شلختگی در مرمت بازار وکیل در محور زندیه شیراز

تأکید در بازسازی بناهای تاریخی برخلاف سایر بناها بر حفظ مختصات تاریخی بناست. حفظ شخصیت و ساختار اصلی یک بنا، توجه به قوانین و مقررات مرمت بناهای تاریخی و اطمینان از اینکه مصالح و روش‌ها مطابق با دوره ساخت بنا باشد، از چالش‌های مهم مرمت آثار تاریخی‌ست. در اغلب مواقع، به ویژه هنگام تغییر کاربری بناها، تمایل پنهان و آشکاری به مدرن‌سازی اثر مشاهده می‌شود که بر اساس ملاک‌های یونسکو برای ثبت نادرست است. مرمت تاریخی اصولی شامل حفظ ساختار/فرم و شخصیت ساختمان است. علاوه بر این، زمانی که یک عنصر در بنا نیاز به توجه دارد، هنگام مرمت باید به جای تعویض آن عنصر به دنبال تعمیر آن با توجه به بافت، جنس، طرح، رنگ، اندازه و سایر ویژگی‌ها بود چنانکه با اصل مطابقت داشته باشد. در ایزوگام سقف بازار وکیل شیراز هیچکدام از این موارد رعایت نشده. از وقتی که هفته گذشته ایزوگام بازار وکیل با انتشار تصاویری در اینستاگرام افشا شد مسئولان میراث فرهنگی از این اقدام غیرکارشناسی دفاع می‌کنند، کارشناسان میراث فرهنگی اما هشدار می‌دهند. در حالی که راه حل کاملاً مشخص است: استفاده از مصالح نانو که مانع از نفوذ رطوبت می‌شوند و در مرمت بناهای تاریخی به کار می‌روند.

محمدحسن محبعلی، فعال میراث فرهنگی و پیشکسوت مرمت در ایران در گفت‌و گو با خبرگزاری دولت گفته است:

مهدی پارسایی، استاد دانشگاه و پژوهشگر میراث فرهنگی در مصاحبه با «تجارت‌نیوز» به نکته‌ای اشاره کرده است که قاعدتاً هر بنایی با آن آشناست: بناهای آجری می‌توانند رطوبت را دفع کنند. ایزوگام اما این فرآیند را مختل می‌کند و سبب ایجاد شوره در آجرهای سقف و جداره‌های بنا می‌شود.

مصالح ساختمانی بازار وکیل که بر گرته بازار لار ساخته شده، گچ و آجر و آهک بوده که روی پایه‌هائی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته ‌است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب می‌شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده‌ است.

مهدی پارسایی در ادامه مصاحبه یاد شده گفته است اینگونه مرمت‌های غیراصولی و مقطعی پیش از این نیز انجام شده بود. برای مثال مرمت سقف بازار وکیل با ایزوگام در دوره‌های پیشین هم سابقه دارد:

این کارشناس مرمت در ادامه افزوده است:

یکی از این آسیب‌ها دوده‌گرفتگی سقف بازار پس از آتش‌سوزی در آبان ۱۴۰۱ است که به مرمت اصولی نیاز دارد که این موضوع هم معطل دعوای حقوقی میان میراث و کسبه بازار با مالک مغازه‌ای‌ست که منشاء آتش‌سوزی بوده است. تدوین یک طرح جامع از این نظر هم اهمیت دارد که بازار وکیل در محور زندیه قرار دارد و میراث فرهنگی مدتی‌‌ست که در تلاش است محور زندیه را در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برساند.

پافشاری میراث فرهنگی، پاسخ کارشناسان

افشین ابراهیمی، سرپرست معاونت میراث‌ فرهنگی استان فارس در دفاع از مرمت غیراصولی سقف بازار وکیل گفته است:

افشین ابراهیمی در ادامه ادعا کرده است در حین عملیات مرمت تعداد زیادی از روزنه‌هایی که تاکنون مسدود بوده‌اند، مجددا بازگشایی می‌شوند و این امر به تهویه بهتر و کامل‌تر بازار کمک شایانی می‌کند و در واقع عایق رطوبتی ایزوگام چنانچه به درستی اجرا شود این امکان را فراهم می‌سازد که دست کم برای یک دهه، بام در برابر برف و باران مصون بماند و مانع از سرایت رطوبت به بام بازار و همچنین سطح تزئینات شود.

مهدی پارسایی، استاد دانشگاه و پژوهشگر میراث فرهنگی در ادامه گفت‌وگو با تجارت نیوز ادعای معاونت میراث‌ فرهنگی استان فارس را به چالش کشیده و یادآوری کرده است که هیچ مستندنگاری دقیقی حتی در حد تهیه نقشه در مورد بازار وکیل وجود ندارد و در چنین شرایطی مسئولان نمی‌توانند مدعی باشند اقدامات پیشین تأثیر منفی بر این سازه نگذاشته است. او گفته است:

ذات‌الله نیکزاد، کارشناس مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، در مصاحبه با روزنامه جهان صنعت نیز مانند مهدی پارسایی تأکید کرده که در ساخت اولیه آثار تاریخی از مصالحی استفاده شده است که خلل و فرج دارند و باعث تبادل هوا می‌شوند. به این ترتیب در صورت گرمای زیاد در داخل بنا، این تبادل رطوبت و دما باعث می‌شود اثر در مرور زمان دچار آسیب نشود؛ بنابراین ایزوگام کردن سقف بناهای تاریخی اقدام اشتباهی است و قاعدتاً نباید صورت گیرد.

نیکزاد پیشنهاد داده که برای جلوگیری از نفوذ رطوبت داخل بناهای تاریخی باید از روش‌های مناسب منطقه جغرافیایی این بناها استفاده کرد. برای مثال می‌توان از روش‌های جدید و مصالح نانو روی سقف آثار تاریخی استفاده کرد و از این طریق مانع نفوذ آب به بنا شد.

در پژوهش درباره استفاده از مصالح نانو در مرمت آثار میراث فرهنگی، فهرستی از این مصالح که مانع از نفوذ رطوبت می‌شوند ارائه شده است. ایزوگام از ارزان‌ترین و دم‌دستی‌ترین مصالحی‌ست که ممکن است در مرمت یک اثر به کارگرفته شود. معاونت میراث فرهنگی استان فارس اما اصولاً به مصالح نانو نمی‌اندیشد، چه بسا بی خبر هم باشد. افشین ابراهیمی به ایرنا گفته است:

داوود اسد‌الله‌وش‌عالی، کارشناس ارشد مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی به جنبه دیگری از آسیب‌های ناشی از استفاده از ایزوگام و ایجاد ساختار غیرمرتبط در مرمت اثر تاریخی اشاره کرده است: استفاده از چنین مصالحی اصالت تاریخی و هویت آثار قدیمی را نیز به مخاطره می‌اندازد.

عملیات مرمت بازار وکیل شیراز با اعتباری معادل ۱۰۰ میلیارد تومان از محل مسئولیت اجتماعی نفت در قالب ۱۴ پروژه با حضور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به طور رسمی در ۱۴ تیرماه امسال آغاز شد که از این تعداد هفت قرارداد نهایی شده و مابقی نیز در مراحل پایانی عقد قرار داد است.

این پروژه‌ها شامل مرمت اردو بازار، بازار حاجی، بازار وکیل جنوبی، راسته ترکش دوزها و راسته علافه بندان، بازارهای شمالی و نو، سراهای احمدی، روغنی، گمرک، فیل و راسته شمشیرگرها و سرای مشیر، بازار نو و حمام مشیر، مرمت بازار مسگرها و گاراژفردوسی و تزیینات بازارهای وکیل شمالی و جنوبی و راسته ترکش‌دوزها و علاقه‌بندان است.