هنرمندان تئاتر شهرستان‌ها در فقر و محرومیت

بودجه‌ای که برای تئاتر در شهرستان‌ها در نظر گرفته می‌شود آن‌قدر اندک است که در نهایت به هنرمندان تئاتر چیزی نمی‌رسد. بیشتر آن هم صرف هزینه‌های خودشان می‌شوند. اگر گروهی بتواند به جشنواره‌ای راه پیدا کند کمک‌هزینه‌ای می‌گیرد که به هیچ عنوان کفاف  هزینه‌های ماه‌ها تلاش آن گروه را نمی‌دهد. به همین دلیل معمولا برخی کارگردان‌ها از دانشجویان و بازیگران غیرحرفه‌ای استفاده می‌کنند‌ یا نمایشنامه‌هایی را انتخاب می‌کنند که تک پرسناژ یا نهایتا دو تا سه پرسناژ داشته باشند. برای هزینه‌های دکور و لباس و... هم معمولا به شکل دوستانه و همدلانه همه‌چیز را جور می‌کنند. برخی مجبورند با تکیه بر روابطشان و ساختن کارهای سفارشی در جشنواره‌های حکومتی حداقل‌های زندگی را تامین کنند.

سال پیش در مشهد جشنواره استنانی برگزار شد ولی کاملا سفارشی. هنرمندان حرفه‌ای و مستقلی که معمولا آثارشان هر ساله به جشنواره‌ تئاتر فجر راه پیدا می‌کرد و اتفاقا آثارشان جزو آثار برتر هم می‌شد اصلا در جشنواره استانی و دیگر جشنواره‌ها شرکت نکردند. از آنجایی که چند سالن‌ خصوصی در مشهد هم تعطیل شدند به طور کلی این گروه‌های مستقل اجرایی نداشتند. نهایتا اداره ارشاد از تعدادی گروه‌های ضعیف که به خاطر کیفیت خیلی پایین آثارشان هیچ‌وقت نمی‌توانستند حتی در جشنواره‌ استانی حضور داشته باشند همراه با چند گروه قدیمی دیگر  دعوت کرد تا جشنواره را حتما برگزار کند‌. هیچ استقبالی هم  از جشنواره نشد و برای بسیاری از هنرمندان واقعی تئاتر حتی دیدن این آثار خیانت محسوب می‌شد. از نظر درآمد هم اصلا اسم کمک‌هزینه‌های جشنواره‌ها و حتی فروش گیشه را نمی‌توان درآمد گذاشت. هزینه‌های اجرای یک تئاتر باتوجه به تورم شدید در سال‌های اخیر بیشتر از این مبالغ اندک کمک‌هزینه‌هاست. گیشه هم که هیچ!

این گروه‌ها دست به هر کاری می‌زنند. در هر جشنواره‌ای با هر عنوانی شرکت می‌کنند. چون اختاپوس رنگ عوض می‌کنند. برای مثال نمایشی آماده می‌کنند و با موضوع خرمشهر در جشنواره لاله‌های سرخ شرکت می‌کنند‌. بعد با همان نمایش و با اعمال تغییراتی اندک در جشنواره دفاع مقدس و یا جشنواره مرصاد هم شرکت می‌کنند. یا در جشنواره بهزیستی همان نمایش را با موضوع سلامت اجرا می‌کنند. چون معمولا دست‌اندرکاران دولتی آنها را می‌شناسند کارشان همیشه مورد تایید قرار می‌گیرد و پول خوبی هم درمی‌آوردند. همان کارها را به شکل خیابانی و... هم اجرا می‌کنند و از نهادهای مختلف پول می‌گیرند. در مقابل هنرمندان مستقل که به دنبال خلاقیت و اجرای یک تئاتر مدرن و با کیفیت هستند همیشه برای اخذ مجوز اجرا با سنگ‌اندازی‌های زیاد اداره ارشاد روبه‌رو هستند. آنها معمولا هیچ درآمدی از تئاتر ندارند یا دانشجویند یا شغل دیگری دارند.

وضع هنرمندان تئاتر در شهرهای بزرگ و در مراکز استان‌ها به‌طورکلی بهتر است. در بسیاری از شهرهای کوچک اطراف و استان‌های دیگر من برخی هنرمندان تئاتر را می‌شناسم که بسیار مستعد و پرقدرت بودند اما به دلیل نداشتن درآمد و بیکاری سرخورده شدند؛ به اعتیاد پناه آوردند حتی برخی دست به خودکشی زدند و یا کلا از تئاتر کناره‌گیری کردند. معمولا شهرهای کوچک هر استان یکی دو سالن نمایش و انجمن نمایش دارند ولی در اکثرشان هیچ فعالیتی وجود ندارد. سال به سال در دهه فجر مکگن است تئاتری اجرا شود آن هم توسط گروه‌های وابسته به خود اداره ارشاد هر شهر. کلا به تئاتر شهرستان‌ها ظلم می‌شود و همه‌چیز در مرکز است‌. نمود مرکزگرایی در هر استانی هم به این شکل است که فقط به مرکز استان توجه می‌شود.

معمولا جشنواره‌ی تئاتر استانی اواخر تابستان تا ابتدای پاییز هر سال برگزار می‌شد اما با خیزش ژن، ژیان، آزادی اکثر شهرهای کردستان درگیر اعتراضات بودند. تئاتری اجرا نشد. تئاتر در خیابان اجرا می‌شد توسط مردم و هنرمندان تماشاگر بودند. سال پیش هم قرار بود سی‌وسومین دوره جشنواره استانی برگزار شود اما اصلا برگزار نشد چون تنها یک گروه متقاضی شرکت در جشنواره بود. هیچ فراخوانی هم مبنی بر برگزاری این جشنواره از طرف مرکز هنرهای نمایشی منتشر نشد. هیأت رئیسه انجمن هنرهای نمایشی استان با درخواست تشکیل مجمع عمومی فوق‌العاده و برگزاری انتخابات استعفای رسمی خود را اعلام کردند. اما بعد از مدتی خبرهایی منتشر کردند که ظاهراً با «مجاهدت و تلاش بی‌سابقه‌ی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کردستان» جشنواره برگزار شده.  حتی نام داوران را در اخبار اعلام کردند و مدعی شدند جشنواره از ۲۲ تا ۲۳ آذر برگزار شده‌ اما نه خبری از تعداد آثار شرکت کننده بود نه گروه‌های شرکت‌کننده نه گروه‌های منتخب و نفرات برگزیده. واقعیت این یود که از  مرکز دستور آمده بود که جشنواره به هر شکلی هست باید یرگزار شود. ظاهرا کار به این شکل انجام شده بود که یکی دو نفر از کارگردانان تئاتری که خودشان کارمند اداره ارشاد بودند چند کار را معرفی کرده و فیلم آن اجراها را تحویل اداره ارشاد داده بودند که در این بین حتی یکی دو کار هم بود که اصلا کارگردانانشان خبر نداشتند و اعلام هم کرده بودند که در هیچ جشنواره شرکت نمی‌کنند. به این ترتیب جشنواره به شکل صوری برگزار شد و اختتامیه آن را هم در دفتر مدیرکل برگزار کردند.  

به هیچ عنوان  تئاتر در شهرستان‌ها شغل محسوب نمی‌شود و درآمدی هم ندارد. خود من هم نمایشنامه‌هایم را بدون هیچ دستمزدی در اختیار گروه‌ها می‌گذارم. امکانات و تجهیزات سالن‌های نمایش محدود است. محدویت‌ها و اعمل نظرها و سانسور در هر استانی متفاوت است و سلیقه‌ای‌ست.  سال گذشته پیش از آغاز خیزش سراسری در چندین استان گروه‌های مختلف از من نمایشنامه گرفتند و من هم اجازه اجرا به آنها دادم اما با آغاز خیزش اعلام کردم  رضایت قلبی ندارم که همگی انصراف دادند و اصلا کار نکردند.