گلسنگ‌ها: تهدیدی جدی برای میراث تاریخی ایران
الاهه نجفی ـ گلسنگ‌ها، موجودات زنده‌ای که از همزیستی قارچ‌ها و جلبک‌ها تشکیل می‌شوند، سال‌هاست که به‌عنوان یکی از عوامل تهدیدکننده آثار باستانی و تاریخی ایران شناخته می‌شوند. از برج قابوس تا تخت‌جمشید و از بیستون تا تنگ چوگان، بسیاری از محوطه‌های تاریخی کشور در معرض آسیب‌های ناشی از رشد این موجودات قرار دارند.
الاهه نجفی
گلسنگ‌ها مهاجمان خاموش به میراث کهن ایرانی
رشد گلسنگ‌ها بر روی سنگ‌ها، دیوارها و بناهای باستانی می‌تواند به تخریب تدریجی و آسیب به ساختار آنها، به‌ویژه در مورد سنگ‌نبشته‌ها و نقش‌برجسته‌ها، منجر شود. این موضوع در سال‌های اخیر نگرانی‌های بسیاری را میان متخصصان مرمت و حفاظت از میراث فرهنگی برانگیخته است.
عوامل رشد گلسنگ‌ها و اختلاف نظرها
در مورد دلایل تشدید رشد گلسنگ‌ها، نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی از کارشناسان معتقدند که تغییرات اقلیمی و افزایش رطوبت در سال‌های اخیر نقش مهمی در این پدیده داشته است. از سوی دیگر، برخی دیگر فعالیت مراکز صنعتی در نزدیکی این آثار را در تشدید رشد گلسنگ‌ها مؤثر می‌دانند. با این حال، «زهره بزرگمهر»، مدیرکل پیشین دفتر فنی حفظ و احیا وزارت میراث‌فرهنگی، معتقد است که تنها دلیل ایجاد گلسنگ‌ها وجود رطوبت است و این پدیده ارتباطی با آلاینده‌های صنعتی مانند پتروشیمی ندارد.
چالش‌های مالی و مدیریتی
حفاظت از آثار تاریخی در برابر گلسنگ‌ها نیازمند بودجه و اعتبارات کافی است، اما کمبود منابع مالی همواره یکی از چالش‌های اصلی در این زمینه بوده است. «ناصر نوروززاده چگینی»، باستان‌شناس پیشکسوت، بر این باور است که با مدیریت صحیح و تدابیر درست می‌توان از این مشکل عبور کرد. او تأکید می‌کند که مقابله با گلسنگ‌ها نیاز به رسیدگی مستمر دارد و هزینه‌های پیشگیری بسیار کمتر از هزینه‌های اصلاح پس از وقوع آسیب است. به گفته او، برای جلوگیری از رشد گلسنگ‌ها، داشتن کارشناسان مجرب، ابزارهای لازم و انگیزه کافی ضروری است.
روش‌های مقابله با گلسنگ‌ها
«پریسا محمدی»، میکروبیولوژیست و عضو هیئت‌علمی دانشگاه الزهرا، معتقد است که استفاده از ابزارهای دقیق و به‌روز در مرمت آثار تاریخی می‌تواند به کاهش آسیب‌های ناشی از گلسنگ‌ها کمک کند. او هشدار می‌دهد که گلسنگ‌زدایی باید با دقت بسیار انجام شود، زیرا انتشار گلسنگ‌ها می‌تواند به تشدید تخریب یا جایگزینی آنها در قسمت‌های سالم سنگ منجر شود. محمدی همچنین اشاره می‌کند که ترکیبات شیمیایی مورد استفاده در گلسنگ‌زدایی می‌توانند اثرات سوء بر محیط زیست و سلامت انسان داشته باشند.
وضعیت بحرانی در برخی محوطه‌های تاریخی
«محمد سهرابی»، سرپرست پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی، اعلام کرده است که وضعیت آسیب‌های ناشی از گلسنگ‌ها در محوطه‌های تاریخی مانند بیستون و تخت‌جمشید بسیار نگران‌کننده است. او تخمین می‌زند که نزدیک به ۵۰۰ گونه مخرب گلسنگ بر روی بناهای باستانی کشور تأثیر گذاشته‌اند. با این حال، او تأکید می‌کند که همه گونه‌های گلسنگی مخرب نیستند و برخی از آنها حتی می‌توانند به‌عنوان عایق طبیعی عمل کنند.
روش‌های نوین مقابله با گلسنگ‌ها
«علیرضا عسگری چاوردی»، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، از تجربه استفاده از شوک حرارتی برای پاکسازی گلسنگ‌ها در این محوطه تاریخی خبر داده است. این روش که در ماه‌های گرم سال قابل اجراست، آسیب کمتری به آثار تاریخی وارد می‌کند و ریشه‌های گلسنگ را به‌طور عمقی‌تر از بین می‌برد. با این حال، او تأکید می‌کند که این روش قطعی‌ترین راه حل نیست و انجام مطالعات بیشتر برای یافتن روش‌های جدیدتر و مؤثرتر ضروری است.
جمع‌بندی
گلسنگ‌ها به‌عنوان تهدیدی جهانی برای میراث فرهنگی شناخته می‌شوند و تقریباً در هر منطقه‌ای که شرایط آب‌وهوایی مساعد باشد، می‌توانند رشد کنند. با این حال، تجربیات جهانی و مطالعات محلی می‌توانند در مقابله با این آسیب‌ها مؤثر باشند.
کشورهای مختلف برای مقابله با این پدیده از روش‌های متفاوتی استفاده می‌کنند، از جمله استفاده از ترکیبات شیمیایی، شوک حرارتی و روش‌های مکانیکی. با این حال، پیشگیری و نظارت مستمر از جمله راه‌حل‌های کلیدی برای کاهش آسیب‌های ناشی از گلسنگ‌ها است.
در نهایت، تجربیات جهانی نشان می‌دهد که مدیریت صحیح، تأمین بودجه کافی و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به حفظ میراث فرهنگی در برابر این تهدید کمک کند. ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از این تجربیات، از آثار تاریخی خود بهتر محافظت کند.
به‌نظر می‌رسد که مشکل اصلی در این زمینه در ایران، کمبود بودجه، نبود نظارت مستمر و مدیریت ناکافی است. برای حفظ میراث تاریخی ایران، نیاز به یک مدیریت دغدغه‌مند و تأمین منابع مالی کافی احساس می‌شود تا بتوان از این گنجینه‌های ارزشمند به‌درستی محافظت کرد.
بیشتر بخوانید:
نقش رستم در آستانه نابودی: تهدیدهای طبیعی و انسانی علیه میراث جهانی ایران
پروژه بام ری: تهدیدی برای گنجینه‌های تاریخی شهر ری
توسعه حرم شاهچراغ شیراز: چالش‌های حفظ بافت تاریخی در برابر توسعه شیعهگری
تخریب قلب تاریخی تهران به بهانه گسترش امامزاده یحیی
فعالیتهای معدنکاوی در تنگاب فیروزآباد: جلوه دیگری از فساد و ویرانگری
نظرها
نظری وجود ندارد.