«منشور»ِ سینا: تعیین تکلیف برای رپ فارسی

سینا ساعی از هنرمندان نام آشنا در ژانر رپ فارسی در همه این سال‌ها تلاش کرده در آثار خود، در ژانر هیپ هاپ زبان و بیان تازه‌ای برای مضامینی مانند «عشق» و «مبارزه» با کژی‌ها و نابسامانی‌های اجتماعی بیابد. این نوآوری‌ها به صورت انفرادی و یا در همراهی گروه «تیک تاک» نام او را بر سر زبان‌ها انداخته است. در «منشور» اما او به مست درون متمایل می‌شود. برای درک این روند بررسی کارنامه سینا ضرورت دارد.

تلاش‌های فردی و گروهی

«سینا ساعی» به همراه «خشایار Sr» و «سینا مافی» گروه تیک تاک را بنیان گذاشت که تا امروز یکی از خلاق‌ترین گروه‌های رپ فارسی بوده است. این گروه اما با مهاجرت خشایار که آهنگساز اصلی گروه بود به کانادا، پایان کار خود را اعلام کرد.

 آهنگ «بو، سرده» نخستین کار این گروه بود که نام آن‌ها را بر سر زبان‌ها انداخت. «تیک تاک» با این آهنگ موفق شد حس و حال تازه‌ای وارد موسیقی ایران کند.

این روند در آثار بعدی آن‌ها که با شوخی‌های میان متن‌ها، سرزندگی و سرخوشی ایجاد می‌کرد و باعث گیرایی بیشتر آهنگ‌های آن‌ها می‌شد، ادامه یافت. از «تیک تاک» از آغاز تا فرجام در مجموع دو آلبوم با نام‌های «طبیعی باش» و «کُلاژ» منتشر شده و سینا هم در هر دو آلبوم حضور داشته است. همچنین از آهنگ‌های موفق او می‌توان به «طولانی» و «تا همیشه» اشاره کرد. در آلبوم «کُلاژ» هم در دو آهنگ «آوازُ دوست دارم» و «طوری که راه میرم» اجرایی درخشان را از او می‌توان سراغ گرفت و شنید. از تازه منتشر شده‌های ساعی که از سال ۲۰۱۱ و با آهنگ «طولانی» کار خود را شروع کرده می‌توان به «فیری استایل»، «جا پا»، «کوچ» و «معلق» اشاره کرد.

ساعی برای دریافت مجوز از وزارت ارشاد اسلامی و قانونی کردن رپ فارسی قدم‌هایی هم برداشته است، اما این گام‌ها طبعاً همانطور که انتظار می‌رفت با خودسانسوری و تن دادن به ضوابط صدا و سیمای جمهوری اسلامی توأم بود که مخاطبان را خوش نیامد و به ریزش بسیاری از آنان انجامید و در مجموع نقطه درخشانی در کارنامه او نیست.    

او همچنین به عنوان بازیگر در دو نمایش «هملت تهران ۲۰۱۷» و «تهران – پاریس» که هم‌اکنون در حال اجراست روی صحنه رفت. بازی او این نمایش‌ها را پراقبال و پرفروش کرده است.   

دو اجرای «چهار چهار یک» و «فصل اول» نیز از اجراهای منحصر به فرد رپ فارسی به شمار می‌روند که در یوتیوب در دسترس قرار دارد.

در اجرای «فصل اول» نیز همچون «منشور» ساعی به ماهیت رپ فارسی می‌پردازد و ایده‌های خود را پیرامون این ژانر و اینکه یک رپر و رپ از نظر او چه ویژگی‌هایی دارد در میان می‌گذارد. متأسفانه ساعی به کار خود که قرار بود پس از «فصل اول» تداوم پیدا کند، ادامه نداد و لاجرم همان تک اجرا نیز فراموش شد؛ چرا که ایده حالتی اپیزودیک داشت که ناتمام ماند.

منشور رپ فارسی

در «منشور» متن آهنگ با موسیقی درگیر است و قرار نیست مخاطب با یک آهنگ هیپ هاپی کلاسیک روبرو باشد. آهنگ بر قطعه‌ی پیانویی سوار شده است که بسیار استخوان‌دار و پیچیده است و آهنگساز سعی در تلفیق موسیقی کلاسیک با هیپ هاپ داشته که از عهده هم برآمده و در همان حال سینا ساعی نیز در اجرای خود سعی کرده با ترکیب کردن بیان دکلمه‌وار خاص و قافیه‌های بهم ریخته حالی از یک دکلمه و رپ را به وجود آورد. با اضافه شدن ریتم درامز نوشته‌ی ساعی نیز قطعه ریتمیک‌تر می‌شود و نوشته به خوبی با موسیقی چفت می‌شود.

موسیقی هرچند از تلفیق موسیقی کلاسیک با موسیقی هیپ هاپ پدید آمده اما تنظیم معمولی قطعه باعث شده است این تلفیق به خوبی صورت نگیرد. با اضافه شدن درامز آهنگ دو تکه می‌شود و در تکه‌ی دوم پیانو محوریت خود را از دست می‌دهد و باز ترکیب پیانو و دراملاین ما را به آهنگ‌های هیپ هاپی با ریتم‌های trap می‌برد. یکی از نکات قابل تأمل در قسمت دوم آهنگ معکوس شدن صدای پیانو و دوباره به حالت عادی برگشتن آن است که باعث می‌شود صدا‌ها بهتر ترکیب شوند.

صدای کر نیز متأسفانه در ترکیب با پیانو برای بالاتر بردن انرژی موسیقی و حماسی‌تر کردن فضا ناموفق است و به سبب انتخاب اشتباه تُن صدا به خوبی ترکیب نشده. صدای کر با توجه به بالا و پایین زیاد قطعه‌ی پیانو می‌توانست در رِنج فرکانسی خوانندگان تنور قرار بگیرد هرچند در آن صورت ترکیب کردن صدا با موسیقی کار دشوارتری بود. از قرار آهنگساز قصد داشته با اضافه کردن صدای کر فقط به تأکید بر نُت‌هایی بسنده کند؛ نُت‌هایی که شاید با قطعه‌ی پیانو به سختی ترکیب می‌شوند و احتمالا به همین سبب باز هم با وجود ترکیب شدن نُت‌ها از صدای پیانو و سینا ساعی جدا می‌ماند- همچون صدایی اضافی که فقط برای استاندارد بودن نمودار انرژی موسیقی اضافه شده است. آهنگساز می‌توانست خلاقیت بیشتری به خرج بدهد و با ساختن مفصلی میان این دو تکه‌ی موسیقی موسیقی را جذاب‌تر کند.

همچنین اصرار بر ریتم هیپ‌هاپی معمول در این آهنگ، باعث برگشت به همان سنت‌های هیپ‌هاپی مرسوم و بارها آزموده شده است و این در تضاد با پیام آهنگ قرار دارد. ترانه بر این اندیشه استوار است که رپ فارسی هویت و ساختار و کلاس‌بندی خاص خودش را دارد. در بخش نخست رگه‌هایی از این هویت مستقل را می‌توان یافت اما در بخش دوم با یک هیپ‌هاپ کاملاً غربی طرفیم که بر آن ترانه‌ای فارسی سوار شده است.

حتی اجرای خواننده هم در بخش نخست جذابیت بیشتری دارد و این جذابیت در ترکیب شدن ترانه با قطعه‌ی پیانو در همان ابتدای اثر شنونده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین آرامش ترانه و تضاد تمپوی قطعه‌ با ترانه در قسمت اول موسیقی تکنیکی‌ست که هوشمندانه به کارگرفته شده است.

بعضی از ایده‌های مطرح شده در آهنگ اما ایده‌هایی‌ست که می‌توان آن‌ها را نظر شخصی و دور از واقعیت نویسنده‌ی ترانه یعنی ساعی در نظر گرفت. برای مثال ساعی به رضایتمندی رپرها از وضع موجود اشاره می‌کند و به جای آنکه به بحران‌های اجتماعی و سرکوب‌ها بپردازد به درون پناه می‌برد که ما را به ضرورت خودشناسی برساند:

رضایت‌مندی از کارشون انقدر زیاده
که هر چی تاوانشه هستن
رضایت‌مندی، از زیست رپری
وقتی قلمو میگیره و میشه صفحه سیاه
وقتی نگاه میکنه به چی به چی همه چیزا
با دنیاش یکی میشه و دیگه بند نمیاد

 در کشوری که آزادی بیان محدود شده است و وجود رپر‌ها به کلی نادیده گرفته شده است، «منشور» به جای اشاره به نبود بستر مناسب برای هنرمندان رپ فارسی به صورت سر بسته به نابارور بودن اقتصاد در این حرفه اشاره می‌کند. چنین است که سویه اعتراضی رپ و زمینه‌های اجتماعی پیدایش و گسترش این نوع از موسیقی در «منشور» یکسره نادیده گرفته می‌شود و رپ در حد خاطره‌نویسی نوجوان نوبالغ فرومی‌کاهد. در واقعیت اما رپ، موسیقی اعتراض به تبعیض و خفقان و سرکوب و فقدان چشم‌انداز برای جوانان است. به این ترتیب «منشور» یک اثر منحصر به فرد است که متأسفانه به مسیر محافظه‌کاری و مماشات افتاده است و با این‌حال نباید فراموش کرد که ساعی همچنان یکی از تواناترین رپرهای ایران است.