صدا، تصویر، حرکت: معیشت فیلمبرداران در ایران

بهترین راه ورود به بازار کار که خودِ من هم آن را پیمودم، این است که فرد از زمان دانشجویی دستیاری فیلمبرداری را شروع کند و این مسیر را آنقدر ادامه دهد تا زمانی که او را به عنوان یک فیلمبردار بشناسند، وگرنه فیلمبرداری مراسم عروسی و مراسم و گزارش‌های خیابانی خیلی راحت است. اما ورود به کار حرفه‌ای سینما و تلویزیون بسیار سخت و گاه غیرممکن است.

بیشتر کسانی که در سینما و تلویزیون سر کار هستند، تحصیلات عالی ندارند و بیشتر از طریق دستیاری و حضور در گروه‌های فیلمبردای تجربه کسب کرده‌اند.  برای این رشته، کسی از متقاضی کار مدرک نمی‌خواهد. غافل از آنکه دانش و تخصص و تجربه، باهم بهتر است تا فقط تجربه.

تازه وقتی فیلمبردار از حالت دستیاری خارج می‌شود، اگر در پروژه‌های مختلف او را به کار بگیرند و هر ماه هم در پروژه‌ای حضور داشته باشد، می‌تواند به درآمد ماهانه‌اش تکیه کند.

یک فیلمبردار همیشه در معرض خطر بیکاری‌ست. علاوه بر این در این شرایط، زحمتی که می‌کشد به نسبتِ پولی که درمی‌آورد یکسان نیست. گاهی از ساعت ۶ صبح تا یک-دو شب، مشغولی. یک تا دو میلیون تومان برای این ساعت کاری، منصفانه نیست. گاهی ممکن است برای برخی پروژه‌های بزرگ و سنگین، این رقم به ۱۰ میلیون هم برسد، که این حداکثر سالی یک بار اتفاق می‌افتد. در مجموع یک فیلمبردار می‌تواند حداکثر ۱۵ تا ۲۰ روز در ماه به طور ثابت کار کند، که این هم همیشه ثابت نیست، گاهی ماهی ۱۰ روز، و در برخی ماه‌های سال فقط سه روز کار دارد.  

ذهنیتی که فیلمبردار حرفه‌ای روی صحنه چه کارهایی می‌کند و چه مسئولیت سنگینی دارد، هنوز شکل نگرفته است. اغلب گمان می‌کنند کسی که دوربین دستش است، فیلمبردار هم هست. نه اینطوری نیست.

من عضو خانه سینما هستم، اما فقط بیمه‌ایم، بی‌هیچ کمک‌هزینه‌‌ای یا حمایتی، آن هم در این شرایط وحشتناک این روزهای ایران. خانه سینما هم به تنهایی چه کاری می‌تواند کند؟ الان رشته‌های مربوط به سینما، هر کدام یک صنف دارند. این صنف‌ها نه سازماندهی خوبی دارند نه پشتوانه مالی که پاسخگوی نیازها باشد. وقتی به روزهای بازنشستگی‌ نزدیک می‌شوی نگران می‌شوی که چطور می‌توانی ادامه بدهی؟ الان یکی از معضلات صنف ما همین است و برخی هم نمی‌گذارند چنین اتفاقی بیفتد. چرا؟ چون بالادستی‌ها از صنف‌های پایین حمایت نمی‌کنند و نمی‌گذارند صنف ما بالا بیاید، زیرا سودشان در این است. خودِ من الان پنج دستیار دارم، اما هیچ کدام بیمه نیستد و نمی‌گذارند هم بیمه بشوند. سینما و همه رشته‌های وابسته به آن در چنین شرایط نابسامانی قرار دارد.

چیزی که من می‌بینم، اسمش را نمی‌توان آینده گذاشت، درجا زدن است؛ هر سال پیرتر می‌شوی، سختی کار هم بیشتر می‌شود. اول که وارد این کار می‌شوی، بزرگ‌ترین آینده برای خودت را عبور از مرحله تیزر تبلیغاتی و فیلم کوتاه به فیلم بلند می‌بینی، اما جلوتر که می‌آیی، می‌بینی نه، داری به بازنشستگی نزدیک می‌شوی و هنوز یک فیلم بلند فیلمبرداری نکردی. این چشم‌اندازِ یک فارغ‌التحصیل فیلمبرداری است در ایران.

اکثرا دوست دارند مدیر فیلمبرداری در حوزه‌ی سینما بشوند، ولی به دلیل شرایط مافیایی در سینما، درصد خیلی کمی این امکان برایشان فراهم می‌شود.

کم‌وبیش شرکت‌هایی هستند که برای حوزه‌ی تولید محتوا نیروی فیلمبردار استخدام می‌کنند، ولی به طور کلی، با توجه به اینکه اشخاص براساس علاقه به دنبال این رشته می‌روند در پی استخدام به صورت ثابت نیستند.

در وضعیت امروز ایران، اکثر افرادی که در این حوزه فعال هستند و من می‌شناسم از کمبود درآمد و نبود کار و پروژه ناراحت هستند و برای گذران زندگی به شغل‌های دیگر نیز ممکن است مشغول باشند.

در سینما میزان تجربه‌گرایی برای دوستداران فیلمبرداری بیشتر شده و در همان حال بستر برای کار از نظر تکنیکی آسان‌تر، ولی میزان پروژه‌های فیلمبرداری از نظر نیاز به نیروی متخصص، کمتر شده است. اما به جز سینما، هر محتوای ویدیویی که در هر مکان یا پلتفرمی نمایش داده می‌شود قطعا یک فیلمبردار داشته، حتی اگر آن فرد به معنای واقعی فیلمبردار نباشد. از اینرو با فراگیر شدن تکنولوژی، در اکثر پروژه‌ها به فردی نیاز است که کلیه محتوای بصری را تولید و تدوین کند و این یعنی حضور مستمرِ یک فیلمبردار در هر پروژه‌ای، از تبلیغات و تولید محتوا گرفته تا فیلم‌های عروسی. برای همین اصولاً هرجایی که یک استودیو هست به یک فیلمبردار هم نیاز است.

زمانی ما می‌توانیم به عنوان یک فیلمبردار درآمدزایی کنیم، که بتوانیم فیلمسازها را به خود جلب کنیم. من از همان دستیاری شروع کردم به شناساندن خودم. دستیاری در فیلم کوتاه‌های مختلف، هم برای تجربه‌اندوزی ضروری است، هم اینکه مسیری را برای فرد هموار می‌کند که آرام‌آرام وارد پروژه‌های سنیمایی یا تلویزیونی شود. به دلیل اینکه روند ورود به سینمای حرفه‌ای بسیار سخت و زمان‌بر و گاه ناممکن است، فرد می‌بایست خود را در چندین حوزه و تخصص به روز کند. به طور مثال، من حرفه کالر که مکمل فیلمبرداری است را هم یاد گرفتم و از این راه نیز درآمدزایی می‌کنم.

به دلیل اینکه فیلمبرداری یک کار فریلنسری است و پروژه‌ای باید کار کرد، پس نمی‌توانیم هر روز سر کار باشیم و ممکن است یک پروژه چهل روز طول بکشد، از قبل از یک ماه تا مرحله اصلاح رنگ که نزدیک به بیست روز طول می‌کشد. شما تنها در این بازه زمانی پولی دریافت می‌کنید، هرچند برخی تهیه‌کننده‌ها برای مرحله اصلاح رنگ دستمزدی نمی‌دهند.چون کار به صورت پروژه‌ای است پس تمام سال نمی‌توان کار کرد. در طول سال، اگر خوش‌شانس باشید، پنج پروژه فیلمبرداری می‌توانید کار کنید. دستمزدی که می‌گیرید با توجه به تورم، کفاف یک زندگی معمولی را نمی‌دهد.

وقتی تورم از یک‌سو و تحریم از سوی دیگر، محاصره‌ات کرده، چگونه تواناییِ خرید وسایل و ابزار گران‌قیمت فیلمبرداری را داری؟ وقتی این وسایل عمر آن‌چنانی ندارند و از طرف دیگر، به دلیل پیشرفت تکنولوژی باید خودت را به روز کنی، یعنی شما نمی‌توانی با زمان که عنصر مهمی در سینما و تلویزیون است، پیش بروی. شما نمی‌توانی یک دوربین برای ده سال آینده بخری! وقتی ابزار کارت قدیمی و بروز نباشد، این هم به سینما و تلویزیون ضربه می‌زند، هم فیلمبردار را از تکنولوژی روز دور می‌کند. به طور مثال ما هنوز موشن‌کنترل در ایران نداریم، چون هم تحریم هستیم، و اگر هم بیاید شما نمی‌توانی بخری. اگر هم بخواهی اجاره کنی، باز هم باید پول بیشتر بدهی. این چرخه معیوب، زمانی درست می‌شود که شما در یک شرایط عادی و کشوری آزاد زندگی کنید.

شما به عنوان یک عکاس یا فیلمبردار، همواره مورد تهاجم هستی. تا زمانی که حکومت یک دوربین را به چشمِ یک اسلحه می‌بیند، یعنی شما همیشه احساس خطر می‌کنید؛ آن‌هم اسلحه‌ای که به هر شکلِ استفاده‌اش نیاز به مجوز دارد. شما کافی است سه‌پایه دوربین را یک جایی برای گرفتن فیلم یا عکس تنظیم کنی، بلافاصله یک مأمور یا نیروی حراست می‌آید و با تحکم می‌گوید مجوزت کو؟ برای کجا می‌خواهی بگیری؟ فیلمبردار در ایران شبیه سربازی است که تفنگی دستش دارد که برای هر شلیک، باید صدها مجوز داشته باشد.