطیابی: این لیست را من ۲۶ اکتبر سال گذشته به دادگاه و پلیس ارسال کردم.

اطیابی: متاسفانه به خاطر نمی‌آوردم.

اطیابی: این احتمال هست که در بند یک دیده باشم ولی خاطره خیلی روشنی از ایشان ندارم. ولی چهره‌شان یک چیزهای محوی را برایم می‌آورد.

اطیابی: اگر از من رقم بخواهید چیزی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ متر… اما اگر فاصله دقیق می‌خواهید می‌توانم از طریق گوگل ارث این کار را بکنم یک دانش‌آموز ساده می‌تواند این کار را بکند.

اطیابی: بله، می‌توانم روی ماکت به شما نشان بدهم.

اطیابی: فکر می‌کنم از زمان صدور حکم… من یک سری اسناد زندان خودم را دارم که اصلش اینجاست و نشان می‌دهد من کجاها بوده‌ام.

اطیابی: بله، چند روز کمتر

اطیابی: نه برای من چیزی را تداعی نکرد…

اطیابی: چیزی که من فهمیدم چون رسما به ما ابلاغ نشد… البته ناصریان همه کاره زندان و این مسلم بود… و قبل از ایشان مرتضوی بود، همه چیز زندان زیر نظر ناصریان بود… لشکری بزن بهادر زندان بود یا فرمانده نظامی پاسدارها، نگهبان‌ها، سرکوب و تنبیه زندانی‌ها بود.

اطیابی: من بعید می‌دونم، او مسئول تنبیه زندانیان بود، و هرکجا تنبیه بود لشکری هم حضور داشت.

اطیابی: بله، اعمال مقررات زندان با زور یا هرچی مسئولش او بود.

اطیابی: لشکری را من با لباس‌های مختلف دیدم آن‌گونه که به خاطرم است، هم با لباس پاسداری و هم با لباس شخصی…

واقعیتش من آن جلسه را به خاطر ندارم، ولی من الان آن چیزی که باید گفته خودم را تکمیل بکنم الان این کار را انجام دادم، قبول دارم که تناقض دارد… من نه ترجمه را دیدم و نه چیز دیگری ولی پیشنهاد می‌کنم به نوار ضبط شده رجوع کنید. این را هم باید اضافه بکنم شهادتی که من اینجا می‌دهم را با دقت‌تر انجام می‌دهم تا یک مکالمه محاوره‌ای…

اطیابی: بله چیزی که من به یاد دارم همین است، همیشه آماده اکشن بود… این را هم اضافه کنم ناصریان دادیار زندان بود و شکی ندارم.

اطیابی: اولین این را تصریح بکنم، من آن چه را که می‌دانستم در مورد این موضوع مشخص تغییری نکرده، فقط چیزی که الان می‌گویم دقیق‌تر است. من فقط با شاکی دادگاه سحر نیکو و خواهر عادل روزدار صحبت کردم.

اطیابی: بله شما درست می‌گویید، من چون دستی کشیده‌ام می‌خواستم موقعیت را نشان بدهم و اطلاعی از ساختمان‌های آن طرف نداشتم، من می‌خواستم موقعیت بند ۲۰ را با حسینیه نشان بدهم، ساختمانی که متضادش هست را درست طراحی کردم، و آن طراحی هم که من کردم نقشه مهندسی و مقایس نیست، فقط برای این است که موقعیت را مشخص بکنم و آن زمان که من این را کشیدم اصلا از گوگل ارث مطلع نبود…

امیرهوشنگ اطیابی: من توضیحی بدهم، من اولا حضوری با پلیس بازجویی نشدم تا آن را با خودم ببرم، من این تقویم را از طریق دوربین به پلیس نشان دادم…

اطیابی: نه…

اطیابی: بله

اطیابی: باید دو مورد را برای شما روشن کنم؛ من در جلسه قبلی این را به عنوان یک احتمال مطرح کردم، یک واقعه مهمی در ۲۶ تیرماه رخ داده که من علامت زدم، یک اتفاقی خاصی افتاده که من دقیقا نمی‌توانم به خاطر بیاورم، ممکن است فقط قطع ملاقات باشد، ولی آن چیزی که در واقع اطمینان خیلی بیشتری دارم همان ۷ مرداد است. مسئله دوم این است که در همان مصاحبه پلیس گفتم که متن فارسی که چندین بار مرور کردم و تایید نهایی کردم، آن مورد تایید قطعی من است و متن انگلیسی به عنوان راهنما می‌تواند مورد استفاده واقع شود.

اطیابی: من مشکل زیادی با متن انگلیسی داشتم، چند بار تصحیح کردم، مشکل بزرگی که داشتیم ضمن مصاحبه بود، «مشکل در ترجمه – لاست این ترانسلیشن»، مصاحبه کننده خیلی وارد بود در کارش، افغانستانی بود، ولی هرکجا گیر می‌کردیم به سراغ فارسی صحبت کردن می‌رفتیم، هم‌زمان موقعی که متن فارسی را برای من فرستادند من واقعا وحشت کردم، گفتم من اصلا قبول ندارم و تمام انرژی را گذاشتم که متن فارسی را دقیق کنم، با علم همین مشکلات حقوقی که ممکن است ایجاد شود در بازجویی پلیس این مستندات را ارسال کردم و به آنها تاکید کردم که من متن فارسی را می‌توانم تایید کنم… متن فارسی به قدری ناجور بود که از مرکز اسناد حقوق بشر خواستم آن را منتشر نکنند و آن را برداشتند…

اطیابی: من متن فارسی را مورد تایید قرار دادم، متن انگلیسی در حد قابل قبولی بود ولی چیزی نبود که مو لای درزش نرود، الان هم به دادگاه محترم می‌گویم اگر می‌خواهید از لحاظ حقوقی به آن مراجعه کنید متن فارسی مورد تایید من است.

اطیابی: من نه در متن فارسی و نه انگلیسی ۲۶ تیر را مطرح نکردم.

اطیابی: همان اتفاقات وحشتناکی که قبل از قطع ارتباطات که در جلسه قبلی توضیح دادم…

اطیابی: بله می‌تواند درست باشد، چون دستگیری‌های جدید قبل از شروع اعدام‌ها بود و ممکن است تا چند روز بعد از اعدام‌ها هم ادامه داشته…

امیرهوشنگ اطیابی: مشکل است بگویم چند هفته قبل بوده، اما می‌توانم بگویم از میزان بازجویی‌ها و چیزهایی که می‌شنیدیم که یک سری بازجویی‌هایی جدید در حال وقوع است. زمانی که برنامه جلسات دادگاه را از فرعی دوم می‌شنیدیم که صدایش به ما می‌رسید، که دونه دونه این زندانی‌ها را نزد هیأت می‌آوردند کاملا مشخص بود یک سری از آنها دستگیری‌های جدید هستند.

اطیابی: نه بند فرعی مشرف به بند ۲۰، من می‌توانم روی نقشه نشان بدهم.

امیرهوشنگ اطیابی: بله دقیقا…

اطیابی: نمی‌توان گفت بیشتر از یک هفته بود، در همان هفته اول…

اطیابی: نخیر…

امیرهوشنگ اطیابی: من باید بگویم خیلی باید ناصادق باشم که بخواهم روی اینکه هفت روز یا ۱۰ روز بوده قسم بخورم، ولی حداقل ۷ روز بوده، اما قضیه این است یک واقعه مهمی رخ داد که باعث شد این مسئله [دادگاه] قطع شود…

امیرهوشنگ اطیابی: نه یادداشت نکردم چه روزهایی دقیقا برای اینکه اهمیت موضوع در این بود که آنها چه می‌گفتند و موضوع دادگاه‌ها چه بود، یعنی اَلَکی که برای مجاهدین در نظر گرفته بودند اینقدر تنگ بود که خیلی سخت می‌شد کسی از مجاهدین زنده بماند.

اطیابی: نمی‌توانم بگویم فقط ۸ مرداد بوده است… بله اولین مشاهده ۸ مرداد بوده.

«دور زندان یک جاده کمربندی آسفالت وجود دارد که باریک بود آن زمان…»

امیرهوشنگ اطیابی: خیر از آن طرف می‌رفتند، به هیچ‌وجه ما کامیونی که از انتهای بند به سمت حسینیه برود ما مشاهده نکردیم، این را صد در صد مطمئنم…

اطیابی: سه مورد را در حرف‌های شما باید تصحیح بکنم، ۱۲ روز متوالی نبود، ۱۲ روز بود… دومین مورد نمی‌دانم عدد ۷ از کجا آمده است… سومین مورد شما گفتید، من گفته‌ام روز نهم دو تا کامیون آمد، روزی که دو کامیون آمد در همان هفته بود… اگر تقویم را نشان بدهید مشخص است.

اطیابی: زمانی که اصل سند وجود دارد شما سراغ ترجمه یا اینکه چه کسی چی نوشته نروید…

اطیابی: اگر با تقویم مطابقت دارد بله…

اطیابی: من بر اساس اطلاعاتی که بعدها – ۱۰ سال بعد – که مشخص شد نماینده اطلاعات پورمحمدی بوده است و او هم در مصاحبه‌هایش این موضوع را انکار نکرده است.

اطیابی: مطمئنم لباس شخصی نبود، سخت است به یاد بیاورم چون توجه من به دو نفری بود که می‌شناختم.

اطیابی: لباس شخصی نداشت، اما به احتمال زیاد لباس آخوندی داشت…

امیرهوشنگ اطیابی: مثل بقیه زندانی‌ها بود، یک نمایش مفتضح بود چون ما را جلوی دفتر سازمان ملل جمع کردند و می‌خواستند بگویند ما کسی را اعدام نکردیم و همه را داریم آزاد می‌کنیم. این نمایش در خیابان آفریقا جلوی سازمان ملل انجام شد.

امیرهوشنگ اطیابی: تقریبا هر روز ما به این سلول می‌رفتیم که بشنویم، در واقع مسئله مرگ و زندگی خود ما هم بود و به خاطر ترافیک شدیدی که در آن سلول ایجاد شده بود به گوش آنها هم رسید و در مدتی که اعدام‌ها بود هیچ پاسداری نمی‌آمد، اما ناگهان دیدیم فرج داخل بند آمد و به یکی از زندانیان که هیکل درشتی داشت و به او گفت که وزنت خیلی خوب است، ما همه شوکه شدیم، یعنی به اعدام اشاره می‌کرد…

امیرهوشنگ اطیابی: دو تا توضیح ممکن است برای این باشد، توضیح اول: بلوکی که ما بودیم در حوزه دادستانی کرج و جدا بود و یک احتمال هست که هیات یک بخشی را در همان بند فرعی این جلسات را برگزار می‌کرد و به کار مجاهدین رسیدگی می‌کردند، ولی این احتمالش خیلی کمتر است، اما چیزی که احتمالش بیشتر است فقط کسانی که در حوزه قضایی کرج بودند آنجا بررسی پرونده‌ها را انجام می‌دادند. باید اشاره بکنم که دو مقطع هم وجود داشت، یکی قبل از آوردن مجاهدین به جلسه هیات است که طبیعتا آن چند نفری که صحبت می‌کردند به نظر می‌رسید مسئولین زندان یا قضایی باشند، اما صدایشان به لشکری و ناصریان نمی‌خورد، چون آنها اصلا جزو هیات نبودند… مقطع بعدی زمانی است که مجاهدین را تک تک مقابل هیات آوردند، آنجا یک نفر مشخص سوال می‌کرد و جواب می‌دادند، صدای افرادی که می‌شنیدیم هیچ چیزی را برای ما تداعی نمی‌کرد. یک بار هم من شنیدم که آنها جریان اعدام‌ها را برای هم بازگو می‌کردند و دیگر زندانی نبود، چیزی که برای من خیلی شوکه‌آور بود ماجرای یک زن مجاهد بود که وقتی طناب دار را دید شروع کرد به شعار دادن.

امیرهوشنگ اطیابی: من مشکلی که داشتم این بود نگهبانی که آمد و بعد دیگر ما هیچ صدایی نشنیدیم آقای نوری یا همان عباسی باشد، تمام زمانی که با پلیس بازجویی شدم من درگیر این بودم آن آدم چه کسی بود، حتی در مصاحبه با پلیس مشخصاتش را گفتم و اشاره کردم که شباهت‌هایی آن آدم با عباسی دارد و با لباس کامل پاسداری هم بود…

امیرهوشنگ اطیابی: فرج برای همه آدم شناخته شده‌ای بود و گرایشات سادیستی داشت، احتیاجی نبود که من در مورد آن با کسی صحبت کنم.

امیرهوشنگ اطیابی: من دارم می‌گویم عباسی نبود، فرج بود، و این اشتباهی که در بازپرسی پلیس رخ داده را دارم تصحیح می‌کنم. گفتم مسئولیت سنگین و بزرگی است من نمی‌توانم صد در صد آن را تایید کنم…

امیرهوشنگ اطیابی: اصلا موضوع این دادگاه عباسی و شناسایی این دادیار است که من مطمئنم از طریق زندانیان دیگر ایشان آنجا بودند و حضور داشته، ولی خودم شخصا نمی‌توانم شهادت بدهم، درست در آستانه اعدام‌ها یکی از خانواده‌ها با آقای عباسی دیدار کرده و من می‌توانم اسمش را بگوییم…

امیرهوشنگ اطیابی: من با احدی در این باره حرف نزدم، غیر از چیزهایی که در رسانه‌ها بود…