مورس چیست و در زندان چگونه مورس می‌زنند

در دادگاه حمید نوری، بارها شاکیان و شاهدان در پاسخ به سؤ‌ال‌های دادستان، قاضی و وکلای حمید نوری در توصیف چگونگی مطلع‌شدن‌شان از کشتار ۶۷ و انتقال اخبار به یکدیگر شرح دادند که از طریق مورس قادر به انجام این کار بودند. این نوشته توضیح می‌دهد مورس چیست و چگونه می‌توان از طریق آن با یکدیگر تماس گرفت و گفتگو کرد.

«کد مورس» روشی برای انتقال پیام و اطلاعات است که در آن از یک رشته نشانه‌های بلند و کوتاه استاندارد به نام خط و نقطه استفاده می‌شود که در تلگراف نیز به‌کار گرفته می‌شود.

ساموئل مورس مخترع دستگاه مورس این کد را در دهه ۱۸۳۰ اختراع کرد. او در سال ۱۸۳۲ شروع به کار روی تلگراف الکتریکی کرد، و در نهایت به ثبت اختراع در سال ۱۸۳۷ منجر شد.

این زبان ۳ حالت نوشتاری، شنوایی و دیداری دارد. اما در زندان تنها از حالت شنوایی و دیداری آن استفاده می‌شود.

مورس در حالت شنیداری از دو صدای «دیت» و «دا» ساخته می‌شود که dit هم ارز با نقطه و dah هم ارز با خط تیره است که صدای طولانی‌تر به معنای خط تیره (_ ) و صدای کوتاه‌تر به معنای نقطه (. ) است و مکث یک ثانیه‌ای به معنای پایان حروف (عدد) است.

در حالت دیداری می‌شود از چراغ قوه یا... استفاده کرد. در زندان مورس زدن چه در حالت شنیداری و چه حالت دیداری متفاوت از توضیح بالا است.

 مورس زدن کاری است ساده که یاد گرفتن آن نیاز به تمرین و ممارست دارد. شگرد این شیوه اطلاع‌رسانی تبدیل حروف الفبا به عدد صورت است.

مورس شنیداری

برای زدن مورس در زندان از طریق صدا و نور عمل شده است و ممکن است همچنان بشود. من در اینجا تجربه‌های مستقیم خودم را بیان می‌کنم.

مورس زدن در سلول‌های انفرادی گوهردشت از دو طریق صورت می‌گرفت. از طریق زدن ضربه به دیوار (شنیداری) یا از طریق زیر در به وسیله‌ی سایه‌ی دست (دیداری) که امنیت بیشتری داشت. در زندان اوین تنها از حالت شنیداری استفاده می‌شد و امکان استفاده از حالت دیداری نبود.

برای فهم و درک آن بایستی حروف الفبا را به چهار ردیف ۸ تایی قسمت کنیم که با حروف الف، خ، ص و ع (اخصک) آغاز می‌شوند.

حروف الف، ب، پ، ت، ث، ج، چ، ح ردیف هشت‌تایی اول را تشکیل می‌دهند. حروف خ، د، ذ،‌ ر، ز،‌ ژ، س، ش ردیف هشت‌گانه دوم هستند و حروف ص، ض، ط،‌ ظ،‌ ع،‌ غ،‌ ف،‌ ق در ردیف سوم قرار می‌گیرند و حروف ک، گ،‌ ل، م،‌ ن، و، ه،‌ ی ردیف هشتایی آخر را تشکیل می‌دهند.

حرف الف ۱۱ است. ردیف اول، اولین حرف

حرف ب ۱۲ است. ردیف اول، دومین حرف

برای آن‌که حرف الف را که عدد ۱۱ است به طرف مقابل برسانیم، ابتدا دو ضربه بدون فاصله می‌زنیم یعنی ردیف اول، سپس یک ضربه می‌زنیم یعنی اولین حرف. تتق- تق.

برای آن که حرف ب را که عدد ۱۲ است بزنیم، ابتدا دو ضربه بدون فاصله می‌زنیم یعنی ردیف اول،‌ سپس دو ضربه با فاصله می‌زنیم یعنی حرف دوم. تتق- تق تق. کسی که پیام را می‌گیرد متوجه می‌شود منظور حرف ب است.

الف و ب می‌شود «آب». وقتی کلمه‌ای تمام می‌شود مکث کوتاهی می‌کنیم و سپس کلمه بعدی را آغاز می‌کنیم.

اگر بخواهیم کلمه «سلام» را بزنیم ابتدا حرف سین را که  ۲۷ است می‌زنیم. دوضربه‌ی بدون فاصله را دوبار می‌زنیم یعنی ردیف دوم، سپس هفت ضربه با فاصله می‌زنیم یعنی حرف هفتم. تتق تتق – تق تق تق تق تق تق تق. کسی که مورس را می‌گیرد متوجه می‌شود منظور سین است.

حرف ل ۴۳ است. برای زدن لام دو ضربه بدون فاصله را چهاربار می‌زنیم یعنی ردیف چهارم، سپس سه ضربه با فاصله می‌زنیم یعنی حرف سوم. تتق تتق تتق تتق- تق تق تق. کسی که که پیام را می‌گیرد متوجه می‌شود منظور ل است.

حرف میم ۴۴ است. برای زدن میم دو ضربه بدون فاصله را چهاربار می‌زنیم یعنی ردیف چهارم، سپس چهار ضربه با فاصله می‌زنیم یعنی حرف چهارم. تتق تتق تتق تتق- تق تق تق تق.

برای زدن کلمه «ایرج» بایستی اعداد ۱۱، ۴۸، ۲۴، ۱۶را به ترتیب زد که بیانگر حروف الف، ی، ر و ج هستند. 

وقتی کسی حرف ت را می‌زند یعنی تکرار، اگر حرف ص را بزند یعنی صبر کن، دو بار حرف ه یعنی خنده.

مورس دیداری

یکی از راه‌های تماس در سلول‌های انفرادی گوهردشت، تماس با سلول‌های روبه‌رویی به وسیله‌ی مورس حالت دیداری بود. این نوع مورس فقط در انفرادی‌های گوهردشت امکان‌پذیر بود؛ چون زیر در خالی بود و کف آن با مکالئوم پوشیده شده بود که نور را منعکس می‌کند.

برای پیشبرد کار روی زمین دراز کشیده و با بالا و پایین بردن دست، زدن مورس را شروع می‌کنیم. فردی که در سلول روبه‌رویی روی زمین دراز کشیده سایه‌ی حرکت‌های دست را از زیر در می‌بیند و به ترتیب بالا متوجه‌ی پیام می‌شود.

این نوع مورس از امنیت بالایی برخوردار است چون همراه با صدا نیست و نگهبان آن را نمی‌شنود. کسانی که در گوهردشت از این نوع مورس برای ارتباط با دیگران استفاده می‌کردند، یک طرفِ گونه‌شان پینه بسته بود چرا که برای ساعت‌های متوالی مجبور بودند گونه‌‌شان را روی زمین بچسبانند و سلول روبه‌رویی را با دقت تماشا کنند و سایه‌ی حرکت‌های دست مخاطب‌ را ببینند.

از طریق حالت دیداری با سلولی که درست مقابل سلول‌‌مان قرار دارد نمی‌توان پیام رد و بدل کرد. این کار تنها با سلول‌هایی که در سمت چپ و راست سلول‌ مقابل‌مان قرار دارند امکان‌پذیر است.

نوع دیگر حالت دیداری، ردوبدل کردن پیام با بندهای دیگر است. برای انجام این کار بایستی پشت پنجره ایستاد و دست و یا پارچه‌ای که در دست داریم را بیرون آورد و به ترتیبی که در بالا شرح داده شد تکان داد. هرکس که علائم داده شده را ببیند متوجه پیام می‌شود. رد و بدل کردن پیام از این طریق امنیت کمی دارد. چرا که نگهبانان نیز قادر به دیدن پیام هستند.

با استفاده از مورس بود که زندانیان گوهردشت، از چگونگی کشتار ۶۷ آگاه شدند و در واقع این وسیله‌ی ارتباطی باعث نجات جان عده‌ای شد.