مشکلات «فوق‌فرآوری‌ها»: «رنگ قرمز شماره ۳» در آمریکا هم ممنوع شد

این هفته سازمان غذا و داروی دولت فدرال آمریکا یا اف‌دی‌ای، مجوز استفاده از «رنگ قرمز شماره ۳» را به‌دلیل خطرهای مصرف گسترده‌اش بر سلامت انسان، ممنوع کرد و به تولیدکنندگان، بسته به نوع تولید، تا ۱۵ ژانویه ۲۰۲۷ و ۱۸ ژانویه ۲۰۲۸، دو و سه سال فرصت داد تا فعالیت تولیدی و صنعتی خود را برابر با مقررات تازه تصحیح کنند.

واردات محصولات حاوی این ماده هم به خاک آمریکا ممنوع شد.

این سازمان ۳۵ سال پیش مصرف این رنگ را در لوازم آرایشی مصرفی آمریکا ممنوع کرده بود.

از این رنگ صنعتی ولی خوراکی، گسترده در تولید غذا، دارو و لوازم آرایشی مانند رنگ مو استفاده می‌شود.

نام صنعتی آن در زبان انگلیسی اریتروسین (Erythrosine یا Red No. 3) است ولی عمدتاً از آن با عنوان «رنگ قرمز شماره ۳» نام می‌برند. با این رنگ می‌توان نمونه‌های مختلف رنگ قرمز و ارغوانی درست کرد. نمونه‌های طبیعی «قرمز شماره ۳» را می‌توان در طیف قرمزها و ارغوانی‌هایی بین رنگ توت‌فرنگی و هندوانه تا گیلاس در نظر گرفت و آن را در میان دیگر تولیدات می‌توان در کیک و شیرینی، بستنی، آب‌نبات و پاستیل پیدا کرد.

پیش از آمریکا، نیوزلند، استرالیا و اتحادیه اروپا هم استفاده از این رنگ را ممنوع یا محدود کرده‌ بودند.

مصرف مکرر این رنگ در موش‌های نر، نشان از شکل‌گیری سرطان همراه با تغییر شیوه تولید هورمون نمونه‌های آزمایش بود و بیانیه مطبوعاتی اف‌دی‌ای می‌گوید شبیه این سرطان «در انسان اتفاق نیفتاده است» چون در انسان، عموماً «مقدار بسیار کمتری» از این ماده شیمیایی پیدا می‌شود. اف‌دی‌ای نوشت «خوردن داروهای حاوی این رنگ»، برابر پژوهش‌های مستند علمی، نشانی از خطرناکی آن نمی‌دهد. ولی وابستگی بیشتر به تولیدات فوق‌فرآوری (یا ultra-processed)، باعث شده که به تدریج شاهد افزایش حضور این رنگ در بدن آدمی باشیم.

فوق‌فرآوری چیست؟

اگر شما یک میوه یا سبزی را خام بخورید، آن را فرآوری نشده مصرف می‌کنید. اگر سیب‌زمینی را سرخ کنید یا غذا بپزید، مواد اولیه را فرآوری کرده‌اید. ولی روغن گیاهی‌ای که با آن غذا می‌پزید، فوق‌فرآوری است. به‌عنوان مثال، تخم آفتاب‌گردان را برداشته‌اند و روغنش را گرفته‌اند – یعنی فرآوری شده است. سپس رنگ، بو و طعم آن را با استفاده از مواد شیمیایی مختلف تغییر داده‌اند و شاید به آن افزودنی‌هایی برای دوام چند ساله‌اش اضافه کرده‌ باشند، یعنی روغن در چند مرحله، فوق‌فرآوری شده است.

مشکل فوق‌فرآوری‌ها چیست؟

مشکل اصلی فوق‌فرآوری‌ها، گستره مواد شیمیایی است که برای طعم و مزه، رنگ و بو، حس تولید نهایی و غیره به تولید نهایی اضافه می‌شود؛ مثلاً کیک شبیه به یک کیک خانگی تازه از تنور درآمده و خنک شده باشد. مانند «رنگ قرمز شماره ۳»، عمده آنچه از آن می‌دانیم وابسته به آزمایش‌هایی است که با سرمایه‌گذاری و هدایت یا زیرنظر شرکت تولیدی آن انجام شده‌اند.

یعنی دوران مصرف آنها در بدن انسان و بررسی تأثیرگذاری‌اش بر آدمی، سابقه طولانی‌ای ندارد. عمده این مواد، مانند «رنگ قرمز شماره ۳» فقط چند دهه است گسترده تولید و عرضه می‌شوند و مانند آن آزمایش‌هایی که بر موش‌ها انجام گرفت، زمان می‌برد تا آنها را در گذر زمان سنجید و دریافت آیا مصرف مکرر آنها مشکلات سلامتی ایجاد می‌کند یا نه.

در دهه‌های اخیر، هزاران ماده شیمیایی افزودنی به انواع غذا، لوازم آرایشی، دارو و دیگر تولیداتی که آنها را می‌خوریم یا به پوست، مو و ناخن می‌زنیم حاکم شده‌اند و مشکلات متعددی برای سلامت آدمی درست کرده‌اند.

مقدم بر همه، تولیدات غذایی فوق‌فرآوری، بانی چاقی مفرط شده‌اند چون اغلب لبریز شکر، روغن و نمک هستند و فرد می‌تواند به مصرف‌شان معتاد شود. یک مثال آن را می‌توان در اشتیاق فردی‌تان به مثلاً نوشابه، چیپس یا کیک‌های فوق‌فرآوری شده پیدا کنید.

علاوه بر چاقی، بیماری‌های قلبی و سرطان هم از عوارض مصرف مکرر فوق‌فرآوری‌هاست، هرچند در نهایت هر تولید را باید جداگانه سنجید. مانند «رنگ قرمز شماره ۳» همچنین باید دید چقدر از این ماده را در چه تولیداتی مصرف می‌کنیم؟ چرا آن را مصرف می‌کنیم؟ چه راه‌ حل دیگری برای جایگزینی‌اش داریم؟

به خصوص که فوق‌فرآوری‌ها اغلب خیلی ارزان‌تر از محصولات طبیعی فرآوری شده هستند.

چه باید کرد؟

راه‌های مختلفی برای شناخت فوق‌فرآوری‌ها وجود دارد. مقدم بر همه اینکه آنها را تبلیغ می‌کنند. شما به ندرت تبلیغ تخم‌مرغ یا سیب‌زمینی می‌بینید اما تولیدات فوق‌فرآوری‌ را مفصل جلوی چشم شما قرار می‌دهند تا مصرف‌شان را انتخاب کنید.

یک راه دیگر شیوه بسته‌بندی آنهاست: آنها اغلب در بسته‌های پلاستیکی و مقوایی، لبریز رنگ و اغواکننده جلوی چشمان شما قرار می‌گیرند. برخلاف تخم‌مرغ یا سیب‌زمینی که یک بسته‌بندی ساده دارد تا فقط شما بتوانید آنها را از دور تشخیص بدهید.

در نهایت، می‌توان بسته‌بندی یک تولید مانند انواع غذاهای آماده در سوپرمارکت‌ها را نگاه کرد و بخش «مواد اولیه» آن را خواند. یک قاعده در اینجا روشنگر است: چقدر از مواد اولیه را در آشپزخانه خودتان یا نزدیکانتان پیدا می‌کند، در مقابل چقدر اسم‌های عجیب‌وغریب مواد شیمیایی می‌بینید؟ هرچه تولیدی بیشتر اسم‌های شیمیایی داشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که فوق‌فرآوری باشد.

در برخی کشورها، اپیلیکیشن‌هایی برای شناخت فوق‌فرآوری‌ها وجود دارد و از تلفن همراه برای اسکن بارکد هر تولید استفاده می‌کند و به مصرف‌کننده می‌گوید خریدش فوق‌فرآوری شده است یا نه.