نقش رستم در آستانه نابودی: تهدیدهای طبیعی و انسانی علیه میراث جهانی ایران

یکی از جدیدترین و نگران‌کننده‌ترین تهدیدهایی که محوطه نقش رستم را هدف قرار داده، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم و عرصه این محوطه باستانی است. به‌تازگی، ساخت یک میدان در نزدیکی سنگ‌نگاره تاج‌ستانی اردشیر یکم ساسانی، نگرانی‌های جدی را میان فعالان میراث فرهنگی برانگیخته است. این اقدام که بر خلاف ضوابط میراث فرهنگی انجام شده، نه‌تنها حریم این اثر باستانی را نقض کرده، بلکه تهدیدی جدی برای بقای آن محسوب می‌شود. سیاوش آریا، پژوهشگر تاریخ ایران و فعال میراث فرهنگی در فارس، در این باره اظهار کرده است:

محوطه نقش رستم نه‌تنها به‌دلیل وجود آثار باستانی ارزشمند، بلکه به‌دلیل لایه‌های فرهنگی و تاریخی که در خود جای داده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و اقداماتی مانند کندن کف محوطه بدون داشتن مجوزهای لازم، این لایه‌های فرهنگی را برای همیشه از بین می‌برد. آریا در این باره افزود:

کندن کف محوطه نقش رستم بدون داشتن طرح مصوب و مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، به بهانه‌هایی مانند دفع آب‌های سطحی، تعرضی آشکار به این میراث جهانی است. همچنین، ساخت‌وسازهای غیرقانونی در منطقه حاجی‌آباد، حریم ممنوعه این محوطه را نقض کرده است.

یکی از نگران‌کننده‌ترین جنبه‌های این ماجرا، بی‌اعتنایی مسئولان به قوانین و ضوابط میراث فرهنگی است. بر اساس قوانین موجود، هرگونه ساخت‌وساز در حریم درجه یک و ممنوعه محوطه‌های باستانی ممنوع است. با این حال، مدیریت پایگاه جهانی پارسه (تخت جمشید) بدون توجه به نظر کارشناسان و قوانین میراث فرهنگی، ساخت میدان در نزدیکی آثار باستانی نقش رستم را بلامانع اعلام کرده است. آریا در این باره گفت:

تهدیدهای طبیعی و انسانی: خطری دوگانه

محوطه نقش رستم نه‌تنها با تهدیدهای انسانی، بلکه با خطرات طبیعی نیز مواجه است. فرسایش طبیعی ناشی از باد، باران‌های اسیدی، تغییرات آب‌وهوایی و رشد گیاهان در شکاف‌های سنگ‌ها، از جمله عوامل طبیعی هستند که این محوطه را تهدید می‌کنند. علاوه بر این، فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، خطرات جدی را برای این میراث باستانی ایجاد کرده است.

از سوی دیگر، فعالیت‌های انسانی مانند حفاری‌های غیرمجاز، گردشگری ناپایدار، مرمت‌های غیراصولی و ساخت‌وسازهای غیرقانونی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این محوطه وارد کرده‌اند. فعالیت کارخانه‌ها و معادن سنگ در اطراف نقش رستم نیز باعث انتشار گردوغبار و آلودگی شده که به تدریج به آثار باستانی صدمه می‌زند.

یکی از مهم‌ترین دلایل تشدید وضعیت بحرانی نقش رستم، کمبود بودجه و نظارت ناکافی است. مسئولان جمهوری اسلامی نه‌تنها برای حفاظت و نگهداری این میراث باستانی اقدام موثری انجام نداده‌اند، بلکه بودجه اختصاصی تخت جمشید و نقش رستم را نیز قطع کرده‌اند. این بی‌توجهی، وضعیت را به مرز فاجعه‌آمیز رسانده است.

نقش رسانه‌ها و فعالان میراث فرهنگی

در چنین شرایطی، نقش رسانه‌ها و فعالان میراث فرهنگی در افشاگری و اعتراض به این اقدامات غیرقانونی بسیار حیاتی است. کارشناسان میراث فرهنگی از رسانه‌ها و کنشگران این حوزه درخواست کرده‌اند تا با همراهی و همصدایی، از ادامه این ساخت‌وسازها جلوگیری کنند.

محوطه باستانی نقش رستم که یادگاری از سه دوره تاریخی مهم ایران است، اکنون در معرض تهدیدهای جدی قرار دارد. اگرچه عوامل طبیعی مانند فرسایش و فرونشست زمین بخشی از این تهدیدها هستند، اما اقدامات غیرقانونی و بی‌اعتنایی به قوانین میراث فرهنگی، خطرات بیشتری را ایجاد کرده‌اند. حال باید دید که آیا مسئولان مربوطه به این هشدارها توجه خواهند کرد و از ادامه این تخلفات جلوگیری می‌کنند، یا اینکه این میراث جهانی به فراموشی سپرده خواهد شد.