از «برجام ۲» به «لیبی»؛ چرخش آمریکا در یک روز
گفته شده است که در نشست روز سه‌شنبه، ترامپ به همراه مشاوران امنیتی‌اش به بررسی گزینه‌های مختلف درباره ایران پرداختند، از جمله چگونگی پیشبرد مذاکرات عمان، اعمال تحریم‌های هدفمندتر، و ارزیابی احتمال اقدام نظامی در صورت شکست دیپلماسی.
بخش خبر
در آستانه دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا که قرار است روز شنبه آینده در مسقط، پایتخت عمان برگزار شود، اظهارات استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهوری آمریکا در امور خاورمیانه، درباره میزان قابل‌قبول غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، وضعیت صحنه مذاکرات را که از قبل هم پیچیده بود، پیچیده‌تر و بغرنج‌تر کرده است.
جنجال ویتکاف از یک مصاحبه تلویزیونی آغاز شد. او شامگاه دوشنبه ۲۵ فروردین/ ۱۴ آوریل در مصاحبه‌ای با شبکه فاکس نیوز اعلام کرد:
هیچ دلیلی وجود ندارد که ایران اورانیوم را بیش از سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند.
این سخنان از سوی برخی به عنوان تعدیل موضع دولت ترامپ و نوعی نرمش در برابر برنامه هسته‌ای ایران تفسیر شد؛ موضوعی که بلافاصله واکنش‌های تند محافظه‌کاران را در پی داشت.
آنچه ویتکاف آن را به عنوان مدل مذاکراتی مطرح کرد شباهت زیادی به برجام داشت و به همین دلیل بلافاصله در رسانه‌ها از آن به عنوان نسخه دوم برجام یاد شد.
اما موضع عمومی جمهوری‌خواهان و لابی‌های محافظه‌کار در سیاست آمریکا در قبال پرونده هسته‌ای ایران و مذاکراتی که از دهه ۸۰ شمسی تا کنون برگزار شده یک ستون مرکزی داشته است: غنی‌سازی صفر. چیزی شبیه به معامله‌ای که با معمر قذافی شد و نهایتاً برچیده‌شدن کامل برنامه هسته‌ای و خروچ سانتریفیوژها از لیبی حاصل آن بود.
اظهارات ویتکاف اما به مثابه ویران کردن این ستون مرکزی در نظر گرفته شد و «مدل لیبی» که بنیامین نتانیاهو دو هفته پیش آن را به دونالد ترامپ پیشنهاد داد در آن مصاحبه کنار گذاشته می‌شد.
پس از بالا گرفتن اعتراض‌ها، دفتر ویتکاف شامگاه سه‌شنبه در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) تلاش کرد ابهامات را رفع کند. در این بیانیه آمده بود:
هرگونه توافق آینده با ایران باید چارچوبی برای صلح، ثبات و شکوفایی در خاورمیانه ترسیم کند، که لازمه آن توقف غنی‌سازی اورانیوم و پایان دادن به برنامه تسلیحاتی ایران است.
اما این توضیح نیز نتوانست از حجم انتقادها بکاهد.
لیندسی گراهام، سناتور جمهوری‌خواه، در واکنش به موضع ویتکاف در توییتی نوشت:
هیچ توافقی با ایران نباید شامل حق غنی‌سازی باشد. غنی‌سازی، مسیر ساخت سلاح هسته‌ای است.
نیکول گرایوسکی، استاد دانشگاه آکسفورد نیز با طعنه نوشت:
موضع دولت آمریکا در کمتر از ۲۴ ساعت از اجازه غنی‌سازی ۶۰ درصد به ۳.۶۷ درصد و سپس به صفر تغییر کرد!
در همین حال، مایک پنس، معاون رئیس‌جمهور سابق آمریکا، هشدار داد:
نباید اجازه داد ایران حتی ابزار ساخت سلاح هسته‌ای را در اختیار داشته باشد. هرگونه برنامه غنی‌سازی، تهدیدی جدی برای اسرائیل و آمریکا است. این برنامه باید به‌طور کامل تکه تکه یا نابود شود.
موضع تهران: خطوط قرمز روشن است
همزمان با این تحولات، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی روز سه‌شنبه ۲۶ فروردین، در دیدار با شماری از مسئولان نظام، دور نخست مذاکرات در عمان را «مثبت» ارزیابی کرد ولی گفت:
در این قدم‌های اول هم خوب حرکت شده، خوب اجرا شده، بعد از این هم بایستی کاملا با دقت دنبال بشود ــ خطوط قرمز مشخص است؛ برای طرف مقابل هم مشخص است، برای ما هم مشخص است ــ و مذاکرات به شکل خوب دنبال بشود. ممکن است به نتیجه برسد، ممکن است نرسد؛ نه خیلی خوش‌بینیم، نه خیلی بدبینیم. البته به طرف مقابل خیلی بدبینیم، طرف مقابل را قبول نداریم، می‌شناسیم طرف مقابل را، اما به توانایی‌های خودمان خوش‌بین هستیم، میدانیم که ما خیلی کارها می‌توانیم انجام بدهیم، شیوه‌های خوبی بلد هستیم.
از سوی دیگر، علی محمد نائینی، سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم به بخشی از صحبت‌های ویتکاف که گفته بود برنامه تسلیحاتی و موشکی جمهوری اسلامی هم مرتبط با پرونده هسته‌ای و مذاکرات آن است، تأکید کرد که امنیت ملی ایران و توان دفاعی آن خط قرمز نظام است.
اما صریح‌ترین موضع به این چرخش در موضع آمریکا را روزنامه کیهان داشت که از اول هم ساز مخالفت با مذاکره را کوک کرده بود.
حسین شریعتمداری، مدیرمسئول منصوب خامنه‌ای در این روزنامه در یادداشتی با عنوان «ترامپ با صدای بلند فکر می‌کند!» نوشت که ذات پلید ترامپ و آمریکا با این چرخش ویتکاف روشن شد:
اظهارات اخیر استیو ویتکاف، کمترین تردیدی باقی نگذاشت که آمریکا خطوط قرمز را رعایت نکرده و از اولین آزمون برای «راستی‌آزمایی ادعاها» رفوزه شده است. ترامپ و فرستاده‌اش به عمان اگرچه تلاش می‌کردند که انتظارات باج‌خواهانه خود از مذاکرات را پنهان کنند ولی در همان حال نشانه‌هایی می‌فرستادند که از درون پلیدشان خبر می‌داد. به بیان دیگر، «ترامپ با صدای بلند فکر می‌کرد»! و آن صدا در این سو ناشناخته نبود و آنچه بسیاری در آینه نمی‌دیدند و یا سیاه و سفید می‌دیدند، رهبر فرزانه ما در خشت خام نیز می‌دیدند و این‌گونه بود که می‌فرمودند؛«البتّه به طرف مقابل خیلی بدبینیم، طرف مقابل را قبول نداریم، می‌شناسیم طرف مقابل را».
او در ادامه هم نوشت که آمریکا از خطوط قرمز عبور کرده و در نتیجه به هیچ‌وجه قابل مذاکره نیست.
زمینه‌سازی برای احتمال بن‌بست یا تشدید فشار؟
اظهارات اخیر ویتکاف در حالی مطرح می‌شود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، بار دیگر هشدار داده در صورت شکست مذاکرات، گزینه نظامی روی میز باقی خواهد ماند.
همزمان با این رویداد‌ها روز سه‌شنبه در اتاق وضعیت کاخ سفید (Situation Room) ترامپ نشستی با مقام‌های عالی‌رتبه امنیتی کشورش درباره ایران برگزار کرد. این جلسه با محوریت بررسی برنامه هسته‌ای ایران و تعیین راهبرد آمریکا در مذاکرات پیش‌رو تشکیل شده است.
کارولاین لویت، سخنگوی کاخ سفید هم در نشست خبری روز سه‌شنبه گفت:
رئیس‌جمهور کاملاً روشن ساخته که هدف از مذاکرات این است که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نیابد. او در گفت‌وگو با سلطان عمان نیز این موضوع را با صراحت اعلام کرده است.
او همچنین تأکید کرد که اگرچه ترامپ به گفت‌وگو و دیپلماسی باور دارد، اما گزینه نظامی همچنان روی میز است، در صورتی که ایران از برنامه هسته‌ای‌اش عقب‌نشینی نکند.
ترامپ از فوریه سال جاری، کارزار فشار حداکثری علیه ایران را مجدداً فعال کرده است. این سیاست در دوران نخست ریاست‌جمهوری او آغاز شد؛ زمانی که در سال ۱۳۹۷ از توافق برجام خارج شد و مجموعه‌ای از تحریم‌های فلج‌کننده را علیه جمهوری اسلامی ایران بازگرداند.
با خروج آمریکا از برجام، ایران نیز طی ماه‌های بعد، به‌تدریج از تعهدات هسته‌ای خود عقب‌نشینی کرد و برنامه غنی‌سازی اورانیوم را با سرعتی بی‌سابقه توسعه داد.
به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران هم‌اکنون بیش از ۲۷۴ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار دارد. این میزان، فاصله‌ای بسیار اندک با آستانه ۹۰ درصدی لازم برای تولید سلاح هسته‌ای دارد و نگرانی‌های فزاینده‌ای در محافل غربی برانگیخته است.
در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن، آمریکا تلاش کرد از طریق مذاکرات غیرمستقیم در وین و مسقط، مسیر احیای برجام را پی بگیرد، اما این تلاش‌ها به نتیجه ملموسی نرسید.
گفته شده است که در نشست روز سه‌شنبه، ترامپ به همراه مشاوران امنیتی‌اش به بررسی گزینه‌های مختلف درباره ایران پرداختند، از جمله چگونگی پیشبرد مذاکرات عمان، اعمال تحریم‌های هدفمندتر، و ارزیابی احتمال اقدام نظامی در صورت شکست دیپلماسی.
منبع دیگری نیز به رویترز گفته است که برگزاری این نشست در «اتاق وضعیت» اقدامی غیرعادی نیست، چرا که رئیس‌جمهور به‌طور مرتب در این اتاق برای دریافت گزارش‌های امنیتی حضور پیدا می‌کند.
نظرها
نظری وجود ندارد.