مریم طباطبایی: از صدای شکستن

«از صدای شکستن» مجموعه‌ای‌‌ست از چند تابلو تک‌رنگ در ابعاد بزرگ که برخی از آن‌ها در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و در یک تصویر پارانوما چند منظر از ویرانی و تباهی را به نمایش می‌گذارند. این آثار همان‌قدر درباره فاجعه متروپل (در خرداد ۱۴۰۱ در آبادان) معتبر است که بر انفجار مهیب بیروت (مرداد ۹۹/اوت ۲۰۲۰) و یا ویرانی حمص (۲۰۱۱) و یا بر محاصر ماریوپل (فوریه ۲۰۲۲) دلالت دارد.

به یک معنا «از صدای شکستن»ِ مریم طباطبایی درباره جهانی‌ست که رو به انحطاط و زوال گذاشته. کار مریم طباطبایی فقط نمایش ویرانی‌ها نیست. او به درون ویرانه‌ها هم نفوذ می‌کند که روایتی از درماندگی انسان را مقابل دیدگان ما قرار دهد.  

مریم طباطبایی، متولد ۱۳۵۹ در دانشگاه الزهرا و دانشگاه هنر در تهران تحصیل کرده و از سال ۱۳۸۲ تاکنون به طور مستمر در بیش از ۹ نمایش انفرادی طراحی و نقاشی و بیش از ۷۰ نمایش گروهی داخلی و خارجی شرکت داشته است. طباطبایی در زمینه تصویرگری، تدریس و چاپ دستی نیز فعالیت دارد. «از صدای شکستن» آخرین نمایشگاه انفرادی او بود که در سال ۱۴۰۲ در گالری نیان برگزار شد.

با تکیه بر رمانتیسم

نقاشی دوران رمانتیسم تحت تأثیر احساسات، طبیعت و مناظر ویران شده بود. هنرمندان در دوران رمانتیسم با استفاده از ویرانه‌ها احساساتی مانند اندوه، نوستالژی و حیرت را در مخاطبانشان برمی‌انگیختند با این هدف که نشان دهند خردگرایی انسان به عنوان مهم‌ترین دستاورد دوران روشنگری حاصل چندانی در برندارد. در هنر رمانتیک، طبیعت - با قدرت غیرقابل پیش‌بینی،‌ بدیلی در برابر جهان منظم و هندسی و قابل پیش‌بینی ارائه می‌کرد. تصاویر خشن و هولناک طبیعت که توسط هنرمندان رمانتیک ساخته شده است، بیانگر مفهوم مورد نظر دنیس دیدروست که هر آنچه که وحشت برانگیزد، به تعالی منتهی می‌شود. «کلک مدوسا» اثر تئودور ژریکو ( ۱۸۱۹ - موزه لوور پاریس)، برخی آثار ویلیام ترنر از جمله «کشتی شکسته مینوتور» (۱۸۱۰، موزه کالوست گُلبنکیان در لیسبون)، یا «سوختن پارلمان در آتش» (۱۸۳۴، موزه هنر کلیولند) چنین آثاری‌اند: وحشت را یادآوری می‌کنند که ما را به ضرورت تعالی رهنمون باشند. «از صدای شکستن» مریم طباطبایی هرچند به این سنت دیرین تکیه دارد، اما از میل به تعالی در آن نشانی نمی‌بینیم. انسان فاجعه‌زده بر ویرانه‌های به جای مانده از زندگی‌اش، در مرکز توجه اوست. انسان‌های محتضر در میان ویرانه‌ها و افرادی که به نقطه‌ای در دوردست خیره مانده‌اند و همچنین سکوت بعد از وقوع فاجعه. صدای هق هق کسی را آیا می‌توان شنید؟ 

احمد بارکی‌زاده، نقاش و منتقد می‌گوید:

او در ادامه درباره تجربه مخاطب در نخستین برخورد با این آثار می‌گوید:

دوری و نزدیکی، آشنایی و ناآشنایی

این دست از آثار مریم طباطبایی در ابعاد بزرگ روی مقوا به شکل تک‌رنگ با خش انداختن روی کاغذ ساخته شده‌اند. در نگاه اول گمان می‌بریم که ما این تصاویر را در جایی دیده‌ایم. فاجعه متروپل؟ ممکن است. اما همانقدر هم این ویرانه‌ها به ویرانه‌های حمص یا ماریوپل و یا در ابعاد بسیار بزگ‌تر به فاجعه غزه شباهت دارند. این احتمال هم البته وجود دارد که هنرمند قصد دارد به ما نسبت به فاجعه‌ای که هنوز به وقوع نپیوسته اما هردم ممکن است اتفاق بیفتد هشدار ‌دهد. ما سپس از بیرون به درون ویرانه‌ها، به باقی مانده‌های یک زندگی تباه شده راه پیدا می‌کنیم. سایه‌روشن شخصی که در آن میان دراز کشیده و دستش را روی سرش گذاشته است. مثل این است که او به آغوش خودش، و به یک معنا به خودش پناه برده است که سپس در تصویر بعدی جنازه مردی، چه بسا پدری را بر  تخت ببینیم. پسرکی بر زمین نشسته، دست‌ها را حائل میله تخت کرده و سر بر دستان خود نهاده است. او به چه می‌اندیشد؟

جهانی که مریم طباطبایی می‌آفریند و مقابل دیدگان ما قرار می‌دهد، از جنس کابوس‌های ماست. ممکن است هر یک از ما یکی از این صحنه‌ها را به خواب دیده باشیم. برای همین هم آشنا و در همان حال ناآشناست. با ما اخت است اما «هنوز» دور است از ما. چنین است که جهان او – این جهان ویران و تباه شده – در کشش و کوشش بین دوری و نزدیکی، نور و سایه شکل می‌گیرد. همه چیز بستگی دارد به اینکه ما از کدام زاویه به ویرانه‌ها نگاه کنیم. آیا از این محتوا «سیاسی»‌تر می‌توان سراغ گرفت؟

هنرمند در این میان برای اینکه کانون و تمرکز نگاه ما را برآشفته نکند، فقط از یک رنگ و با استفاده از تکنیک «خش» (Sgraffito) استفاده کرده است، اما نه به شکلی که در نقاشی‌های کلاسیک سراغ داریم. نگاره آیت، هنرمند نقاش می‌گوید:

نگاره آیت در ادامه به ویژگی دیگر کارهای مریم طباطبایی در این مجموعه اشاره می‌کند:

به کارگیری هوشمندانه این تکنیک‌ها به طباطبایی این امکان را داده که به لایه‌های پیچیده‌تری دست پیدا کند. منتقدی در این‌باره گفته است: