امیر امیری و آلبوم «اجداد»: پلی موسیقایی بین ایران و جهان عرب

در آلبوم جدید خود به نام «اجداد»، امیر امیری، آهنگساز و نوازنده سنتور ایرانی مقیم مونترال، موسیقی عربی و فارسی را در هم می‌آمیزد ـ دو سنتی که از هم جدا شده‌اند و از هم دورافتاده‌اند.

موسیقی عربی و فارسی قرن‌هاست که بر هم تأثیر متقابل داشته‌اند و اشتراکات فرهنگی و هنری قابل توجهی بین آن‌ها وجود دارد. هر دو سنت موسیقایی از سیستم‌های مقامی و دستگاه‌های مشابهی استفاده می‌کنند، مانند مقام «بیات» در موسیقی عربی که شباهت زیادی به دستگاه «شور» در موسیقی ایرانی دارد. سازهای مشترکی مانند عود، تنبور، دف و نی نیز در هر دو فرهنگ حضور پررنگی دارند. علاوه بر این، ریتم‌ها و فرم‌های موسیقایی مانند «سماع» در موسیقی عربی و «رقص سما» در موسیقی ایرانی نشان‌دهنده هم‌پوشانی‌های عمیق بین این دو سنت هستند. این اشتراکات تاریخی و هنری، موسیقی عربی و فارسی را به هم پیوند می‌دهد، حتی اگر درگیری‌های سیاسی و اجتماعی باعث فاصله گرفتن ظاهری آن‌ها شده باشد.

مهاجرت به‌عنوان پلی فرهنگی: احیای سنت‌ها در محیط‌های چندفرهنگی

وقتی در سال ۱۹۸۰ جنگ بین ایران و عراق آغاز شد، یک بار دیگر شکافی به‌ظاهر غیرقابل عبور بین فرهنگ فارسی و عربی ایجاد شد. رقابت فرهنگی بین ایران و جهان عرب ریشه‌ای تاریخی دارد و همواره در قالب‌های مختلفی مانند زبان، مذهب، علم و هنر بروز کرده است. این رقابت‌ها گاهی به شکل ناسیونالیستی و برای حفظ هویت فرهنگی بوده است، اما در همان حال، تعاملات فرهنگی نیز همواره وجود داشته و هر دو فرهنگ از هم تأثیر پذیرفته‌اند. جنگ ایران و عراق تنها یکی از عوامل تشدید این رقابت‌ها بود، اما نمی‌توان آن را عامل اصلی فاصله‌گیری فرهنگی دانست.

در جهان امروز، تسلط فرهنگ غرب بر جریان‌های جهانی، فرهنگ‌هایی مانند فرهنگ فارسی و عربی را به سمت خود جذب کرده است. این جذب‌شدن گاهی باعث می‌شود که ارتباط مستقیم بین فرهنگ‌های پیرامونی تضعیف شود. در این میان، مهاجرت نقش کلیدی در احیای این ارتباطات ایفا می‌کند. مهاجرت هنرمندان و موزیسین‌ها، مانند امیر امیری و همکارانش، فرصتی برای ایجاد پل‌های فرهنگی بین ایران و جهان عرب فراهم می‌کند. در محیط‌های چندفرهنگی مانند مونترال، هنرمندان می‌توانند فارغ از محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی، به کشف اشتراکات موسیقایی بپردازند و سنت‌های قدیمی را در قالبی جدید احیا کنند. این تعاملات نه تنها باعث غنای موسیقی هر دو فرهنگ می‌شود، بلکه هویت‌های فرهنگی را در برابر هژمونی غرب تقویت می‌کند. مهاجرت، به‌عنوان پلی بین فرهنگ‌های پیرامونی، امکان گفت‌وگو و همکاری‌های جدید را فراهم می‌آورد و نشان می‌دهد که موسیقی می‌تواند مرزها را درنوردد و پیوندی عمیق بین مردمان مختلف ایجاد کند.

اشتراکات تاریخی موسیقی فارسی و عربی: از مقام‌ها تا سازهای مشترک

با آلبوم «اجداد ـ نیاکان: بازتاب‌های پارس»، گروه امیر امیری نه تنها به تاریخ موسیقی ایرانی می‌پردازد، بلکه با جسارت به جلو نگاه می‌کند و با عبور از شکاف بین موسیقی ایرانی و عربی، چیزی جدید خلق می‌کند.

پدر امیر امیری نزدیک مرز عراق بزرگ شد و از همان کودکی با موسیقی عربی آشنا شد. این علاقه و نگاه فراتر از مرزها را به پسرش منتقل کرد. در سال‌های نخست پس از انقلاب موسیقی در محاق قرار گرفته بود و حتی جرم‌انگاری شده بود. خرید و فروش ساز هم تا سال‌ها جایز نبود. امیر جوان مجبور بود سنتور ۷۲ سیم خود را درون پتویی پیچیده و در خیابان‌ها جابه‌جا کند تا به کلاس‌های موسیقی برسد.

تنها پس از مهاجرت به مونترال کانادا در سال ۱۹۹۶ بود که امیر توانست افق‌های موسیقایی خود را گسترش دهد. یکی از موانع، خود سنتور بود که کوک آن نواختن برخی انواع موسیقی را دشوار می‌کرد. در کانادا، او با محسن بهراد آشنا شد که سنتوری با خرک‌های متحرک ساخته بود. این نوآوری به او اجازه داد تا انواع سنت‌های موسیقایی را کشف کند.

در سنتور سنتی، خرک‌ها (پل‌های کوچکی که سیم‌ها روی آن‌ها قرار می‌گیرند) ثابت هستند و تغییر کوک آن‌ها نیاز به زمان و دقت زیادی دارد. اما در سنتور با خرک‌های متحرک، این خرک‌ها قابل تنظیم هستند و نوازنده می‌تواند به سرعت کوک ساز را تغییر دهد. این انعطاف‌پذیری به امیر امیری اجازه داد تا به‌راحتی بین مقام‌های موسیقی ایرانی و عربی جابه‌جا شود و حتی گام‌های غربی را نیز تجربه کند.

 این نوآوری‌ها نه تنها به گسترش افق‌های موسیقایی امیر امیری کمک کرد، بلکه او را قادر ساخت تا موسیقی ایرانی و عربی را در قالبی جدید و ترکیبی ارائه دهد. با استفاده از سنتور با خرک‌های متحرک، او توانست مقام‌های عربی مانند «راست» و «بیات» را با اصالت بیشتری اجرا کند و حتی تأثیرات موسیقی ترکی و کردی را در آلبوم «اجداد» بگنجاند. این پیشرفت‌های فنی نشان می‌دهند که موسیقی می‌تواند با استفاده از ابزارهای جدید، مرزهای قدیمی را درنوردد و راه‌های تازه‌ای برای بیان هنری و ایجاد پل‌های فرهنگی بین مردمان مختلف ایجاد کند.

یک گروه چندفرهنگی، گفت‌وگویی نو فراتر از مرزها

امیر همچنین با موزیسین‌هایی از سراسر جهان عرب آشنا شد که به او کمک کردند تا پلی بین دو سنت موسیقایی ایرانی و عربی ایجاد کند.

گروه او شامل حلقه‌ای رو به رشد از موزیسین‌های پناهنده عرب و ایرانی در کانادا است. آن‌ها سازهایی می‌نوازند که تنوع سازهای موسیقایی رایج در ایران و خاورمیانه را منعکس می‌کنند. عمر ابو عفاش، نوازنده ویولن و ویولا، در سال ۲۰۱۵ از سوریه به کانادا آمد. عبدالوهاب کیالی، نوازنده عود، فلسطینی متولد لبنان است که در اردن و مونترال کار می‌کند. رضا آبایی، نوازنده کمانچه ایرانی، در حال حاضر در مونترال زندگی می‌کند و حمین هنری، نوازنده پرکاشن ایرانی-کانادایی است.

در هر قطعه، امیر و گروهش تنوع الگوها و فرم‌های موسیقی کلاسیک فارسی و عربی را کشف می‌کنند و شنوندگان را به قلب هر دو سنت می‌برند. بیشتر قطعات، رقص‌های سنتی یا بر اساس موسیقی کلاسیک ایرانی هستند؛ برخی از آهنگ‌ها نیز توسط خود امیر ساخته شده‌اند.

قطعه مراقبه‌ای «یادگار دوست» (خاطره دوستان) به دشواری‌های امیر در تطبیق با زندگی در یک کشور جدید و اشتیاق او به افرادی که پشت سر گذاشته است، می‌پردازد. برای یک قطعه سازی، این اثر احساسات پیچیده ناشی از فقدان و امید به آینده را با وضوح قابل توجهی منتقل می‌کند.

کاوش‌های امیر فراتر از موسیقی عربی است: «همایون» تحت تأثیر عناصر ترکی است، در حالی که «رقص سما» سنت‌های کردی را در بر می‌گیرد.

گروه امیر امیری شروع به ساخت اولین پایه‌های یک پل موسیقایی جدید بین ایران و جهان عرب کرده است تا مشترکات سنت‌های موسیقایی و مردمان این دو منطقه را آشکار کند. هنرمندانی مانند امیر امیری و آثاری مانند «اجداد» این میراث را زنده نگه داشته و به رشد آن ادامه می‌دهند.

در مجموع گروه امیر امیری با آلبوم «اجداد»، تلاش می‌کند تا با ترکیب عناصر موسیقی ایرانی و عربی، گفت‌وگویی نو بین این دو فرهنگ موسیقایی ایجاد کند. این پروژه نه تنها اشتراکات تاریخی و هنری بین ایران و جهان عرب را برجسته می‌سازد، بلکه نشان می‌دهد که موسیقی می‌تواند مرزهای سیاسی و فرهنگی را درنوردد. هنرمندانی مانند امیر امیری، با خلق آثاری مانند «اجداد»، نه تنها میراث موسیقایی این دو منطقه را حفظ می‌کنند، بلکه آن را در قالبی معاصر و جهانی بازتعریف می‌کنند.