عمان، میانجی خاورمیانه، در کانون نخستین نشست کلیدی ایران و آمریکا

به‌گزارش آسوشیتدپرس، در مسقط، پایتخت عمان که در دامنه کوه‌های صخره‌ای حجر قرار دارد، ایران و ایالات متحده آمریکا برای نخستیین بار از آغاز دوره دوم ریاست‌ جمهوری دونالد ترامپ، درباره برنامه هسته‌ای تهران گفت‌وگو خواهند کرد.

اگرچه بعید است که ایران و آمریکا به توافقی فوری دست یابند، اما مذاکرات برای این دو کشور که نزدیک به نیم قرن است درگیر خصومت بوده‌اند، از بالاترین حساسیت‌ها برخوردار است. ترامپ بارها تهدید کرده است که در صورت عدم توافق، حملات هوایی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران را آغاز خواهد کرد. مقامات ایرانی نیز هشدار داده‌اند که با ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود که تا نزدیک به سطح مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای رسیده است، ممکن است به سمت ساخت بمب اتمی حرکت کنند.

در کانون این ماجرا، عمان قرار دارد - یکی از آخرین سلطان‌نشین‌های جهان در حاشیه شرقی شبه‌جزیره عربستان. پیشینه تاریخی منحصربه‌فرد، ویژگی‌های مردم‌شناختی و مجاورت جغرافیایی این کشور با ایران، آن را به سبب میزبانی مکرر از گفت‌وگوهای مربوط به ایران، به بازیگری مهم برای غرب تبدیل کرده است. اما این دور جدید از مذاکرات - که ترامپ تنها چند روز پیش در دفتر بیضی کاخ سفید به شکلی ناگهانی آن را اعلام کرد - عمان را در کانون توجهی قرار داده که معمولاً از آن پرهیز می‌کند.

جورجیو کافیرو، مدیرعامل و بنیانگذار مؤسسه‌ی تحلیلی «گلف استیت»، مستقر در واشنگتن که در زمینه مشاوره‌ی ریسک ژئوپلتیک فعالیت می‌کند، در این‌باره می‌گوید:

«موازنه‌گری عمانی» در خاورمیانه ناآرام

عمان با جمعیت ۵,۲ میلیون نفری، در سرزمینی خشک و کمی بزرگتر از ایتالیا، در میان کشورهای عرب خلیج فارس متمایز است. ثروت نفت و گاز آن در مقایسه با همسایگانش ناچیز است و شهروندانش از کارگران خارجی بیشترند. عمانی‌ها را می‌توان در مشاغل معمولی از رانندگی تاکسی تا کارمندی دفاتر یافت. همچنین مردم این کشور پیرو مذهب اباضیه هستند؛ شاخه‌ای لیبرال‌تر در اسلام که به پیش از تقسیم سنی-شیعه بازمی‌گردد.

عمان موقعیتی استراتژیک در تنگه هرمز دارد؛ آبراه باریکی که یک‌پنجم نفت جهان از آن عبور می‌کند.

این کشور روزگاری امپراتوری دریایی بود که تا زنگبار در آفریقا گسترش یافته بود. مارک جی. اورایلی، استاد تاریخ دانشگاه هایدلبرگ در اوهایو، می‌گوید این تاریخ بر نحوه تعامل عمان با جهان تأثیر گذاشته است.

اورایلی بیش از ۲۵ سال پیش از این استراتژی به‌عنوان «عمانی‌بالانسینگ» (موازنه‌گری عمانی) نام برد؛ رویکردی که حتی پس از مرگ سلطان قابوس در سال ۲۰۲۰ و به قدرت رسیدن سلطان هیثم بن طارق آل سعید برای این سلطان‌نشین کارآمد مانده است.

به‌گفته مارک جی. اورایلی:

با این حال، این رویکرد در سال‌های اخیر مورد آزمایش قرار گرفته است. عمان همچنان روابط دیپلماتیک خود با شورشیان حوثی یمن را حفظ کرده است، گروهی که اکنون زیر حملات هوایی شدید دولت ترامپ قرار دارند.

همچنین پیوندهای عمان با ایران که در دهه ۱۹۷۰ و با اعزام نیروهای نظامی توسط محمدرضا پهلوی، پادشاه وقت ایران برای کمک به سرکوب شورش ظفار در این کشور تقویت شد، پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ایران نیز تداوم یافته است.

آمریکا سال‌هاست که برای مذاکره با ایران به عمان متکی بوده است؛ از جمله مذاکرات محرمانه در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما که در نهایت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران با قدرت‌های جهانی منجر شد.

اورایلی در این‌باره می‌گوید:

چالش‌های پیش رو

این دور از مذاکرات با گذشته تفاوت دارد. اولین چالش برای عمان، عمومی شدن این گفت‌وگوهاست. مسقط معمولاً بر روابط دیپلماتیک محرمانه و دوراندیشانه تکیه دارد؛ میراثی از دوران قدیم حکومت عرب‌های خلیج فارس. در مقایسه با این کشور، همسایگان امروز عمان دیپلماسی نسبتاً علنی‌تری دارند؛ مانند نقش قطر در مذاکرات با طالبان افغانستان، میزبانی عربستان سعودی از گفت‌وگوهای روسیه و آمریکا و یا میانجی‌گری امارات متحده عربی در تبادل زندانیان روسیه و آمریکا. تاکنون، رسانه‌های دولتی عمان که بر فضای خبری این کشور مسلط هستند، درباره مذاکرات روز شنبه ایران و آمریکا سکوت کرده‌اند.

جورجیو کافیرو در این‌باره می‌گوید:

چالش دیگر، انتظارات دو طرف است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، تأکید دارد که مذاکرات به‌شکل غیرمستقیم و احتمالاً با میانجی‌گری بدر بن حمد آل البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، انجام خواهد شد. اما ترامپ اصرار دارد که گفت‌وگوها مستقیم باشد. اگرچه این موضوع مانع بزرگی نیست، اما نشان‌دهنده دشواری پیشِ روی مذاکرات است؛ به‌ویژه پس از سال‌ها گفت‌وگوی غیرمستقیم در دوران جو بایدن که به نتیجه نرسید.

از سوی دیگر، اگرچه آمریکا می‌تواند تسهیلاتی در تحریم‌های اقتصادی ایران ارائه دهد، اما مشخص نیست تهران تا چه حد حاضر به امتیازدهی است. براساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام)، ایران مجاز بود مقدار کمی اورانیوم غنی‌شده تا ۳,۶۷ درصد ذخیره کند، اما امروز میزان ذخایر آن به ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک شده و بخشی از ظرفیت تولید اورانیوم غنی‌شده‌اش تا ۶۰ درصد رسیده است. با در نظر گرفتن مذاکرات پس از خروج یک‌جانبه ترامپ از برجام در ۲۰۱۸، به‌نظر می‌رسد ایران دست‌کم خواهان حفظ غنی‌سازی تا ۲۰ درصد باشد.

اما یک چیز قطعی است: ایران به هیچ‌وجه برنامه هسته‌ای خود را به‌طور کامل متوقف نخواهد کرد. این امر پیشنهاد بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مبنی بر «راه‌حل لیبی» (ورود آمریکا، تخریب تأسیسات و جمع‌آوری تجهیزات تحت نظارت و اجرای آمریکا) را غیرعملی می‌سازد.

رهبران ایران، از جمله علی خامنه‌ای، همیشه به سرنوشت معمر قذافی، دیکتاتور لیبی که در قیام سال ۲۰۱۱ با سلاح خودش به دست شورشیان کشته شد، به‌عنوان هشداری درباره عواقب اعتماد به آمریکا اشاره کرده‌اند.

علی شمخانی، مشاور ارشد خامنه‌ای، نیز هشدار داده است که در صورت ادامه تهدیدهای آمریکا، ایران ممکن است بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج و همکاری با این نهاد را متوقف کند. او حتی به «انتقال مواد غنی‌شده به مکانی امن» اشاره کرده که می‌تواند به‌معنای بازگشت به سیاست سایت‌های هسته‌ای مخفی باشد؛ همان رویکردی که بیش از ۲۰ سال پیش بحران برنامه هسته‌ای ایران را آغاز کرد.

با این حال، مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، روز جمعه گفت:

مذاکرات ایران و آمریکا در عمان در شرایطی حساس و با انتظارات متضاد دو طرف آغاز شده است. موفقیت یا شکست این گفت‌وگوها نه‌تنها بر آینده برنامه هسته‌ای ایران، بلکه بر ثبات منطقه نیز تأثیر عمیقی خواهد گذاشت.

نقش دیپلماتیک عمان به‌عنوان پلی میان غرب و تهران، بار دیگر در کانون توجه جهانی قرار گرفته است.