تخریب بافت تاریخی ابرکوه: سکوت مسئولان در برابر نابودی میراث ملی

به گزارش خبرگزاری مهر، بافت تاریخی ابرکوه این روزها باز هم شاهد تخریب است این بار این تخریب‌ها داخل بافت تاریخی ابرکوه در محله نبادان یا نوادون انجام شده است. بافتی که با شماره ۳۱۵۲۶ در تابستان ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ثبت شد. (دو فیلم‌ از تخریب بافت تاریخی در خبرگزاری مهر)

این تخریب‌ها که ظاهراً با هدف تعریض کوچه‌ها انجام شده تا نزدیکی بقعه سیدون علی نقیا هم رفته است. بقعه سیدون علی نقیا مربوط به سده ۶ تا ۸ هجری قمری در دل بافت تاریخی و ثبتی شهر ابرکوه و در قسمت مرتفعی از محله تاریخی نبادان قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۴۵۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

رو به روی خانه‌های تخریب شده و بقعه سیدون، تکیه (حسینیه) نبادان قرار دارد که چند سال قبل نیز چندین خانه برای تعریض تکیه در همین محل تخریب شد.

اهمیت تاریخی و فرهنگی ابرکوه

ابرکوه (یا ابرقو)، شهری با پیشینه‌ای چند هزارساله، یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که در استان یزد قرار دارد. این شهر با قدمتی بیش از ۴۰۰۰ سال، شاهد حکومت‌های مختلفی از جمله هخامنشیان، ساسانیان و دوره اسلامی بوده و به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود در مسیر جاده‌های تجاری تاریخی، همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. ابرکوه نه‌تنها به‌عنوان یک شهر تاریخی، بلکه به‌عنوان گنجینه‌ای از فرهنگ و تمدن ایرانی شناخته می‌شود.

یکی از مشهورترین نمادهای ابرکوه، سرو ابرکوه است که به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین موجودات زنده جهان شناخته می‌شود. عمر این درخت را بین ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال تخمین زده‌اند و آن را به‌عنوان یک اثر طبیعی ملی در فهرست میراث ایران ثبت کرده‌اند. این سرو کهنسال نه‌تنها نمادی از مقاومت و پایداری طبیعت است، بلکه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری ابرکوه، توجه بسیاری از بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.

از نظر آثار تاریخی، ابرکوه دارای بناهای ارزشمندی است که هر کدام گواهی بر غنای فرهنگی و معماری این شهر هستند. گنبد عالی، متعلق به دوره سلجوقی، یکی از زیباترین نمونه‌های معماری آن دوران است. همچنین مسجد جامع ابرکوه، با معماری ایلخانی و تزئینات چشم‌نواز، و خانه آقازاده، با سبک معماری سنتی یزد، از دیگر جاذبه‌های تاریخی این شهر به‌شمار می‌روند. این بناها نه‌تنها نشان‌دهنده هنر و خلاقیت معماران گذشته هستند، بلکه روایتی از زندگی و فرهنگ مردم منطقه را به تصویر می‌کشند.

علاوه بر جاذبه‌های تاریخی، ابرکوه دارای فرهنگ غنی و طبیعت زیبایی است. صنایع دستی مانند قالی‌بافی، گلیم‌بافی و سفال‌گری، بخشی از هنرهای سنتی این منطقه هستند که نشان‌دهنده خلاقیت و مهارت مردم ابرکوه است. همچنین، مناظر بکر کویری و طبیعت خاص این شهر، آن را به مقصدی جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است. ابرکوه، با ترکیبی از تاریخ، فرهنگ و طبیعت، به‌عنوان یکی از شهرهای منحصربه‌فرد ایران، همواره جایگاه ویژه‌ای در میراث فرهنگی کشور دارد.

شهر زیرزمینی ابرکوه

بافت تاریخی ابرکوه در حالی هدف تعرض و تخریب قرار گرفته که بررسی‌های باستان‌شناسان در این محوطه‌ تاریخی، به‌تازگی به کشف یک شهر زیرزمینی منجر شده و برخی رازهای تاریخی را آشکار کرده است.

 شهر زیرزمینی ابرکوه، یکی از شگفتی‌های معماری ایران باستان، نمونه‌ای منحصربه‌فرد از سازه‌های زیرزمینی است که به دوره ساسانیان و احتمالاً حتی قبل از آن تعلق دارد. این شهر زیرزمینی، که به آن دژ ساسانی یا شهر زیرزمینی صالح آباد نیز گفته می‌شود، شامل شبکه‌ای از تونل‌ها، اتاق‌ها و راهروهای پیچیده است که با دقت و مهارت زیادی در دل زمین حفر شده‌اند. این فضاها به‌عنوان پناهگاه، انبار آذوقه و حتی سکونت موقت در شرایط سخت محیطی مانند گرمای شدید کویر یا حملات دشمنان استفاده می‌شدند. سیستم تهویه و چاه‌های هوای موجود در این شهر زیرزمینی، نشان‌دهنده دانش پیشرفته معماران آن دوران است.

شهر زیرزمینی ابرکوه نه‌تنها از نظر تاریخی، بلکه از نظر معماری و مهندسی نیز بسیار ارزشمند است. وسعت دقیق این شهر هنوز به طور کامل مشخص نیست و بخش‌های زیادی از آن ناشناخته باقی مانده‌اند. با این حال، همین بخش‌های کشف‌شده نیز گواهی بر عظمت و پیشینه غنی این منطقه هستند. امروزه، این شهر زیرزمینی به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری ابرکوه، توجه بسیاری از گردشگران و باستان‌شناسان را به خود جلب کرده است. این مکان اسرارآمیز، روایتی از هوشمندی و خلاقیت نیاکان ما را به نمایش می‌گذارد و یادآور تمدن پیشرفته‌ای است که در این منطقه شکل گرفته است.

واکنش کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی

کنشگران میراث فرهنگی طی سال‌های اخیر بارها درباره تخریب هدفمند آثار و بناهای تاریخی و باستانی این شهرستان ابراز نگرانی کرده‌اند. پیش‌تر، خبرهایی منتشر شده بود مبنی بر اینکه چندین بنا و خانه‌ تاریخی ابرکوه با مجوز میراث فرهنگی این شهر تخریب شده‌اند. این تخریب‌ها آن‌قدر گسترده بود که کنشگران میراث فرهنگی از مسئولان قوه‌ قضاییه در استان یزد خواستند که «هدف و انگیزه‌» تخریب آثار باستانی شهرستان ابرکوه و روستاهای مجاور آن را بررسی کنند.

الهه ایروانی، کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی، در یادداشت خود از تخریب‌های گسترده در بافت ثبت‌شده ملی ابرکوه انتقاد کرده و سرپرست اداره میراث فرهنگی این شهرستان را عامل اصلی این تخریب‌ها معرفی می‌کند. به گفته او، در مدت زمان کوتاه حضور این فرد، تعدادی از خانه‌های تاریخی داخل بافت ثبت‌شده ابرکوه تخریب شدند، در حالی که هیچ‌یک از مسئولان پاسخگو نبوده‌اند. این اقدامات نه‌تنها با وظایف قانونی و تعهدات حفاظتی در تضاد است، بلکه نشان‌دهنده بی‌توجهی به ارزش‌های میراث فرهنگی این شهر تاریخی است.

ایروانی با اشاره به شواهد و نامه‌های موجود، تأکید می‌کند که دستورات تخریب از سوی اداره میراث فرهنگی صادر شده است. این تخریب‌ها خسارات جبران‌ناپذیری به بافت تاریخی ابرکوه وارد کرده و سکوت مسئولان در قبال این اقدامات، سوالات زیادی را درباره چرایی این چراغ‌سبزها به وجود آورده است. او از این بی‌مسئولیتی به عنوان تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی ایران یاد می‌کند و خواستار بررسی و پاسخگویی در این زمینه است.

خانه‌های تخریب‌شده در محله‌های صاحب‌الزمان جهانستان، درب قلعه و نبادان بافت تاریخی ابرکوه قرار داشتند. طبق گزارش کانال تلگرامی میراث خبر، این خانه‌ها سالم بودند و برخی از آن‌ها به دوستان و اقوام نزدیک سرپرست اداره‌ میراث فرهنگی ابرکوه تعلق داشتند.

جمع‌بندی و راه‌حل‌های پیشنهادی

 دوستدارن میراث ابرکوه از سراسر ایران از مسئولان قضایی استان یزد خواسته بودند که بررسی کنند این تخریب‌ها و خساراتی که خصوصا طی چند ماه گذشته به بافت ارزشمند و تاریخی و برخی دیگر از آثار باستانی، هم در شهر هم در برخی از روستاهای ابرکوه وارد آمده است با چه انگیزه و هدف انجام شده است؟

پاسخ مسئولان فقط سکوت بود.

 برای جلوگیری از تخریب‌های بیشتر و احیای بافت تاریخی ابرکوه، نیاز به یک برنامه جامع و چندوجهی است که شامل اقدامات قانونی، اداری، فنی، فرهنگی، اقتصادی و بین‌المللی باشد. مشارکت مردم محلی، نهادهای دولتی و سازمان‌های مردمی در این فرآیند ضروری است. با اجرای این اقدامات، می‌توان امیدوار بود که بافت تاریخی ابرکوه نه‌تنها حفظ شود، بلکه به عنوان یک گنجینه فرهنگی و گردشگری احیا گردد.