ارمغان جنگ آمریکا در افغانستان برای مردم چه بود؟

پس از حمله یازده سپتامبر ۲۰۰۱ به برج‌های دوقلو در ایالات متحده، این کشور به خاک افغانستان حمله کرد و نیروهای نظامی خود را در حدود بیست سال در آنجا حفظ کرد. طی این بیست سال ۲۴۶۱ سرباز آمریکایی کشته شدند. همزمان بیش از ۴۷٬۲۴۵ غیرنظامی افغانستانی کشته شدند. افزون بر آن، حدود ۶۶٬۰۰۰ تا ۶۹٬۰۰۰ نفر در ارتش و پلیس افغانستان و بیش از ۵۱٬۰۰۰ جنگجوی طالبان تا آوریل ۲۰۲۱ کشته شدند. 

این جنگ به‌طور کلی ۱۷۱٬۰۰۰ تا ۱۷۴٬۰۰۰ نفر کشته در افغانستان برجای گذاشت. اینها شمار کشته‌‌شدگانی است که به‌طور مستقیم در جنگ جان خود را از دست دادند. هزاران شهروند افغانستانی نیز به‌طور غیرمستقیم در نتیجه پیامدهای جنگ جان خود را از دست دادند. به گزارش «کمیته آمریکایی خدمات دوستان»، ممکن است تلفات جانی این جنگ بیش از ۳۶۰هزار نفر باشد.

پس از حمله یازده سپتامبر جرج بوش به دولت طالبان هشدار داد که مرتبطین و سران القاعده را به آمریکا تحویل دهد اما طالبان به این خواست وقعی نگذاشت. ایالات متحده در ۷ اکتبر ۲۰۰۱ در عملیاتی که آن را «عملیات بلندمدت آزادی» نامید به خاک افغانستان حمله کرد. آمریکا با حمله به افغانستان حکومت افغانستان را که با نام «امارت اسلامی افغانستان» زیر حاکمیت طالبان بود سرنگون کرد تا گروه القاعده را در آن کشور ریشه‌کن کند.

البته آمریکا به‌تنهایی به افغانستان حمله نکرد. بیش از ۴۰ کشور در ائتلاف ناتو شرکت کردند و به نام نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت (آیساف) تا سال ۲۰۱۴ در افغانستان حضور داشتند. از آن سال به بعد «ماموریت حمایت قاطع» جانشین آن شد. جنگ در افغانستان جنگی بود که بیشتر بین طالبان و نیروهای مسلح افغانستان و همپیمانانش جریان داشت. 

نیروهای نظامی ناتو در سال ۲۰۱۱ پس از کشتن اسامه بن لادن استراتژی خروج نیروی‌های خود را آغاز کردند. در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۴، ناتو به‌طور رسمی به عملیات رزمی آیساف در افغانستان پایان بخشید و مسئولیت امنیتی کامل را به‌طور رسمی به دولت افغانستان واگذار کرد. نیروهای نظامی ناتو در میانه جنگ متوجه شدند که نمی‌توانند گروه طالبان را به کلی از بین ببرند. از این رو به «دیپلماسی» روی آوردند و سلسله مذاکره با مبارزان طالبان را شروع کردند. 

نیروهای ناتو پس از حضور حدودا بیست ساله در خاک افغانستان به نام ریشه کردن کردن تروریسم، سرانجام با طالبان معامله کردند و در نهایت افغانستان را به طالبان تقدیم کردند. نیروهای آمریکایی سرانجام ژوئیه ۲۰۲۲ ایمن الظواهری، رهبر القاعده که در کابل، پایتخت افغانستان مستقر بود را در یک حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی کشتند. با وجود این، شاخه‌هایی از القاعده کماکان در مناطقی از افغانستان فعالیت می‌کند. حاکمیت ترور طالبان بر شهروندانش رسمیت یافته است. شاخه‌ای از داعش نیز در این کشور گسترش یافته است. 

آیا وضعیت مردم افغانستان بهبود یافته است؟

بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در بهمن ۱۴۰۲ گزارشی منتشر کرد و در آن هشدار داد که فعالیت القاعده در افغانستان دوباره در حال ظهور است و سال ۲۰۲۴ افزایش خواهد یافت. بر اساس این گزارش رهبر القاعده که احتمالاً در افغانستان مستقر است، در سه بیانیه خود حمله به سفارت‌های آمریکا، کشورهای اروپایی و اسرائیل را خواستار شده است.

در گزارش سیگار همچنین به افزایش حمله‌های گروه داعش شاخه خراسان علیه شیعیان و مردم هزاره از اکتبر ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴ اشاره شده است. گروه داعش خراسان در سه ماه ذکر شده به اقلیت‌های مذهبی و قومی افغانستان چهار مرتبه حمله کرد. داعش شاخه خراسان سوم ژانویه حمله‌ای نیز در کرمان ترتیب داد که به کشته شدن نزدیک به صد نفر انجامید. 

طنز تلخ این است که القاعده هرگز در افغانستان ریشه کن نشد. در دسامبر ۲۰۲۳ شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز در گزارش تازه‌اش اعلام کرده بود که القاعده دست‌کم هشت پایگاه نظامی فعال در افغانستان دارد. همچنین طبق گزارش سیگار با استناد به گزارش تیم نظارت بر تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه طالبان برخی از اعضای القاعده در اداره‌های مربوط به طالبان کار می‌کنند.

افغانستان کماکان ناامن است به‌طوری که بر اساس گزارش سیگار یک سازمان غیرانتفاعی به نام «پروژه داده‌های رویدادهای درگیری مسلحانه و موقعیت مکانی» در سال ۲۰۲۳ دست‌کم یک‌هزار و ۶۲۲ مورد وقایع امنیتی در افغانستان ثبت کرده است. 

وضعیت زنان در افغانستان پس از روی کار آمدن طالبان بسیار وخیم است. زنان و دختران از حق آموزش، اشتغال و حضور در جامعه برخوردار نیستند. بر اساس گزارش سیگار ۸۹ درصد زنان در افغانستان از وضعیت‌شان در زیر سلطه طالبان راضی نیستند. همچنین پدیده کودک‌همسری نیز در میان افغانستانی‌ها رو به افزایش است، چرا که فقر بیداد می‌کند.

بر اساس گزارشی که گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در افغانستان ۲۵ خرداد / ۱۵ ژوئن درباره‌ وضعیت زنان افغانستان در ۲۵ صفحه منتشر کرد و آن را در پنجاه‌وسومین اجلاس شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه کرد، در فاصله سپتامبر ۲۰۲۱ و مه ‌۲۰۲۳ طالبان بیش از ۵۰ فرمان محدودکننده علیه زنان و دختران افغانستان صادر کرده‌اند که یکی از نمونه‌های برجسته‌ تبعیض سیستماتیک علیه زنان افغانستان به‌شمار می‌رود. 

ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در افغانستان وضعیت زنان افغان را آپارتاید جنسیتی نامید و گفت: 

تبعیض شدید، نظام‌مند و نهادینه‌شده علیه زنان و دختران هسته ایدئولوژی و حکومت طالبان است و همچنین این نگرانی‌ را با خود به‌همراه دارد که آن‌ها (طالبان) می‌توانند مسئول آپارتاید جنسیتی باشند.

بر اساس گزارش بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان، طالبان در برخی عرصه‌ها، مانند مبارزه با مواد مخدر، پیشرفت‌هایی داشته‌اند اما بیشتر شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی، و بشردوستانه در افغانستان آشکارا در حال بدتر شدن است. 

برای نمونه به‌دلیل تداوم وضعیت بد اقتصادی و کاهش تقاضا، تورم منفی ۸٬۱ درصد باقی مانده و کسری تجاری افزایش یافته است. در این گزارش آمده است: 

جمع‌ درآمدهای طالبان در سال مالی ۲۰۲۳ نسبت به سال مالی ۲۰۲۲ به اندازه ۳٬۱ درصد افزایش یافته است، اما کل درآمد به ۸ میلیارد افغانی، که هدف تعیین‌شده این گروه بوده، نرسیده است.

در کنار رکود اقتصادی پناهجویان افغانستانی نیز با بحران‌های روز‌افزون روبه‌رو بوده‌اند و بخشی از آنها به این کشور بازگشته‌اند. به گزارش سیگار از سپتامبر ۲۰۲۳ تا ژانویه سال جاری، ۴۹۳ هزار پناه‌جوی افغان از پاکستان به افغانستان بازگشته‌اند. پاکستان اعلام کرده است که در مجموع بیشتر از یک میلیون و هفتصد هزار مهاجر افغانستانی بدون مدارک اقامت قانونی را اخراج می‌کند. 

حاکمیت طالبان با سرکوب شدید و نقض حقوق بشر حکمرانی می‌کند. روزنامه ۸صبح در دوم مارس ۲۰۲۴ در گزارشی نوشت نهاد «رواداری» که نهادی ناظر بر وضعیت حقوق بشری در افغانستان است خبر داده که در سال ۲۰۲۳، ۵۰۶ تن در رویدادهای گوناگون نقض حقوق بشر در سراسر کشور کشته و ۲۶۶ تن دیگر زخمی شده‌اند. براساس این گزارش، قتل‌های هدفمند، مرموز و فراقضایی و حملات انتقام‌جویانه در بخش‌های مختلف افغانستان افزایش یافته است.

یافته‌های نهاد «رواداری» نشان می‌دهد که ۳۶۵ تن در جریان حملات هدفمند، فراقانونی و مرموز، ۸۶ تن در حملات انتحاری و انفجاری و ۵۵ نفر دیگر نیز در انفجار مین‌های برجا مانده از جنگ‌های گذشته جان باخته‌اند.

طبق این گزارش، کارمندان حکومت پیشین و اعضای خانواده‌های آنان، مدافعان حقوق بشر، بزرگان قومی، مخالفان طالبان و دیگر شهروندان کشور قربانیان رویدادهای نقض حقوق بشر هستند.

گزارش نهاد «رواداری» همچنین نشان می‌دهد که افزایش بازداشت‌های خودسرانه و غیرقانونی، شکنجه، بدرفتاری و کشتن زندانیان، ناپدید کردن اجباری و اجرای مجازات ظالمانه و غیرانسانی توسط طالبان به جزئی از شیوه حکمرانی طالبان تبدیل شده است.