زنگ خطر برای بلندترین برج آجری جهان

برج تاریخی قابوس در شهر گنبدکاووس استان گلستان، با چالش‌های جدی ناشی از تغییرات اقلیمی، فرونشست زمین و ترک‌های سازه‌ای روبه‌روست. مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس اعلام کرده است که دانشگاه گلستان بررسی سلامت سازه این برج را آغاز کرده است.

عبدالمجید نورتقانی، مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس به خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت: «بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی و فرونشست‌های شکل گرفته در دشت گرگان که برج قابوس هم در آن قرار گرفته، بر سلامت این بنای هزار ساله توسط استادان نقشه‌برداری دانشگاه گلستان آغاز شد.»

گنبدقابوس، بلندترین برج و گنبد آجری جهان و مقبره «قابوس بن وشمگیر»، بنایی بازمانده از سده چهارم هجری است که بر فراز تپه‌ای خاکی با ارتفاع ۱۵ متر در مرکز شهر گنبدکاووس بنا شده‌ است. این شاهکار معماری اسلامی از کف تپه‌ای که روی آن واقع شده تا زیر قاعده مخروط، ۳۷ متر و ارتفاع گنبد مخروطی آن نیز از کف قاعده تا رأس آن ۱۸ متر است که روی هم رفته ارتفاع آن به ۵۵ متر می‌رسد. با احتساب ارتفاع تپه، ارتفاع نهایی گنبدقابوس از سطح زمین تا نوک آن ۷۰ متر است.

بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس‌کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

این بنا ۱۰ تیر ۱۳۹۱/ ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۲ در زمره فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. در سال ۱۳۹۸ پروژه‌ای برای مرمت برج آغاز شد که همچنان ادامه دارد. داربست فلزی که به دور بنا کشیده شده، زنگ زده و فرسوده شده‌ اما مرمت بنا به دلیل نبود بودجه کافی انجام نپذیرفت. در آن زمان ۱۵۰۰ آجر به دلیل سیلاب شدید در آن سال نیاز به مرمت اساسی داشت که انجام نشد. اکنون گمان می‌رود که ترک‌های بنا به دلیل فرونشست زمین ایجاد شده باشد.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد قابوس به ایرنا گفت:

عبدالمجید نورتقانی در ادامه افزود:

مدیر پایگاه جهانی برج قابوس گفت همزمان با مطالعات سلامت سازه، اجرای طرح مرمت برج با تولید آجر و ملات‌های سنتی مورد نیاز و زدن کوره‌ در حال انجام است.

پدیده فرونشست زمین بسیاری از آثار تاریخی و محوطه‌های باستانی ایران را تهدید می‌کند. ۲۵ آذر، خبرگزاری مهر، از ایجاد ترک‌های جدید در گنبد مسجد تاریخی سید اصفهان خبر داد. بر اساس این گزارش فرونشست زمین به استحکام فیزیکی بنا آسیب وارد کرده، چنانکه در گنبدخانه و سایر بخش‌های مسجد شکاف‌های گسترده‌ای به وجود آمده است.