سی سال پس از کنفرانس پکن: آیا جهان به تعهدهای خود در برابر زنان پایبند مانده است؟

شصت و نهمین نشست کمیسیون وضعیت زنان (CSW69) هم‌زمان با سی امین سالگرد چهارمین کنفرانس جهانی زنان و تصویب اعلامیه پکن و پلت فرم برای اقدام (۱۹۹۵) که یکی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی در زمینه حقوق زنان است(Beijing+30) از ۱۰ تا ۲۱ مارس ۲۰۲۵ در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد. نمایندگانی از ۱۹۳ کشور عضو، سازمان‌های بین‌المللی و سازمان‌های غیردولتی(NGOs) در این نشست مهم شرکت داشتند. تمرکز اصلی شصت و نهمین نشست بر بررسی و ارزیابی اجرای بیانیه و پلت فرم اقدام پکن و نتایج بیست و دومین نشست ویژه مجمع عمومی بود. این نشست همچنین به چالش‌های کنونی که مانع از تحقق برابری جنسیتی و مشارکت زنان هستند و نقش توان افزایی زنان در تحقق کامل دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار پرداخت.

نشست‌های کمیسیون وضعیت زنان تنها برای رفتن به جلسه‌های مختلف در مورد بسیاری از موضوع‌های جالب مرتبط با وضعیت زندگی زنان نیست. بخش بسیار مهم نشست به اشتراک‌گذاری، بحث، برنامه‌ریزی و تعیین استراتژی اختصاص دارد. همچنین تعامل نمایندگان رسمی کشورها و نهادهای زنان در سازمان ملل بخش مهم دیگر این‌دست گردهم‌آیی‌هاست.

چالش‌های حضور فعالان حقوق زنان ایران در مجامع بین‌المللی

در حالی که از بیشتر نقاط جهان بسیاری از فعالان حقوق زن و تشکل‌های غیر دولتی با ارایه تحقیقات ملی و گسترده خود درمورد اقدام‌های برنامه عمل کنفرانس پکن طی ۳۰ سال گذشته در کشورهایشان به نقد و بررسی عملکرد دولت‌ها در این موضوع نشستند، محققان و فعالان حقوق زن در ایران نه تنها امکان کافی برای دسترسی به منابع و کسب اطلاعات لازم برای تهیه یک گزارش جامع را نداشته اند، بلکه در صورت شرکت در نشست‌های رسمی سازمان ملل با اتهام‌هایی همچون اقدام علیه امنیت ملی مواجه می‌شوند.

سال ۱۹۹۵ میلادی در سندهای کنفرانس پکن، ۱۲ محور نگران کننده برای زنان و دختران در سطح جهان برشمرده شد. محورهایی که دربرگیرنده چالش‌های زنان و دختران در همه کشورها در زمینه زنان و فقر، آموزش، بهداشت عمومی، خشونت علیه زنان، مناقشه‌های مسلحانه، اقتصاد و قدرت و تصمیم‌گیری، مکانیسم‌های نهادهای حقوق بشری، رسانه، محیط زیست و دختربچه‌ها (کودکان دختر) است.

در کمیسیون وضعیت زنان دو نوع گزارش ارایه می‌شود؛ گزارش‌هایی که توسط دولت‌ها تهیه می‌شود غالبا تصویر ایده‌آلی از وضعیت زنان کشور نشان می‌دهند. ازطرف دیگر گزارش‌های در سایه است که توسط سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های مدنی و فعالان حقوق بشر تهیه می‌شود تا تصویری جامع‌تر و واقع‌بینانه‌تر از وضعیت حقوق بشر و اجرای تعهدهای بین‌المللی کشورها ارائه دهند.

برخلاف سال‌های پیش که هیئت‌های عریض و طویل از طرف جمهوری اسلامی با اقامت در هتل‌های ۵ ستاره در نیویورک در نشست‌های سازمان ملل شرکت می‌کردند تا وضعیت زنان در ایران را گل و بلبل نشان بدهند، امسال خبری از هیئت‌های رسمی و غیر رسمی منتسب به جمهوری اسلامی نبود. در عوض گروهی از فعالان حقوق زنان و اعضای کمپین توقف قتل‌های «ناموسی» از کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا با هزینه شخصی خود در این کنفرانس حضور یافتند تا صدای زنان ایران باشند.

از انقلاب ۵۷ تاکنون فعالان جنبش زنان ایران برای شرکت درنشست‌های بین‌المللی با چالش‌های گوناگون رو‌به‌رو بوده‌ اند. در نخستین حضور ایران در کنفرانس پکن، هئیتی از سوی دولت ایران به کنفرانس اعزام شدند؛ درحالی‌که فعالان حقوق زن از داخل امکان شرکت در کنفرانس پکن را نداشتند، اماعده‌ای از فعالان حقوق زن ایرانی خارج از کشور نیز در آن کنفرانس جهانی شرکت داشتند. سال۲۰۱۰ در پنجاه و چهارمین نشست کمیسیون وضعیت زنان در سازمان ملل متحد که هم‌زمان با ۱۵امین سال پس از کنفرانس پکن بود، برای اولین‌بار فعالان حقوق زنان موفق شدند با ارایه گزارش درسایه(Shadow Report) مبتنی بر یک تحقیق میدانی تصویری از وضعیت زنان ایران ۱۵ سال پس از پکن را ارِایه کنند. سپس در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ نیز گزارش‌های در سایه توسط فعالان حقوق زن ارایه شد.

پس از یک وقفه طولانی، در سال ۲۰۲۵، گزارش در سایه توسط رضوان مقدم، بنیان‌گذار و سخنگوی کمپین توقف قتل‌های «ناموسی»، ارائه شد. در این گزارش، چالش‌های پیش روی زنان در ایرن شناسایی شده و راهکارهای پیشنهادی برای حل این مشکلات، با توجه به برنامه عمل کنفرانس پکن، مطرح گردید.

اهمیت گزارش‌های درسایه این است که دولت‌ها معمولاً گزارش‌های رسمی به نهادهای بین‌المللی ارائه می‌دهند که ممکن است کاستی‌ها، نقایص، یا نقض حقوق را کم‌رنگ جلوه دهند. گزارش‌های در سایه به عنوان یک منبع جایگزین، به ارائه داده‌های واقعی‌تر کمک می‌کنند. به‌علاوه این اطلاعات در قالب گزارشی مستند و مبتنی بر شواهد تنظیم می‌شود که بر نقاط ضعف سیاست‌های دولتی و موارد نقض حقوق بشر تأکید دارد.

مراسم افتتاحیه فراخوانی تازه برای برابری جنسیتی و اقدام عملی

شصت و نهمین نشست کمیسیون وضعیت زن با فراخوانی قدرتمند برای اقدام آغاز شد و پیشرفت‌ها و عقب‌گردهای رخ‌ داده از زمان اعلامیه و برنامه عمل پکن(BDPA) را مورد بررسی قرار داد. در حالی که جهان سی‌امین سالگرد این تعهد تاریخی به برابری جنسیتی را گرامی می‌دارد، این نشست همزمان هم به‌عنوان جشنی برای دستاوردها و هم یادآوری‌ هوشیارانه از کارهای باقی‌مانده برگزار شد.

با وجود بحران‌های جهانی، نابرابری‌های اقتصادی و چالش‌های سیاسی که دستاوردهای پیشین را با خطر مواجه کرده‌اند، سخنرانان بر اهمیت تبدیل تعهدهای دولت‌ها، جامعه مدنی و سازمان‌های بین‌المللی به اقدام‌های عملی و نتایج محسوس تأکید کردند. در این نشست، فعالان جوان، رهبران جوامع بومی، نمایندگان سازمان ملل و سیاست‌گذاران، همراه با دیگر چهره‌های تأثیرگذار، بر ضرورت سرمایه‌گذاری فوری، اصلاح سیاست‌ها و ایجاد تغییرهایی اساسی برای تضمین مشارکت کامل و برابر زنان در جامعه تأکید داشتند.

عبد العزيز الواصل(Abdul Aziz bin Mohammed al-Wasil)، رئیس شصت و نهمین نشست کمیسیون وضعیت زنان پرسشی اساسی را مطرح کرد: «آیا جهان به تعهدهای خود در برابر برابری جنسیتی عمل کرده است؟»

آنتونیو گوترش: «سم مردسالاری بازگشته است»

دبیرکل سازمان ملل، آنتونیو گوترش(Antonio Guterres) هم در این نشست هشدار داد که برابری جنسیتی در معرض تهدید قرار دارد. او گفت:

یکی از جلسه‌های مهم در شصت‌ونهمین اجلاس کمیسیون وضعیت زنان، سخنرانی آنتونیو گوترش بود. دبیر کل سازمان ملل در سخنرانی پر شور خود در شصت و نهمین اجلاس کمیسیون وضعیت زنان (CSW69) بر اهمیت پیشرفت در حقوق زنان و برابری جنسیتی تأکید کرد. او در سخنان خود به چالش‌های موجود از جمله تبعیض، نابرابری اقتصادی، نابرابری در حقوق مالکیت و خشونت علیه زنان پرداخت و خواستار اقدام‌های قاطع و جهانی برای مقابله با این مشکلات شد. همچنین، گوترش از دولت‌ها و جوامع خواست که به تعهدهای خود در راستای توان افزایی زنان و دختران پایبند باشند و برنامه‌هایی را برای حمایت از آنان اجرا کنند. آنتونیو گوترش همچنین بر ضرورت تضمین مشارکت کامل، برابر و معنادار زنان در روندهای صلح‌سازی تأکید کرد. او هشدار داد که شکاف‌های عظیمی در برابری جنسیتی همچنان باقی است و بسیاری از دستاوردهای به دست آمده در این حوزه در حال بازگشت به عقب هستند.

گوترش بحران‌های جهانی از جمله کووید-۱۹، بحران بدهی، تغییرات اقلیمی، و درگیری‌های مسلحانه را از موانع جدی بر سر راه پیشرفت زنان دانست. او به کاهش منابع مالی سازمان‌های حقوق زنان، تضعیف اراده سیاسی و فقدان پاسخ‌گویی در زمینه برابری جنسیتی اشاره کرد و خواستار سرمایه‌گذاری‌های پایدار در این حوزه شد. او به موضوعاتی همچون حملات به حقوق باروری زنان پرداخت. گوترش همچنین تأکید کرد که فن‌آوری‌های نوین، از جمله هوش مصنوعی، بستری جدید برای سوءاستفاده و ترویج خشونت علیه زنان ایجاد کرده‌اند.

دبیر کل سازمان ملل همچنین پیشنهادهایی برای پیشبرد حقوق زنان ارائه داد که شامل تقویت حمایت مالی از سازمان‌های زنان، افزایش مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌ها، اقدام علیه خشونت دیجیتالی و گسترش آموزش و فرصت‌های اقتصادی برای زنان بود. او بر لزوم اجرای تعهدهای مندرج در «پیمان آینده» که حقوق زنان را در مرکز خود دارد، تأکید کرد و از دولت‌ها خواست تا سرمایه‌گذاری در برابری جنسیتی را به اولویت خود تبدیل کنند.

آنتونیو گوترش به نیاز فوری برای اقدام جهانی درجهت تامین حقوق زنان و رسیدگی به چالش‌های فزاینده‌ای که زنان به دلیل افزایش اقتدارگرایی، خشونت و کوچک شدن فضاهای جامعه مدنی با آن روبرو هستند، تاکید کرد. گوترش در سخنرانی خود بر واکنش فزاینده علیه برابری جنسیتی تأکید کرد و هشدار داد که زن‌ستیزی و عقب‌نشینی سیاسی پیشرفت‌هایی را که زنان در دهه‌های گذشته به‌سختی به دست آورده‌اند، به‌ویژه از زمان اعلامیه پکن و پلتفرم اقدام، تهدید می‌کند.

سخنرانی گوترش فراخوانی برای اقدام برای همه ذینفعان برای ادامه مبارزه در راستای برابری جنسیتی بود. او از جمله بر حمایت از افزایش سرمایه‌گذاری در حقوق زنان، حمایت قوی‌تر از سازمان‌های زنان و اطمینان از شنیده شدن صدای زنان در نقش‌های صلح و رهبری تاکید کرد. گفته‌های دبیرکل سازمان ملل همچنین براهمیت حفظ مشارکت جامعه مدنی و توانمندسازی زنان در فرآیندهای تصمیم گیری برای تضمین حمایت از حقوق آنها تاکید داشت.

زنان مختلف از گروه‌های فعال جامعه مدنی در این جلسه شرکت کرده و سؤالاتی را در مورد گام‌های عملی و رسیدگی به این مسائل و پاسخگویی دولت‌ها در قبال وعده‌هایشان مطرح کردند. با وجود پیشرفت‌هایی مانند افزایش مشارکت زنان در رهبری، گسترش فرصت‌های آموزشی و تقویت حمایت‌های قانونی، همچنان توافق عمومی بر این بود که تغییرات با سرعتی ناکافی پیش می‌روند و در برابر بحران‌های گوناگون آسیب‌پذیر هستند. پیام واضح بود: جهان نباید به وعده‌های صرف اکتفا کند، بلکه باید با اقدام‌های مؤثر و قاطع، موانع ساختاری را برطرف کرده و حقوق برابر زنان را تضمین کند.

پس از دبیرکل سازمان ملل، باب ری، رئیس شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل نیز این نگرانی‌ها را تکرار کرده و نسبت به مقاومت فزاینده در برابر برابری جنسیتی هشدار داد. او تصریح کرد:

با پایان مراسم افتتاحیه سخنرانان به وضوح اعلام کردند: جهان در لحظه‌ای سرنوشت‌ساز برای برابری جنسیتی قرار دارد!

رویدادهای جانبی

رویدادهای جانبی شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها است که توسط نهادهای مختلف سازماندهی شده‌اند. در اینجا به برخی ازرویدادهای جانبی می‌پردازیم.

شهرها برای سیداو

در نشست‌ جانبی «شهرهایی برای کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان (شهرها برای سیداو / Cities for CEDAW) حضور فعالان حقوق زنان ایرانی چشمگیر بود. جلسه با سخنرانی الهه امانی آغاز شد. او به این نکته مهم اشاره کرد که یکی از ویژگی‌های بارز این ابتکار، تشویق مشارکت جامعه مدنی، دانشگاهیان، سازمان‌های غیردولتی و بخش خصوصی در فرآیند سیاست‌گذاری شهری است. سازمان شهرها برای سیداو با هدف پیشبرد برابری جنسیتی در شهرهای سراسر جهان از طریق تصویب آیین‌نامه‌ها و قوانین منطبق با کنوانسیون فعالیت می‌کند. تا سال ۲۰۲۳، در ۱۵ شهرستان آیین‌نامه‌های مرتبط تصویب شده و بیش از ۷۰ شهر در سراسر دنیا قوانین مرتبط با این کنوانسیون را به اجرا درآورده‌اند.

پیشبرد حقوق جنسی و باروری در دنیای در حال تغییر

سه‌شنبه، ۱۱ مارس رویداد جانبی با عنوان «برابری و عدم تبعیض برای ۳۰ سال آینده: پیشبرد حقوق جنسی و باروری در دنیای در حال تغییر» با حمایت مشترک نمایندگی‌های دائم اروگوئه، نیوزیلند، مکزیک، مغولستان و اسپانیا و با سازمان‌دهی مرکز حقوق باروری، فدراسیون بین‌المللی تنظیم خانواده گروه کاری سازمان ملل در زمینه تبعیض علیه زنان و دختران مرکز عدالت جهانی برگزار شد. در این نشست، رویکردهای حقوقی و سیاسی برای مدیریت تنوع باورها در جوامع مورد بررسی قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که حقوق و رفاه زنان، دختران و افراد دارای هویت‌های جنسیتی متنوع به‌ویژه آسیب‌پذیرترین اقشار محفوظ بماند. این رویداد با تمرکز ویژه بر تضمین برابری جنسیتی و رفع تبعیض در دسترسی به حقوق سلامت جنسی و باروری بود و تلاش شد در آن تا دیدگاهی مبتنی بر پلورالیسم ارائه شود که با چارچوب «احترام، حمایت و اجرا» در حقوق بشر همخوانی داشته باشد.

جمع‌بندی

شصت و نهمین نشست کمیسیون وضعیت زنان، بر ضرورت مقابله با خشونت مبتنی بر جنسیت، از بین بردن کلیشه‌های جنسیتی و نقش مردان در پایان دادن به این بحران تمرکز داشت. همچنین، افزایش تهدیدهای ناشی از ظهور مجدد سیاست‌های اقتدارگرایانه راست‌گرا به عنوان یکی از چالش‌های عمده برای حقوق زنان شناسایی و مطرح شد. در این نشست برخی مواضع ارتجاعی و مقاومت‌های محافظه‌کارانه در برابر پیشرفت حقوق زنان و برابری جنسیتی مشاهده شد. این موارد شامل تلاش برخی کشورها برای تضعیف زبان اسناد بین‌المللی درباره حقوق جنسی و باروری، کاهش حمایت از کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان و مقاومت در برابر تعهدهای الزام‌آور در مورد مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های سیاسی بود. همچنین، افزایش نفوذ دولت‌های اقتدارگرا در سازمان‌های بین‌المللی، تهدیدی برای پیشرفت‌های حاصل شده در زمینه حقوق زنان محسوب می‌شود.

جوانان در این نشست نقش مهمی در دفاع از حقوق زنان و برابری جنسیتی داشتند. سخنران‌ها بر ضرورت ایجاد فرصت‌های رهبری برای نسل جدید تأکید کردند، به ویژه در حوزه تأمین مالی برابری جنسیتی و رفع موانع ساختاری برای زنان و دختران.

تأکید سخنران‌ها در این نشست بر اجرای مؤثر تعهدهای بین‌المللی، مقابله با خشونت‌های فزاینده و مشارکت معنادار زنان در سیاست‌گذاری از مهم‌ترین نکاتی بود که مورد بحث قرار گرفت. جامعه جهانی باید با اقدام‌های عملی‌، به کاهش نابرابری‌ها و ارتقای حقوق زنان بپردازد.