«آزمون اراده‌ها» یا «سرآغاز توافق»؛ ایران و آمریکا از هم چه می‌خواهند؟
وبسایت خامنه‌ای مطلبی منتشر کرده با عکس عباس عراقچی و تیتری که می‌گوید جمهوری اسلامی دست او را برای مذاکره پر کرده است. با چه؟ مشخص نیست. اما نکته مهم در این مطلب آن بخشی است که می‌گوید ایران بنا نیست خارج از موضوع هسته‌ای کاری به کار آمریکا داشته باشد.
علی رسولی
عباس عراقچی و ویتکاف- سوشال مدیا
در بحبوحه‌ی تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، ایران و ایالات متحده آمریکا امروز، شنبه ۲۳ فروردین/ ۱۲ آوریل، مذاکراتی حساس و بی‌سابقه را در سطحی بلندپایه درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی در مسقط، پایتخت عمان، آغاز کردند؛ مذاکراتی که از سوی طرفین «آزمون نیت‌ها» و فرصتی برای «برآورد حسن نیت» طرف مقابل توصیف شده است.
این نخستین بار پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور فعلی آمریکا، از برجام در دوره‌ی اول ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۱۳۹۷ است که واشنگتن و تهران وارد گفت‌وگوهایی در این سطح می‌شوند. هرچند هنوز شکل و شمایل دقیق این مذاکرات روشن نیست، اما نشانه‌هایی از فاصله دیدگاه‌ها در روزهای گذشته آشکار شده است.
مذاکره با واسطه یا مستقیم؟
مقام‌های ایرانی تأکید دارند که مذاکرات باید به‌صورت غیرمستقیم و با حضور میانجی برگزار شود، در حالی که سخنگوی کاخ سفید و رسانه‌های آمریکایی از گفت‌وگوهای مستقیم خبر داده‌اند. بنا بر گزارش وبسایت اکسیوس، مذاکرات قرار است در ابتدا به شکل غیرمستقیم آغاز شده و در صورت فضای مثبت، به مذاکرات مستقیم بینجامد.
ریاست هیئت آمریکایی بر عهده‌ی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ به خاورمیانه است و از طرف ایران نیز عباس عراقچی، وزیر خارجه، ریاست هیئت را برعهده دارد. گفت‌وگوها پشت درهای بسته در مسقط برگزار می‌شوند.
تهران چه می‌خواهد؟
مواضع ایران بر اساس اظهارات مقام‌های رسمی این کشور در روزهای اخیر بر چند محور استوار است: دستیابی به توافقی «واقعی، عادلانه و پایدار»، لغو تحریم‌های اقتصادی، و تضمین تداوم برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای.
علی شمخانی، مشاور ارشد رهبر جمهوری اسلامی، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) تأکید کرد:
پیشنهادهایی جدی و عملی آماده شده است و اگر آمریکا با نیت واقعی وارد گفت‌وگو شود، مسیر توافق هموار خواهد بود.
او یک روز پیش از این اظهارات گفته بود آمریکا اگر به تهدید حمله نظامی به ایران ادامه دهد، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران اخراج می‌شوند و مواد هسته‌ای غنی‌شده هم در جایی مخفی خواهند شد.
از سوی دیگر، عباس عراقچی نیز اظهار داشت که هدف اصلی مذاکرات، رفع تحریم‌ها و گفت‌وگو در مورد احیای توافق هسته‌ای است که تهران همواره بر ماهیت صلح‌آمیز آن پافشاری کرده است.
در همین حال، علی واعظ، تحلیل‌گر گروه بین‌الملل بحران، معتقد است که یکی از حساس‌ترین مسائل در آغاز مذاکرات، تعیین «دامنه گفت‌وگوها» خواهد بود. او می‌گوید که ایران مایل نیست در مرحله نخست وارد مذاکراتی با محورهای گسترده شود، اما در عین حال هیچ توافق پایداری ممکن نیست مگر آنکه جنبه‌های وسیع‌تری را دربر گیرد.
واعظ همچنین احتمال می‌دهد که ایران گام‌هایی در راستای کاهش فعالیت‌های هسته‌ای بردارد، اما به‌طور کامل برنامه‌اش را متوقف نخواهد کرد؛ امری که در صورت تخفیف تحریم‌ها ممکن است.
در تهران همین موضع را هم‌اکنون در تیتر یک وبسایت رهبر جمهوری اسلامی می‌توان دید. در مطلبی با عکس عباس عراقچی و تیتری که می‌گوید جمهوری اسلامی دست او را برای مذاکره پر کرده است. با چه؟ مشخص نیست. اما نکته مهم در این مطلب آن بخشی است که به موضوعات فراهسته‌ای می‌پردازد و می‌گوید ایران بنا نیست خارج از موضوع هسته‌ای کاری به کار آمریکا داشته باشد.
در بخشی از این مطلب آمده است که مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا همواره در جریان بوده و آنچه سبب شده که نتیجه حاصل نشود تسری موضوعات مذاکره از سوی آمریکا به ماجراهای غیرهسته‌ای بوده است:
مذاکره‌ی غیرمستقیم با آمریکا برای احیای برجام، طی چند سال اخیر، هم در دولت آقای روحانی و هم در دولت شهید رئیسی در جریان بوده و جمهوری اسلامی از آن روی‌گردان نبوده است. آنچه مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات بود، باج‌خواهی آمریکایی‌ها و طرح موضوعات فراهسته‌ای بود.
و واشنگتن چه می‌خواهد؟
از سوی دیگر، آمریکا موضعی صریح اتخاذ کرده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز جمعه اعلام کرد: «ایران نباید هرگز به سلاح هسته‌ای دست یابد.» او در جمع خبرنگاران در هواپیمای ریاست‌جمهوری افزود: «من می‌خواهم ایران کشوری عالی، قدرتمند و شاد باشد، اما نمی‌توانند به سلاح هسته‌ای دست یابند.»
استیو ویتکاف نیز در گفت‌وگو با روزنامه وال‌استریت ژورنال گفت که خط قرمز دولت ترامپ، جلوگیری از دستیابی ایران به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای است. او تأکید کرد که «حذف کامل برنامه هسته‌ای» خواسته اصلی واشنگتن در این مذاکرات است، اما در عین حال احتمال ارائه‌ی برخی امتیازها و رسیدن به «راه‌حل میانه» را نیز رد نکرد.
به‌گفته ویتکاف، این دور نخست مذاکرات بیش از آنکه روی جزئیات توافق متمرکز باشد، تلاشی برای «اعتمادسازی» و ایجاد زمینه برای گفت‌وگوهای مؤثر در آینده است.
خاورمیانه پرآشوب
این مذاکرات در شرایطی انجام می‌شود که تحولات منطقه به‌شدت در حال تغییر است. جنگ‌های اخیر در غزه و لبنان، دو متحد اصلی ایران — یعنی حماس و حزب‌الله — را تضعیف کرده‌اند و حملات هوایی مستمر آمریکا، گروه انصارالله (حوثی‌های یمن) را نیز تحت فشار قرار داده است.
هم‌زمان، ایران همچنان با فشار تحریم‌های اقتصادی فلج‌کننده مواجه است که پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ دوباره اعمال شدند. این تحریم‌ها باعث شده‌اند تا اقتصاد ایران با چالش‌های عمیقی روبه‌رو شود و همین مسأله انگیزه‌ای مضاعف برای بازگشت به میز مذاکرات برای تهران ایجاد کرده است.
در گزارشی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیراً منتشر کرده، آمده است که ایران بیش از ۲۷۴ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار دارد. این سطح از غنی‌سازی، فاصله اندکی با حد ۹۰ درصدی دارد که برای ساخت سلاح هسته‌ای لازم است و همین موضوع نگرانی‌های بین‌المللی را افزایش داده است.
ایران همچنین در ماه دسامبر اعلام کرد که اقدام به تغذیه نسل جدیدی از سانتریفیوژها در سایت فوردو کرده است؛ اقدامی که در بلندمدت می‌تواند سرعت تولید اورانیوم غنی‌شده را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش خود، نسبت به این تحولات ابراز «نگرانی عمیق» کرده است.
چشم‌انداز مذاکرات: محتاط اما امیدوار
برخی ناظران بر این باورند که این دور مذاکرات، اگرچه به احتمال زیاد منجر به یک توافق فوری نخواهد شد، اما می‌تواند دریچه‌ای برای بازگشت به مسیر دیپلماسی گشوده و زمینه را برای مراحل بعدی فراهم کند.
روبرت اینهورن، مقام پیشین وزارت خارجه آمریکا در حوزه عدم اشاعه سلاح هسته‌ای، معتقد است:
دولت ترامپ در موقعیتی مناسب برای دستیابی به توافقی قوی و قابل راستی‌آزمایی قرار دارد. اما نباید در ارزیابی قدرت چانه‌زنی خود دچار اغراق شود.
او تأکید می‌کند که هر توافقی باید دارای «مکانیسم‌های نظارتی دقیق» باشد تا اطمینان حاصل شود که ایران قصد ساخت بمب ندارد.
نظرها
نظری وجود ندارد.