حکم دادگاه حمید نوری اعلام شد: حبس ابد

پنج‌شنبه ۱۴ ژوییه/ ۲۳ تیر دادگاه منطقه استکهلم در سوئد حکم ابتدایی حمید نوری، دادیار سابق زندان گوهردشت را اعلام کرد. او به حبس ابد محکوم شد. برابر با قوانین کشور سوئد حبس ابد در این کشور معادل ۲۵ سال حبس است و محکوم به این مجازات بعد از گذراندن دو سوم از این میزان حبس می‌تواند تقاضای آزادی و بخشش کند. بر اساس حکم دادگاه نوری علاوه بر حبس ابد همچنین به پرداخت غرامت به خانواده جان‌باختگان سال ۶۷ محکوم شد و پس پایان دوران حبسش از کشور سوئد اخراج خواهد شد و هرگز اجازه بازگشت به این کشور را نخواهد داشت.

حمید نوری ملقب به «حمید عباسی» متولد ۱۳۴۰ در تهران، دادیار سابق قوه قضائیه، زمانی که برای دیدار با اقوامش به کشور سوئد سفر کرده بود، شنبه ۹ نوامبر ۲۰۱۹ / ۱۸ آبان ۱۳۹۸ در فرودگاه بین‌المللی آرلاندای استکهلم با حکم دادسرای این شهر به صورت موقت بازداشت شد. او از آن زمان تا کنون در بازداشت موقت مانده است.

دادستانی سوئد ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۱ (۵ مرداد ۱۴۰۰) در اطلاعیه‌ای تحت عنوان «پیگرد جنایات جنگی در ایران» خبر از تحویل رسمی کیفرخواست حمید نوری به دادگاه داد. بر اساس این کیفرخواست حمید نوری با دو اتهام اصلی روبه‌روست: جنایت جنگی (نقض حقوق عمومی بین‌الملل، از نوع سنگین) و قتل. هر دوی این اتهام‌ها به دلیل نقش مستقیم در کشتار بیش از ۱۰۰ تن از مخالفان و زندانیان سیاسی در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق (در دهه ۶۰ و مشخصاً سال ۱۳۶۷) علیه نوری مطرح شده است.

جلسه‌‌های رسیدگی به اتهام‌های حمید نوری ۱۰ آگوست ۲۰۲۱ آغاز و بعد از گذشت ۹ ماه و برگزاری ۹۳ جلسه با حضور ۶۰ شاکی و شاهد و ۱۲ کارشناس در حوزه حقوق بین‌الملل، تاریخ، فقه اسلامی و روان‌شناسی، در تاریخ چهارم می/​ ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۱، در شهر استکهلم به پایان رسید.

این اولین بار است که بعد از گذشت ۳۳ از اعدام دسته‌جمعی زندانیان سیاسی در تابستان سال ۶۷، یکی از عواملی که متهم به دست داشتن در این اعدام‌ها هستند، محاکمه می‌شود.

در فاصله ماه‌های مرداد و شهریور سال ۶۷ حدود ۳۸۰۰ تا ۶ هزار زندانی سیاسی وابسه به گروه‌های چپ و هوادار سازمان مجاهدین خلق، به واسطه فتوای آیت‌الله خمینی و با به اصطلاح «محاکمه» مجدد چند دقیقه‌ای توسط هیأتی که به نام «هیأت مرگ» شناخته می‌شوند، اعدام شدند.

دادگاه حمید نوری به عنوان یک دستاورد بزرگ در تاریخ جنبش دادخواهیِ ایران یاد می‌شود؛ چرا که یکی از عوامل اعدام دسته‌جمعی هزاران زندانی سیاسی در سال ۶۷ در حالی بازداشت و محاکمه شد که هنوز حکومت جمهوری اسلامی بر سر کار است و اعدام، همچنان بخشی از سیاست سرکوب و حذف مخالفان سیاسی در این نظام.

نخستین واکنش ایران به صدور حکم حبس ابد برای حمید نوری: «فاقد وجاهت قانونی است»

سخنگوی وزارت خارجه ایران ۲۳ تیر ۱۴۰۱ در نخستین واکنش رسمی به صدور حکم حبس ابد برای حمید نوری گفت که این رأی «وجاهت قانونی ندارد». ایران در ماه‌های گذشته تلاش کرده بود در گفت‌وگو با مقام‌های دولتی در سوئد و تهدید به اعدام احمدرضا جلالی زندانی ایرانی- سوئدی، بر نتیجه نهایی دادگاه حمید نوری تأثیر بگذارد.

ناصر کنعانی همچنین مدعی شد که حکم صادر شده «تنها بهانه‌ای برای یک اقدام سیاسی فاقد هرگونه استنادات واقعی و وجاهت حقوقی بوده است.». او سوئد را به آنچه که «تن دادن به اهداف شوم ماشین تبلیغاتی گروهک منافقین»، عنوانی که جمهوری اسلامی برای سازمان مجاهدین خلق استفاده می‌کند، متهم کرد و گفت که ایران به رأی صادر شده اعتراض شدید دارد و «سوئد را در قبال خساراتی که بدین دلیل بر روابط دوجانبه وارد می‌شود، مسئول می‌داند».

واکنش خانواده حمید نوری به حکم حبس ابد

فرزندان و «مشاور حقوقی» خانواده حمید نوری در سخنانی تکراری مدعی شدند که دادگاه رسیدگی کننده به جرم‌های نوری، «اصلا حقوقی نبود، بلکه سیاسی بود». هیب‌الله نژدی‌نژاد که رسانه‌های حکومتی ایران او را مشاور حقوقی خانواده نوری می‌نامند، مدعی شد که دادگاه «خود به تعیین وکلای حکومتی اقدام کرده و آنها هیچ همکاری با ما نداشتند.» او دادگاه سوئد را به آنچه که «رعایت نکردن اصول دادرسی منصفانه» خواند، متهم و ادعا کرد: «دادستانی سوئد هیچگونه تحقیقاتی درباره اتهامات مطرح شده علیه حمید نوری نداشته است.» نژدی‌نژاد که ۲۳ تیر ۱۴۰۱ در یکی از اتاق‌های کلاب هاووس درباره حکم صادر شده علیه دادستان زندان گوهردشت حاضر بود، گفت: «دولت سوئد اگر حسن نیت داشت می‌توانست با دستگاه دیپلماسی وارد مذاکره شود.» او همچنین فاش کرد که جمهوری اسلامی قصد داشته برخی از اعضای جدا شده از سازمان مجاهدین خلق را به عنوان «شاهد» به دادگاه معرفی کند اما این اجازه به آن‌ها داده نشده است. نژدی‌نژاد در بخش دیگری از سخنانش سوئد را به نقض «اصل حسن نیت» متهم کرد و گفت: «اگر دولت سوئد حسن نیت داشت، می‌توانست با دستگاه دیپلماسی مذاکره کند». عطیه نوری و مجید نوری، فرزندان دادیار زندان گوهردشت در سال ۶۷ نیز در سخنانی تکراری مدعی شدند که دادگاه سوئد به آن‌ها اجازه ملاقات با پدرشان را نداده‌ است و حقوق انسانی نوری در سوئد نقض شده است.

چند گفت‌وگو در حاشیه روز اعلام رای حمید نوری

مرسده قائدی، زندانی سیاسی سابق و از خانواده‌های خاوران پیش از اعلام رای در گفت‌وگو با زمانه از اهمیت دادگاه حمید نوری و نقش مادران دادخواه در ثمر نشستن دادخواهی گفت.

ویدا رستم‌علی‌پور، از شاکیان دادگاه حمید نوری نیز پیش از اعلام حکم او از اهمیت دادگاه و نقش آن در تداوم دادخواهی گفت.

رحمان درکشیده، از شاهدان دادگاه حمید نوری که در دوران کودکی هم‌محله‌ای حمید نوری بود و او را کاملا می‌شناسد نیز پیش از اعلام حکم با زمانه گفت‌وگو و از اهمیت این دادگاه گفت.

مهرداد درویش‌پور، جامعه‌شناس که روز اعلام حکم دادگاه حمید نوری در استکهلم در محل حضور داشت از اهمیت این دادگاه گفت. به نظر او اینکه جامعه اپوزیسیون در دستگیری حمید نوری نقش داشته و نه مقام‌های امنیتی اروپایی مهم است و این امر اهمیت حضور فعالیت‌های اپوزیسیون را برجسته می‌کند.

ایرج مصداقی که نقش برجسته‌ای در پیشبرد پرونده حمید نوری داشته است هم لحظاتی پیش از اعلام حکم نوری به زمانه از اهمیت رای دادگاه حمید نوری در آینده گفت و اینکه دیگر عوامل اعدام زندانیان سیاسی در سال ۶۷ را نیز در برخواهد گرفت.

آمینه کاکه‌باوه، نماینده پارلمان سوئد نیز پیش از اعلام حکم نوری با زمانه گفت‌وگو کرد. آمینه کاکه‌باوه از اهمیت دادگاه حمید نوری می‌گوید و تاکید دارد دولت و افراد سیاسی سوئدی در مسائل قضایی دخالت ندارند و دادگاه‌ها مستقل عمل می‌کنند.

دقایقی پس از اعلام حکم حبس ابد برای حمید نوری مادر عصمت وطن‌پرست که ۱۱ عضو خانواده خود را در جریان اعدام‌های ۱۳۶۷ از دست داده با خبرنگاران صحبت کرد. او در حالی که از شادی اعلام این حکم اشک می‌ریخت گفت امیدوار است که بزودی نوبت به بقیه عوامل جمهوری اسلامی هم برسد. او گفت پروسه این دادگاه برای او بسیار ارزشمندتر از خود اعلام حکم حبس ابد برای نوری بوده است.

شهلا شفیق، جامعه‌شناس و نویسنده ایرانی مقیم فرانسه و زندانی سیاسی سابق است. او پس از اعلام حکم نوری به زمانه گفت که این یک تولد است و پیروزی برای جنبش دادخواهی ایران است. او این حکم را تنها مربوط به گذشته نمی‌داند و معتقد است این حکم هم برای امروز و هم برای آینده جنبش دادخواهی ایران بسیار مهم است.

سیامک نادری، از شاکیان دادگاه حمید نوری بعد از اعلام حکم نوری در حالی که بسیار شاد بود و با هیجان بالایی صحبت می‌کرد به زمانه گفت ایمان داشته است او حبس ابد را خواهد گرفت. او البته گفت این حکم البته دربرابر جنایتی که در زندان‌های ایران در سال ۶۷ انجام شد بسیار ناچیز است. نادری همچنین به یک جمله معروف از آیت‌الله منتظری اشاره کرد. منتظری در دیداری که با هیات مرگ در آن برهه از تاریخ داشته خطاب به حاضران گفته است که نام‌ آن‌ها در آینده و در تاریخ جزو جنایتکاران نوشته خواهد شد.

یوران یالمارشون، یکی از وکلای شاکیان حمید نوری که این پرونده آخرین پرونده دوران وکالت او به حساب می‌‌‌آید پس از اعلام حکم حبس ابد برای حمید نوری با ابراز خورسندی از این حکم گفت: «او به حبس ابد محکوم شد. اکنون همه می‌دانند که در آن سه ماه وحشتناک در زندان گوهردشت در سال ۱۹۸۸ چه اتفاقی افتاده است.»

رویا برومند، مدیر بنیاد عبدالرحمن برومند که گزارش‌های این بنیاد در همکاری با جفری رابرتسون یکی از مستندات دادگاه حمید نوری بود، در مورد اهمیت مستندسازی گفت یکی از نتایج آن این است که می‌تواند باعث پاسخ‌گویی ناقضان حقوق بشر بشود. او از امید ایجاد شده پس از دادگاه نوری در جامعه دادخواهی نیز به عنوان یکی دیگر از نتایج مثبت این محکمه یاد کرد.

 مختار شلالوند که برادرش، حمزه شلالوند بروجردی را در جریان اعدام‌های ۶۷ از دست داد و یکی از شاهدان و شاکیان در دادگاه حمید نوری بود گفت که امروز روزی بود که جواب تلاش‌هایش را گرفته است و حکم دادگاه جوابی بود به مقام‌های جمهوری اسلامی که به دنبال آزادی نوری بودند.