کاووس سیدامامی که مدعی «خودکشی» او در اوین شدند که بود؟

کاووس سیدامامی در سوم دی ۱۳۳۲ در شمیرانات به‌دنیا آمد. در ۱۹ بهمن ۱۳۹۶، دو هفته پس از بازداشتش، از زندان اوین خبر «خودکشی» او را در این زندان اعلام کردند. پیکر او در طبیعت روستای امامه در آغوش طبیعت به خاک سپرده شد. 

اطلاعات سپاه پاسداران چهارم بهمن ۱۳۹۶ این جامعه‌شناس و فعال محیط زیست را که تابعیت ایرانی‌کانادایی داشت همراه با هفت فعال و کارشناس زیست‌محیطی دیگر دستگیر کرد: مراد طاهباز، نیلوفر بیانی، امیرحسین خالقی، عبدالرضا کوهپایه، سپیده کاشانی دوست، هومن جوکار، سام رجبی و طاهر قدیریان.  

پس از مرگ مشکوک سیدامامی، شکنجه‌های دیگر کنشگران محیط زیستی این پرونده ادامه داشت. مقام‌های قضایی پس از ماه‌ها شکنجه و اعتراف‌گیری اجباری این کارشناسان محیط زیستی را با اتهام‌هایی مانند «جاسوسی» سال‌ها در زندان به بند کشیدند؛ اتهامی که هرگز ثابت نشد. 

وزارت اطلاعات و چندتن از مقام‌های دولت در آن دوره «جاسوس» نبودن سیدامامی و زندانیان دیگر این پرونده را تأیید کردند اما مقام‌های قوه قضاییه همصدا با اطلاعات سپاه بر طبل اتهام جاسوسی آنها کوبیدند و به بی‌گناهی آنها وقعی نگذاشتند. 

در میان این زندانیان عبدالرضا کوهپایه اول فروردین ۱۳۹۹، پیش از به پایان رساندن چهار سال محکومیت خود، مشمول عفو رهبری شد. ۲۷ مرداد ۱۴۰۲ مراد طاهباز یکی از پنج زندانی دو تابعیتی ایرانی‌آمریکایی از زندان آزاد شد و به آمریکا بازگشت. سام رجبی و امیرحسین خالقی نیز پس از شش سال با اتمام دوران محکومیت خود در آذر ۱۴۰۲ آزاد شدند. هومن جوکار، سپیده کاشانی دوست، نیلوفر بیانی و طاهر قدیریان نیز ۲۰ فروردین ۱۴۰۳ مشمول «عفو عید فطر» شدند و در فاصله دو روز از زندان آزاد شدند. پس از آزادی این چهار زندانی همراه با یارانشان برای گرامیداشت یاد کاووس سیدامامی به مزار او در روستای امامه رفتند.

کاووس سیدامامی که بود؟

کاووس سیدامامی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه امام صادق تهران و مدیرعامل سازمان غیردولتی «حیات وحش میراث پارسیان» بود. او پیش از انقلاب ۱۳۵۷ کارشناسی ارشد خود را در اموربین‌الملل در دانشگاهی در ایالات متحده تمام کرد و از سال ۱۳۵۸ فعالیت آکادمیک خود را در ایران در دانشگاه جندی‌شاپور اهواز با تدریس جامعه‌شناسی آغاز کرد.

سیدامامی سال ۱۳۵۹ با مریم ممبینی ازدواج کرد و با شروع جنگ کاووس سیدامامی هم برای جنگ در جبهه آبادان داوطلب شد و به جنگ رفت. فرزند اول او رامین سیدامامی (کینگ رام) در حین جنگ به دنیا آمد. پس از مدتی در پی اصابت ترکشی در خرمشهر سیدامامی را برای مداوا به تهران فرستادند. او پس از بهبودی در دانشگاه امام صادق تدریس را آغاز کرد. سیدامامی به ترجمه تالیف کتاب‌ها، مقالات و پروژه‌های متفاوتی پرداخت. او در آثارش به موضوعاتی مانند اسلام و دین، اخلاق و محیط زیست، فرهنگ، روابط بین‌الملل، ارزش‌ها  و … پرداخت.  

مرگ مشکوک سیدامامی

مسئولان زندان مرگ ناگهانی کاووس سیدامامی را «خودکشی» اعلام کردند و آن را به «کوتاهی و قصور کارکنان زندان» نسبت دادند. جامعه بین‌المللی و نزدیکان او «خودکشی» این جامعه‌شناس زندانی را باور نکردند و خواهان ارائه مدارک و مستندات مرگ او شدند.

چندی پس از مرگ سیدامامی، جعفری دولت‌آبادی در حاشیه مراسم ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ با تکرار بر اتهام «جاسوسی» سیدامامی اعلام کرد که از اعضای موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» اعترافاتی ضبط شده است؛ اعترافاتی که بعدها مشخص شد زیر شکنجه‌های جسمی و روانی از تعدادی از کارشناسان زندانی گرفته بودند. جعفری دولت‌آبادی علت «خودکشی» کاووس سیدامامی را این اعترافات عنوان کرد.

فرزند او، رامین چند روز پس از مرگ پدرش برای نخستین بار گزارشی از آنچه که اتفاق افتاده را به دست داد. رامین سیدامامی گفت مادرش را سه ساعت بازجویی کردند و سرانجام او را تهدید کردند که با رسانه‌ها از مرگ مشکوک همسرش در زندان سخن نگوید. 

وکیل خانواده سیدامامی که در ۲۹ فروردین ۱۳۹۶ برای پیگیری پرونده کاووس سیدامامی به دادسرا مراجعه کرده بود، خبر داد در گزارش معاینه اولیه پزشکی قانونی «میزان کبودی‌ها در نقاط مختلف بدن، جای تزریق پوستی روی جسد و وضعیت جمود نعش که نشان می‌دهد فوت چه زمانی اتفاق افتاده‌است» مشهود بوده‌ است. وکیل سیدامامی گفت علت دقیق مرگ از سوی پزشکی قانونی اعلام نشده‌ است اما در گزارش به این شکل عنوان شده که «دور گردن، آثار کبودی ناشی از فشار جسم دیده می‌شود».  

در ۲۷ تیر ۱۳۹۷ خانواده کاووس سیدامامی از رئیس، معاون سیاسی و مدیر شبکه دو و تهیه‌کننده خبر ۲۰:۳۰ و عوامل تولید برنامه «منطقه ممنوعه» صداوسیما شکایت کردند. 

در برنامه «منطقه ممنوعه» چنین روایت کرده بودند که سیدامامی با تشکیل موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» با تیم سفارش شده از طرف سرویس‌های جاسوسی غرب بر روی بحران‌های محیط زیستی ایران به ویژه مسأله آب و چگونگی قحطی و خشکسالی تحقیقات گسترده‌ای انجام می‌داد. آنها در این برنامه ادعا کردند که سیدامامی با پوشش این فعالیت‌ها درحال شبکه‌سازی و جذب نیرو بود. 

اتهام دیگر به این کارشناسان «تحقیقات زیست‌محیطی از مراکز نظامی و امنیتی و تصویربرداری از سایت‌های موشکی نظامی و امنیتی» بود که در این برنامه علیه سیدامامی مطرح شده بود. 

پیام درفشان وکیل خانواده سیدامامی درباره روایت این برنامه گفته بود: 

حدود دو سال پس از دستگیری هشت کارشناس محیط زیستی و مرگ مشکوک سیدامامی، پایگاه خبری ـ‌ تحلیلی «انصاف‌نیوز» که نزدیک به اصلاح‌طلبان است ۱۸ تیر ۱۴۰۰ در گفت‌وگویی که با یک «کادر امنیتی سابق» انجام داده بود نوشت تاکنون هیچ مدرکی به‌صورت شفاف دال بر «جاسوس» بودن و «افساد فی‌الارض» هشت فعال محیط‌‌ زیستی بازداشت‌شده ارائه نشده است. 

انصاف‌نیوز هویت این فرد را اعلام نکرد اما تنها ساعاتی بعد از انتشار این گفت‌وگو آن را حذف کرد و چنین نوشت: «خبر با کد ۳۰۱۳۵۴ که با تیتر "امنیتی سابق از وزارت اطلاعات می‌گوید" صبح جمعه ۱۸ تیر ماه منتشر شده بود، پس از تماس یک نهاد نظارتی در دولت حذف شد.»

با وجود ثابت نشدن اتهام جاسوسی، احکام طولانی مدت برای هفت کنشگر محیط زیست زندانی صادر شد و جان کاووس سیدامامی نیز گرفته شد.

موسسه حیات وحش میراث پارسیان

کاووس سیدامامی مدیرعامل سازمان‌ مردم‌نهاد و غیردولتی «حیات وحش میراث پارسیان» بود که در سال ۱۳۸۵ تاسیس شد. در وبسایت ویکی‌نیکی در توصیف این موسسه نوشته شده «موسسه حیات وحش میراث پارسیان براى کمک به حفظ طبیعت و حیات وحش ایران و جلوگیری از نابودی جانوران این کشور و زیستگاه‌هاى آن‌ها، که به‌دلیل رشد جمعیت و توسعه محدوده‌هاى فعالیت انسانى بسیار آسیب‌پذیر شده‌اند، تشکیل شده است». پروژه یوز ایرانی یا آسیایی یکی از پروژه‌های این موسسه بود.

هومن جوکار مدیر پروژه یوز آسیایی و مراد طاهباز، نیلوفر بیانی و سپیده کاشانی دوست از همکاران سیدامامی در پروژه یوز آسیایی مشارکت داشتند. 

به گفته کاوه مدنی ارتباط این مؤسسه با برخی مؤسسات بین‌المللی سبب شده بود که اطلاعات سپاه به کاووس سیدامامی مشکوک شود. به‌طور مشخص کاوه مدنی گفته بود که «حیات وحش میراث پارسیان» با یک سازمان خیریه بین‌المللی به نام «پنترا» در ارتباط بوده که در زمینه حفاظت جهانی از گربه‌سانان بزرگ فعالیت داشت. 

مدنی متن ایمیل سیدامامی را که چهار ماه پیش از دستگیری‌ای که به مرگ او منجر شد، به اعضای تیم خود فرستاده بود منتشر کرد. سیدامامی در آن ایمیل به اعضای هیات مدیره این مؤسسه بر لزوم قطع ارتباط با «پنترا» تاکید کرده بود. 

ارتباط موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» با دولت‌های وقت

بر اساس گزارش‌ها موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» همکاری‌های گسترده‌ای با سازمان محیط زیست داشت و فشار و اتهام منتقدان دولت روحانی بر این موسسه و رابطه آن با مقامات دولتی به چند سال پیش از این باز می‌گشت.

روزنامه کیهان برای اولین بار در گزارشی که ۱۹ فروردین ۱۳۹۴ منتشر کرده بود از مجوز شکار سازمان محیط زیست و وزارت خارجه به اتباع خارجی و متمولین اروپایی و آمریکایی خبر داده و سیاست معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان محیط زیست را «کاپیتولاسیون شکار» توصیف کرده بود.

کیهان در آن گزارش نوشته بود که در دوره روحانی آژانس‌های شکار و گردشگری در ایران شکل گرفته است. کیهان شاهد مدعای خود را منابعی در خارج کشور ذکر کرده و نوشته بود:

در واقع اشاره کیهان به یادداشت‌های سام خسروی فرد، فعال محیط زیست بود. این فعال محیط زیست با معرفی مؤسسه «حیات‌ وحش میراث پارسیان» و شعبه خواهر در آمریکا، این مؤسسه را به فروش قوچ لارستان، زیر گونه در معرض آسیب و خطر ایران متهم کرده بود.

خسروی فرد در افشاگری خود از رابطه گسترده این موسسه با سازمان محیط زیست و کمک‌ ۱۰۰ هزار دلاری آن به فاز دوم پروژه حفاظت از یوز‌آسیایی خبر داده بود.

یکی از افرادی که در گزارش خسروی فرد به او شده بود هومن جوکار، مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و یکی از مدیران ارشد موسسه حیات‌وحش میراث پارسیان بود. 

خسروی فرد در گزارش‌های خود به رابطه معصومه ابتکار، رییس سابق سازمان محیط زیست ایران با مراد طاهباز تاجر ایرانی‌ ـ آمریکایی، یکی از اعضای ارشد موسسه «حیات‌وحش میراث پارسیان» نیز اشاره کرده بود. 

اتهام استفاده از رانت دولتی و فعالیت‌های تجاری سبب شد تا سازمان «حیات وحش میراث پارسیان» در آن زمان با بیان اینکه مؤسسه از «هیچ رانتی» برخوردار نیست و اتهام‌های این نشریه‌ها برای تخریب چهره دولت و مسئولان سازمان محیط زیست است با انتشار بیانیه‌ای به دفاع از خود بپردازد. این سازمان در دفاع از خود نوشته بود که ضمن دفاع از شکار محدود و مدیریت شده و فروش پروانه آن به افراد خارجی، از این نوع شکارها برای تأمین هزینه‌ حفاظت زیستگاه‌ها استفاده می‌کند.

حمله رسانه‌های اصولگرا به دولت روحانی و سازمان محیط زیست درنهایت به دستگیری کاوه مدنی، معاون سازمان محیط زیست آن دوره نیز منجر شد. کاوه مدنی ناچار شد ایران را ترک کند و مدتی پس از خروج از ایران در اوت ۲۰۲۲ به‌ سمت رئیس مؤسسه آب، محیط زیست و بهداشت دانشگاه سازمان ملل منصوب شد.