قالی‌بافی در روزگار تحریم و تورم و اقبال به فرش ماشینی

از آنجایی‌ که مسیر اشتغال به‌طورکلی در کشور ما مسیری پیچیده و عموماً دشوار است، رسیدن به زمان‌بندی مشخص برای شغل مختص به فرش هم بسیار سخت است و به توانایی‌های فردی شخص (فارغ از روابط و ضوابط خارج از عرف حاکم در جامعه) بسیار وابسته است و می‌تواند از دوره دانشجویی آغاز و پس از آن در دوره فارغ‌التحصیلی تثبیت شود. بنا بر تجربه شخصی برای من، در دوره تحصیلات تکمیلی مقطع ارشد این مسیر ایجاد شد و البته فعالیت‌های جنبی و خارج از دانشگاه من در دوران تحصیل مقاطع مختلف کارشناسی و ارشد در یافتنِ این مسیر تأثیرگذار بود. به‌طورکلی دانشجوی فعالی در آن دوران بودم و معتقدم همان فعالیت‌های جنبی و فوق برنامه به من در یافتن مسیری برای ماندن در این رشته کمک کرد، نه الزاماً واحدهای درسی.

این مورد در حیطه وظایف سایر دستگاه‌ها و خود شخص است، اما حداقل وظیفه دانشگاه علاوه بر تعلیم دانشجو که آن‌هم به‌درستی رخ نمی‌دهد نشان‌ دادن راه و مسیر رسیدن به شغل است که کاملا مهجور مانده و توجهی به آن نمی‌شود، البته که فکر می‌کنم دانشگاه این مورد را نیز جزء وظایف خود نمی‌داند. برای همین دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی نیز همچنان سردرگم و بلاتکلیف هستند.

به‌جز چند نهاد دولتی و نیمه‌دولتی که عبارت‌اند از وزارت صمت و زیرمجموعه‌های تابعه استانی، مرکز ملی فرش، تا حدودی هم میراث فرهنگی عملا کارشناسان فرش امکان ورود به بازار کار را ندارند. هرچه هست ایجاد فرصت‌های شخصی است که در همکاری با برخی تولیدکنندگان و برندهای خصوصی ایجاد می‌شود و گاهی هم فعالیت‌هایی که معدود فارغ‌التحصیلان به‌ خاطر تولید محصول و کارآفرینی‌های شخصی انجام می‌دهند. البته این موضوع نیز کاملا وابسته به شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم در جامعه است که چالش‌های زیادی را در این مسیر برای فرد ایجاد می‌کند.

 از نظر من به‌صورت شخصی برای یک فارغ‌التحصیل فرش در شرایط کنونی دو مسیر پیش رو است: اول فعالیت در حوزه تولید و بازاریابی و فروش فرش به‌صورت کاملا تجاری که البته نیازمند پشتوانه مادی و معنوی و ارتباطات وسیع در سطح بازار است و  برای یک فارغ‌التحصیل این رشته بسیار هم سخت است. و دوم تولید محصولات خلاقانه و خاص به پشتوانه تحصیل در این رشته و حضور در فضای آکادمیک و هنری که با نبوغ خود و سلیقه‌یابی نیازهای دنیای معاصر می‌تواند آثاری متمایز از آنچه هست خلق و روانه بازار کند؛ یعنی تولید محصولات خاص و باکیفیت و به‌صورت محدود که از نظر من مسیر دوم مسیری هموارتر برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است. خود من نیز در کنار کار، در مجموعه‌ای که هستم فعالیت در مسیر دوم را نیز تا حدودی پیش می‌برم.

طبق بازخورد کلی که طی سالیان گذشته از میان جامعه و فارغ‌التحصیلان گرفته‌ام و قطعاً در این مسیر استثنائات و فارغ‌التحصیلان موفق هم وجود دارد، اما قطعاً نسبت به حجم فارغ‌التحصیلان که هرساله اضافه می‌شوند، عدد رضایت‌بخشی نیست. زمینه فعالیت در این رشته بسیار محدود و بسیار سخت است و بعید می‌دانم فارغ‌التحصیلان موفق از زمان ایجاد این رشته در دانشگاه‌ها تاکنون تعداد قابل‌توجهی باشند و اندک‌شمارند. قطعا میزان درآمد پاسخگوی نیازهای فردی بسیاری از شاغلان در رده‌های میانی شغلی، چه شرکت‌های خصوصی و دولتی نیست. البته من به‌عنوان یک فارغ‌التحصیل و فعال در حوزه مرتبط اگر واقع‌بینانه نگاه کنم از شرایط خود راضی‌ام، اما می‌دانم که برای بسیاری این شرایط مهیا نشده و نمی‌شود. به عنوان مثال، زمینه اشتغال برای یک فارغ‌التحصیل طراح فرش، در شرکت‌های طراحی و خصوصاً فرش ماشینی است که تا جایی که اطلاع دارم درصد بسیاری از افرادی که جذب می‌شوند بیشتر نقش اپراتور دارند تا طراح و عموماً نقشه‌های تعریف‌شده و مشخص طبق سفارش را اصلاح می‌کنند.

رشته فرش چندان استخدام دولتی ندارد، به‌جز موارد معدودی آموزش‌وپرورش، بخش فرش کمیته امداد، بخش فرش اتاق بازرگانی و اداره صنایع‌دستی و در صورت تحصیلات عالیه مراکز دانشگاهی؛ بنابراین بیشتر باید به بازار آزاد توجه کرد، که شرایط بازار آزاد هم این سال‌های تحریم و تورم، چندان مناسب نیست.

رشته فرش چندان استخدام دولتی ندارد، به‌جز موارد معدودی آموزش‌وپرورش، بخش فرش کمیته امداد، بخش فرش اتاق بازرگانی و اداره صنایع‌دستی و در صورت تحصیلات عالیه مراکز دانشگاهی؛ بنابراین بیشتر باید به بازار آزاد توجه کرد، که شرایط بازار آزاد هم این سال‌های تحریم و تورم، چندان مناسب نیست.

برای من که حقوق ماهیانه دانشگاه را دارم، طراحی فرش دستباف را سرلوحه کار خود قرار داده‌ام و وضعیت بهتری دارم، اما این شانس یا امکان برای همه میشر نیست، و عملا چیزی که با آن مواجه هستیم این است که اکثر فارغ‌التحصیلان طراحی، جذب فرش ماشینی می‌شوند.

در زمینه فرش و طراحی، واقعا هیچ‌کس از شما مدرک دانشگاهی نمی‌خواهد. همه به قدرتِ کار شما نگاه می‌کنند. شاید باورتان نشود، من بعد از این همه سال فارغ‌التحصیلی، هنوز مدرک دانشگاهی‌ام را نرفتم بگیرم، چون اصلا نیازی به آن نیست. چرا؟ چون اگر کار شما قوی باشد، شما می‌توانید وارد بازار کار شوید. البته این برای همه صدق نمی‌کند. این روزها همه توقع دارند بعد از دانشگاه حتما مشغول کار شوند و این در این شرایط، اصلا امکانش نیست، رقابت بسیار شدید است و هرکس کارش خوب نباشد خیلی راحت حذف می‌شود، به ویژه در حوزه طراحی فرش، که کار سخت‌تر هم هست.

بهتر است از همان اول به فارغ‌التحصیلان فرش بگویند که برای ورود به این صنعت تعصبی نداشته باشند. راستش فارغ‌التحصیلان دوره ما خیلی به فرش دستبافت متعصب بودند و همین باعث می‌شد خیلی از کارهای فرش ماشینی دست طراحان ضعیف‌تر بیفتد.