پروژه بام ری: تهدیدی برای گنجینه‌های تاریخی شهر ری

شهر ری، با قدمتی هشت‌هزارساله و آثار تاریخی متعدد از دوران پیش از تاریخ و اسلامی، همواره یکی از کانون‌های مهم فرهنگی و تمدنی ایران محسوب می‌شود. از جمله این آثار می‌توان به کوه نقاره‌خانه و گورستان تاریخی زیرین ری اشاره کرد که در حال حاضر با تهدید جدی تخریب مواجه هستند. این منطقه، به‌ویژه از نظر تاریخی و فرهنگی، از اهمیت بالایی برخوردار است، اما پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وسازهای شهری آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد کرده‌اند.

 پروژه بام ری: تهدیدی برای میراث تاریخی

یکی از پروژه‌های نگران‌کننده، پروژه گردشگری «بام ری» است که همچنان در محوطه تاریخی ری در حال اجراست، هرچند مسئولان ادعا می‌کنند که این پروژه متوقف شده است.

باستان‌شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی هشدار داده‌اند که این پروژه نه‌تنها به تخریب مستقیم آثار تاریخی ثبت‌شده منجر می‌شود، بلکه پیامدهای جبران‌ناپذیری برای میراث فرهنگی این منطقه خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی در معرض خطر، گورستانی هزارساله در دامنه کوه نقاره‌خانه است که در پی خاکبرداری و تسطیح برای احداث پروژه‌های جدید، بخش‌های زیادی از آن نابود شده است.

قدیر افروند، مدیر پایگاه میراث ملی ری، اعلام کرده است که بیش از ۷۰ درصد از این محوطه تاریخی به‌دلیل عملیات‌های عمرانی تخریب شده و آثار برج‌ها و آرامگاه‌های تاریخی به‌طور کامل از بین رفته‌اند.

 دستور توقف پروژه بام ری

پس از ۶ ماه پیگیری و شکایت‌های متعدد، سرانجام بر اساس گزارش تأیید نشده رسانه‌های داخلی مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران دستور توقف کامل پروژه «بام ری» را صادر کرد. این دستور به‌دنبال مکاتبه وزارت میراث فرهنگی و گردشگری با شهرداری تهران انجام شد. در این نامه تاکید شده است که مطالعات تاریخی و فرهنگی زیر نظر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری باید انجام شود.

افروند توضیح داد که پایگاه ملی ری از ماه‌ها پیش نسبت به این پروژه هشدار داده بود، اما پیمانکاران بدون توجه به تذکرات، به تخریب و گودبرداری ادامه دادند. او افزود که حتی مراجعه به دادسرای ری و فرمانداری نیز نتیجه‌ای در پی نداشت، تا اینکه با پیگیری‌های ستادی، دستور توقف پروژه صادر شد.

گورستان تاریخی زیرین ری: شهری از مردگان

گورستان تاریخی زیرین ری، که توسط باستان‌شناسان بزرگی مانند یحیی کوثری و شهریار عدل شناسایی و کاوش شده است، شامل ۱۱۸ برج‌آرامگاه است. این گورستان چند هزارساله، که به‌عنوان یک «شهر مردگان» مشابه نکروپولیس آتن شناخته می‌شد، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ری به‌شمار می‌رود. متأسفانه، پروژه بام ری بخش‌های گسترده‌ای از این محوطه را تخریب کرده است.

افروند به ایلنا گفت: «شهرداری ری برای احداث این پروژه، اقدام به خاکبرداری، تسطیح و خیابان‌کشی در این محوطه تاریخی کرده است. از ۱۱۸ برج‌آرامگاه شناسایی‌شده، تنها دو یا سه آرامگاه باقی مانده است.»

واکنش انجمن علمی باستان‌شناسی ایران

انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای به مسئولان شهری و فرهنگی، هشدار جدی درباره پیامدهای منفی پروژه بام ری بر آثار تاریخی ری، به‌ویژه گورستان تاریخی زیرین و کوه نقاره‌خانه، داده است. در این نامه تأکید شده که شهر ری با تاریخ و تمدنی چندین‌هزارساله، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و هرگونه بی‌توجهی به حفظ این میراث، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت.

انجمن خواستار توقف فوری پروژه بام ری و همکاری مسئولان شهری با وزارت میراث فرهنگی برای حفاظت از این آثار شده است. همچنین، این انجمن از مسئولان خواسته است تا عاملان تخریب‌ها را بازخواست کنند و اقدامات لازم برای ثبت جهانی این آثار انجام شود.

 نظرات متناقض مسئولان شهری

در حالی که کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به تخریب‌های گسترده هشدار می‌دهند، برخی مسئولان شهری مانند سید احمد علوی، رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران، معتقدند که پروژه بام ری می‌تواند به رونق گردشگری منطقه کمک کند. علوی اظهار کرده است که این پروژه زیرساخت‌های لازم برای بازدید از آثار تاریخی را فراهم می‌کند و تداخلی با محوطه‌های تاریخی ندارد.

ثبت ملی گورستان تاریخی ری

یکی از نگرانی‌های دیگر، عدم ثبت ملی گورستان تاریخی زیرین ری است. اگرچه این محوطه واجد شرایط ثبت در فهرست آثار ملی است، اما تاکنون اقدام مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است. افروند از مسئولان میراث فرهنگی استان تهران پرسیده است که چرا این گورستان هنوز ثبت ملی نشده است.

ضرورت حفاظت از میراث ری

شهر ری با تاریخ و تمدنی غنی، یکی از مهم‌ترین گنجینه‌های فرهنگی ایران است. پروژه‌هایی مانند بام ری، اگرچه ممکن است اهداف گردشگری داشته باشند، اما بدون در نظر گرفتن ملاحظات تاریخی و فرهنگی، می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این میراث وارد کنند. همکاری میان مسئولان شهری، میراث فرهنگی و باستان‌شناسان برای حفاظت از این آثار ضروری است. ثبت ملی و جهانی این محوطه‌های تاریخی نیز باید در اولویت قرار گیرد تا از تخریب‌های بیشتر جلوگیری شود.