مضمون «ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه» علیه ایران چیست؟

وزیر دفاع دولت اسرائیل در همان روزی که نخست‌وزیرش از انحلال‌ آن تا پایان ماه خبر داد، حضور کشورش در ائتلافی نظامی علیه ایران همراه با برخی دیگر از کشورهای منطقه را تأیید کرد.

بنی گانتس دوشنبه ۲۰ ژوئن در نشستی با نمایندگان کمیسیون امور خارجی و دفاعی کنست اسرائیل نام این ابتکار عمل نظامی جدید را «ائتلاف دفاع هوایی خاورمیانه» (MEAD) خواند و گفت: این برنامه همین حالا عملیاتی شده و توانسته است تلاش‌های ایران برای حمله به اسرائیل و کشورهای دیگر را به شکل موفقی رهگیری کند.

اعضای این ائتلاف در حال توسعه یک سیستم ارتباطی هستند که به شرکایشان فوری و در زمان واقعی درباره پهپادهای منتسب به ایران هشدار دهند. به گفته مقام‌های اسرائیلی، یک پهپاد ایرانی که از عراق به سمت اسرائیل به راه افتاده بود، توسط این ائتلاف نظامی ساقط شده است.

گانتس MEAD را «عنصر آغازین» یک دیدگاه مشترک «در مواجهه با تلاش‌های ایران برای حمله به کشورهای منطقه با استفاده از راکت و موشک‌های کروز و پهپاد» دانست.

این ائتلاف نظامی بسیاری را به یاد «ناتوی عربی»، ایده‌ای انداخته است که در دوران دونالد ترامپ برای مقابله با ایران مطرح شد اما به سرانجام نرسید. اسرائیل در دوران همین دولت از اوت ۲۰۲۰ توانست بر اساس «توافق ابراهیم» به عادی‌سازی روابط با شماری از دولت‌های عربی از جمله امارات متحده عربی و بحرین دست بزند. دیدارهای بلندپایه‌ای نیز بین مقام‌های اسرائیلی با مقام‌های دیگر دولت‌های عربی شکل گرفت. در همین ماه گذشته میلادی، مه، اسرائیل و امارات یک توافق تجاری عمده امضا کردند.

تا ۲۰۲۰، تنها مصر و اردن روابط علنی با اسرائیل داشتند و برقراری رابطه را به حل مسأله فلسطین مشروط کرده بودند. اما به نظر می‌رسد خطر جمهوری اسلامی برای دولت‌های عربی مهم‌تر از پایان یافتن اشغال اسرائیل بر قلمروی فلسطینی شده باشد.

اکنون مذاکرات هسته‌ای ایران سرنوشت مشخصی ندارد و تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی افزایش یافته است. دولت‌های عربی حوزه خلیج فارس می‌خواهند بخشی از مذاکرات برجام باشند اما ایران با آن موافقت نکرده است. این در حالی است که اسرائیل یک قدرت هسته‌ای و دارای بمب اتم است و بر آن نظارتی نیست.

اسرائیل گفته که جمهوری اسلامی می‌خواهد هزاران پهپاد به گروه‌های نیابتی تحت کنترل‌اش در منطقه، از یمن تا لبنان بدهد.

با وجود این، عربستان سعودی و امارات متحده در حال مذاکره با جمهوری اسلامی نیز هستند و پس از سه سال برای نخستین بار مقام‌های دو کشور به شکلی رسمی دیدار کردند؛ هرچند مقام‌هایی نه چندان بلندپایه. رییس سازمان حج و زیارت جمهوری اسلامی ایران و وزیر حج و عمره عربستان سه‌شنبه ۲۱ ژوئن بر سر حج دیدار کردند.

سفر بایدن و ائتلاف نظامی جدید

بنی گانتس نام دیگر کشورهای درون ائتلاف را بر زبان نیاورد و تنها به حضور آمریکا اشاره کرد. تا کنون هیچ کشور دیگری حضور خود را تأیید نکرده است. او گفت که جزئیات بیشتر همزمان با سفر جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده به خاورمیانه آشکار خواهد شد.

وزیر دفاع اسرائیل همچنین ابراز امیدواری کرد که سفر بایدن به خاورمیانه به افزایش اعضای این ائتلاف و تقویت آن بینجامد.

پیش از این وزارت دفاع اسرائیل با وزارت‌های دفاع بحرین و مراکش برای هماهنکی نظامی توافق امضا کرده بودند. همچنین فرمانده نیروی هوایی امارات اکتبر گذشته در مانور نظامی هوایی به رهبری اسرائیل شرکت کرد. اسرائیل یک گردان نظامی نیز برای مقابله با راهزنی دریایی در بحرین مستقر کرده است. از سپتامبر گذشته نیز رابطه ارتش ایالات متحده با اسرائیل از ای‌یو‌کام (فرماندهی اروپایی ارتش آمریکا) به سنت‌کام (فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا که در خاورمیانه با شرکای عرب‌اش حضور دارد) منتقل شد.

اگرچه جو بایدن به دلیل قتل جمال خاشقجی به شدت به محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی تاخته بود، قرار است ۱۳ تا ۱۶ ژوئیه به عربستان و اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی تحت کنترل تشکیلات خودگردان سفر کند. جنگ روسیه علیه اوکراین، تحریم‌ها علیه صنعت انرژی روسیه و افزایش قیمت سوخت باعث شده که ایالات متحده به دنبال نزدیکی بیشتر با ریاض باشد.

اما دولت آمریکا برنامه اصلی جو بایدن در سفر را «تضمین امنیت اسرائیل» خوانده است. به گزارش رسانه‌های اسرائیلی، یک دیپلمات غربی هفته گذشته گفته بود که واشنگتن تلاش می‌کند شورای همکاری خلیج فارس را قانع کند تا به عنوان یک بلوک به سیستم دفاع هوایی مشترک اسرائیل و ایالات متحده بپیوندند.

شورای همکاری خلیج فارس شامل کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده، بحرین، قطر، کویت و عمان می‌شود.

رسانه‌های اسرائیلی پیش از این گزارش کرده بودند که هماهنگی بر سر دفاع هوایی در برابر ایران در نشست‌های پیشین با دولت‌های عربی در ارتباط با اسرائیل مطرح شده بود.

دوشنبه ایال هولاتا، مشاور امنیت ملی اسرائیل از دیدار رسمی از اردن بازگشت. سه‌شنبه ۲۱ ژوئن، یک روز پس از آن، محمد بن سلمان برای دیدار با عبدالله دوم به اردن رفت.

این ائتلاف نظامی دفاع هوایی به اندازه ایده ناتوی خاورمیانه هنوز گسترده نیست، اما سفر بایدن نشان خواهد داد که آیا به چنین ایده‌ای نزدیک خواهد شد یا نه.