مناظره «فرهنگی»: آنچه که گفته نشد

شامگاه جمعه یکم تیر ۱۴۰۳ سومین مناظره کاندیدا‌های انتخابات ریاست جمهوری با موضوع «انسجام اجتماعی و حکمرانی فرهنگی» برگزار شد. مسعود پزشکیان، محمدباقر قالیباف، سعید جلیلی، علیرضا زاکانی، امیرحسین قاضی‌زاده‌ هاشمی و مصطفی پورمحمدی شش کاندیدای انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری در این مناظره طولانی و کسالت‌آور با چاشنی مقادیری پلمیک‌های «برادرانه» حضور داشتند. آنچه که به بیان درنیامد، خواست ملت ایران بود. آنچه که بیان شد، اختلاف سلیقه بر سر راهکارهایی برای اجرای پیوست‌های فرهنگی مورد نظر رهبر جمهوری اسلامی بود.

اختلاف نظر بر سر تحمیل حجاب

بخش نخست به مسأله حجاب تحمیلی اختصاص داشت. مسعود پزشکیان در مجموع خواهان تساهل با زنانی شد که حجاب تحمیلی را رد می‌کنند. راهکار او پرداختن به سبک زندگی در مدارس بود. قالیباف تلویحاً با برشمردن اقداماتش در زمان تصدی بر شهرداری تهران خواهان تفکیک جنسیتی در سطح شهرها شد. جلیلی بر خانواده و فرزندآوری تأکید کرد و زاکانی بر مواجهه قانونی با متخلفان که یعنی تداوم برخورد قهری با زنان. قاضی‌زاده هاشمی هم از اساس منکر مبارزه زنان با حجاب شد.

تأکید همه نامزدها بر عفاف بود. بر اساس آخرین داده‌های سرشماری در ایران بیش از ۳۵ درصد زنان بین ۲۵ تا ۳۴ سال تحصیلات عالی دارند. در همان حال نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان آموزش عالی در ایران از ۲۰.۹ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۴۰.۹ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است و ۶۸.۷ درصد از فارغ‌التحصیلان بیکار را نیز زنان تشکیل می‌دهند. زنان در پی فرصت‌های برابر شغلی و مدیریتی‌اند. آنچه که در نظر زنان تحصیلکرده مطرح نیست، عفاف در مفهوم پارسایی در حوزه عمومی به عنوان یک امر سیاسی‌ست. زنان ایرانی در این مدت هم فرزندآوری و هم پوشش را به عنوان یک امر شخصی در نظر می‌گیرند و نه یک امر حیثیتی.

مقایسه سهم اشتغال مردان و زنان نشان داده است که سهم زنان در بخش‌های خدمات و کشاورزی بیشتر از مردان و در بخش صنعت کمتر از آنهاست. از هر ۱۰۰ نفر زن شاغل در ایران، تقریباً ۵۳ نفر در  بخش خدمات، ۲۶ نفر در بخش صنعت و ۲۰ نفر در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند. زمان کار روزانه زنان روستایی بین ۱۵ تا ۱۶ ساعت کار یکنواخت و سنگین است. از یک دولت مسئول انتظار می‌رود به جای بسیج حجاب‌بان‌ها و یا سرمایه‌گذاری‌های بیهوده در مدارس با هدف اشتغال‌زایی برای لشگری از طلبه‌ها در اندیشه برقراری عدالت در بخش‌های خدمات کشاورزی باشد. هیچیک از کاندیداها کوچک‌ترین اشاره‌ای به این نابرابری‌های جنسیتی نکردند.

اینترنت: تهدید یا فرصت

بخش دوم مناظره به آزادی اینترنت و گسترش شبکه‌‌های اجتماعی به عنوان یک تهدید یا فرصت اختصاص داشت.

بر اساس گزارش خبرگزاری مهر حجم بازار «اقتصاد دیجیتال شده» با اینستاگرام (شامل صفحات فروش پوشاک، هنرهای تجسمی و دستی، لوازم آرایشی و بهداشتی، زیورآلات، خدمات آموزشی و …) ۲۵ هزار میلیارد تومان در سال تخمین زده شده است. مردم در یک کلام خواهان رفع فیلترینگ برای سهولت خرید و فروش‌اند. مصطفی پورمحمدی خواهان توسعه پیام‌رسان‌های داخلی شد. محمد باقر قالیباف به اهمیت کسب و کارهای اینترنتی اذعان داشت اما در همان حال بر «تکیل شبکه ملی اطلاعات» یا همان «اینترنت ملی» تأکید کرد. پزشکیان هرچند خواهان آزادی اینترنت بود، اما در همان حال از محدودیت اینترنت در «بحران‌های خاص» دفاع کرد. جلیلی فهرستی از پیام‌رسان‌های ایرانی را ارائه داد و خواهان جایگزینی این پیام‌رسان‌ها با نمونه‌های خارجی شد. قاضی‌زاده هاشمی مشاغل اینترنتی را برای زنان مناسب دانست که هم بتوانند به کار خانه برسند، یعنی خانه‌نشین و از معاشرت اجتماعی محروم باشند و هم اینکه کسب و کاری داشته باشند و این یعنی بهره‌کشی مضاعف بدون بیمه، قرارداد کاری، بازنشستگی، فرصت ترقی و کارآموزی و از کارافتادگی و مانند آن.

گمان نمی‌کنم تردیدی در این باشد که مردم از فیلترینگ گذر کرده‌اند. بر اساس آماری که «یکتانت» منتشر کرده است ۹۷ درصد جوانان ۱۵ تا ۱۷ سال از فیلترشکن استفاده می‌کنند. بر همین اساس ۸۰ درصد کاربران در گروه‌های سنی مختلف برای ورود به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها از VPN استفاده می‌کنند. این باعث شده بود تا گردش مالی خرید و فروش VPN در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به یک بازار ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومانی تبدیل شود. این پول به جیب چه کسانی می‌رود؟ هیچکدام از نامزدها کوچکترین اشاره‌ای به این بازار نکردند.

حاکمیت بر سینما و سایر تولیدات فرهنگی

حاکمیت وزارت ارشاد بر سینمای اجتماعی ایران در دولت رئیسی یکسره از دست رفت. فیلمسازان جوان به راحتی و بدون تن دادن به سانسور با گوشه‌چشمی به جشنواره‌های خارجی، با امکانات خانگی فیلم می‌سازند و در خارج از کشور به نمایش درمی‌آورند با این امید که از طریق جشنواره‌‌ها بتوانند فیلم‌هایشان را به فروش برسانند. بر اساس گزارش «زمانه» تنها در جشنواره فیلم کن ۳۰ فیلم بدون مجوز با موضوعات اجتماعی به دبیرخانه جشنواره ارسال شده بود. پزشکیان خواهان برقراری حاکمیت مجدد وزارت ارشاد اسلامی در امتداد سیاست‌های دولت روحانی از طریق خانه سینما شد. او تأکید کرد:

جلیلی در امتداد سیاست‌های دولت احمدی‌نژاد خواهان تولید فیلم‌های تبلیغی برای گسترش نفوذ فرهنگی جمهوری اسلامی در کشورهای همسایه بود که پیش از این، آن را با کلمه «سینمای فاخر» با بودجه‌های کلان می‌شناختیم. او همچنین خواهان سهمیه‌بندی تولید فیلم‌های سینمایی بر اساس شهر و روستا شد.

قاضی‌زاده هاشمی هم دقیقاً بر همین روال تأکید داشت و از سریال مختارنامه مثال آورد. توسعه «نهادهای خودجوش فرهنگی» بر اساس آموزه‌‌های رهبر پیشنهاد قالیباف بود. پورمحمدی از تعبیر نامفهوم «امنیت فرهنگی» به جای «فرهنگ امنیتی» استفاده کرد.

فیلم «فسیل» به کارگردانی کریم امینی که در سال ۱۴۰۲ اکران شد با فروش بیش از ۳۲۴ میلیارد تومان، پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران در سال اول اکران با در نظر گرفتن نرخ تورم بود. رتبه دوم در اختیار فیلم هتل به کارگردانی مسعود اطیابی است که در سال ۱۴۰۲ اکران شد و ارزشی معادل ۲۷۵ میلیارد تومان دارد. هر دو این فیلم‌ها از کمدی‌های سخیف بر گرته فیلمفارسی‌ست و این به معنای ورشکستگی تام و تمام سینمای اسلامی‌ست. هیچیک از کاندیداها به این شکست حتی اشاره‌ای نکردند.

در زمینه‌های سانسور کتاب و کاهش شمارگان کتاب به ۵۰ تا ۵۰۰ نسخه همراه با کاهش سرانه کتابخوانی، محدودیت‌ها در استفاده از کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه ملی، تولید موسیقی‌های بدون مجوز، بی‌اثر بودن سند ملی موسیقی، و همینطور گسترش تئاترهای زیرزمینی در سطح پایتخت و نیز اقتصاد زمینگیر فرهنگ کاندیداها سکوت کردند که یک معنای آن این است که اصولاً قرار نیست در این زمینه‌ها گشایشی اتفاق بیفتد. پزشکیان پیشنهاد داد که ایران به معاهده برن (کپی‌رایت) بپیوندد اما کلمه‌ای از اقتصاد سکوهای پخش شبکه خانگی که بر دوبله فیلم‌های آمریکایی پربیینده استوار است، سخنی در میان نیاورد.

حرف اصلی را محمد باقر قالیباف گفت:

در یک انتخابات واقعی، یک کاندیدای مستقل و مردمی، عکس این سخن را بیان می‌کند: